Qadimgi Xitoy mutafakkirlari ichida Konfutsiy (m av. 551 – 479-y.) alohida o’rin tutadi. Konfutsiyning fikrlari uning shogirdlari yozib qoldirgan «Lun Yuy»

7 Oʻrta asr iqtisodiy talimoti

Iqtisodiy tafakkur rivojlanishining o'rta asr bosqichi feodalizm davri bilan bog'liq bo'lib, uning xronologik doirasi V asr oxiridan boshlab davrni qamrab oladi. 17-asr boshlarigacha. Bu davrda Yevropa millatlari vujudga keladi va markazlashgan davlatlar shakllanadi, moddiy madaniyat yuksaladi, ma’naviy madaniyat murakkablashadi. Iqtisodiy fikr rivojlanishidagi notekislikning kuchayishi tanlangan mamlakatlar va hududlar. Bu nafaqat qadimiy merosning ta'sirini, balki hukmron ijtimoiy-iqtisodiy tizimning xususiyatlarini ham aks ettiradi.

Feodal ishlab chiqarish usuli genezisning asosiy momentlari erkin moddiy ne'mat ishlab chiqaruvchilar va qullarning feodal qaram dehqonlarga aylanishi va yirik feodal yer egaligining shakllanishi edi. Bu jarayonlarni ibtidoiy jamoa tuzumi va antik jamiyatning parchalanishi jarayonida vujudga kelgan feodal tendentsiyalari tayyorlagan.
Asta-sekin feodal jamiyatida to'rtta sinfiy mulk shakllandi: dehqonlar, dunyoviy feodallar-ritsarlar, cherkov feodallari ruhoniylari va shaharliklar-burgerlar. Bu mulklarning har biri oʻz madaniyatini, oʻz mafkurasini rivojlantirgan va oʻziga xos iqtisodiy gʻoyalarga ega boʻlgan.
Ruhoniylar feodal jamiyatining eng uyushgan sinfi edi. Qattiq ierarxiyaga ega bo'lgan u vassalomning dunyoviy tizimining bir qismi ham edi. Bu feodal jamiyatining ochiq sinfi bo‘lib, uning tarkibiga nafaqat feodallar, balki boshqa tabaqalarning eng qobiliyatli vakillari ham kirgan. Ijtimoiy fanlar bu davrda ilohiyotning oddiy tarmoqlari bo'lib, Muqaddas Bitik nuqtai nazaridan talqin qilingan. Shuning uchun Bibliyadan iqtiboslar bahsda asosiy dalil bo'lib, qadimgi matnlardan olingan to'plamlar esa o'z nuqtai nazarini ifodalash usuli sifatida harakat qildi. Shu bilan birga, mualliflar o‘tmishning zamonaviylik nuqtai nazaridan tasvirlanganidan, antik mutafakkirlar esa o‘rta asrlar iqtisodiy g‘oyalari, feodal qadriyatlar tizimi bilan bog‘langanidan aslo xijolat tortmaganlar. Injil matnlari, masalan, sudxo‘rlikni boyitishning g‘ayritabiiy vositasi, inson ruhini buzuvchi hodisa sifatida qoralash uchun keng qo‘llanilgan. Xristianlik ta'limoti antik davrga xos bo'lgan mehnatga nisbatan nafratli munosabatni bartaraf etishda muhim "nazariy yordam" bo'ldi. O'rta asrlarda ish nafaqat gunohlar uchun jazo sifatida, balki insoniyatni qutqarish usuli sifatida ham ko'proq ko'riladi.
Patrimonial xo'jalikni boshqarish masalalari rohiblarning ishlarida ma'lum rivojlanish oldi. Monastirlar yirik, ko'pincha yaxshi tashkil etilgan qishloq xo'jaligi va hunarmandchilik ishlab chiqarishining tashkilotchilari sifatida harakat qildilar, masalan, Sen-Jermen siyosatida, Fulda siyosatida va ushbu davrning boshqa asarlarida o'z aksini topdi.
Ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi, ommaning huquqdan mahrum bo'lgan pozitsiyasi, krepostnoylikning huquqiy jihatlari o'rta asrlarning huquqiy yodgorliklarini mustahkamladi ("Salicheskiy pravda", "Vizantiya qishloq xo'jaligi qonuni", "Rossiya pravda", "Sakson ko'zgusi" va boshqalar). , bu ham iqtisodiy fikrning muhim manbalari hisoblanadi.
Ommaning iqtisodiy qarashlari bizgacha diniy qobiqda etib kelgan. Xristianlik hukmron tuzumni muqaddas qildi, shuning uchun feodal ekspluatatsiyasiga qilingan hujumlar teologik bid'at shaklini olmasligi mumkin edi. Biroq, hukmron sinfdan farqli o'laroq, omma vakillari o'zlarining zamondoshlariga emas, balki g'oyalari Muqaddas Bitik matnlari orqali ularga etkazilgan asl nasroniylikka murojaat qilishdi. Ularga tayangan holda Italiyada Dolchino, Chexiyada Yan Gus ilk nasroniylik targ‘ib qilgan tenglik g‘oyalarini qo‘llash bilan birga, ularga antifeodal yo‘nalish ham berdi. Uot Tayler, Dyorji Doja, Stepan Razin va boshqalar boshchiligidagi dehqon urushlari jarayonida shakllantirilgan iqtisodiy talablar ham antifeodal yo'nalishga ega edi.
Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o'sishi, ijtimoiy mehnat taqsimotining chuqurlashishi hunarmandchilikning qishloq xo'jaligidan, shaharlarning qishloqdan ajralib chiqishiga yordam berdi. X-XIII asrlarda. feodal jamiyatining alohida ijtimoiy qatlami - shahar aholisini shakllantirdi. Feodal tuzumining tabiiy mahsuli bo'lgan burger madaniyati feodal jamiyatining boshqa tabaqalari madaniyatidan keskin farq qilar edi. Cherkov va ritsarlik madaniyati bilan solishtirganda iqtisodiy va ijtimoiy sabablarga ko'ra tabiatan kamtarroq edi.Bu tabaqaning boyligi endi yerga egalik qilish bilan emas, balki, avvalo, uning mehnat harakatlariga bog'liq edi. Bu shahar aholisining amaliy tafakkurini va oqilona ehtiyotkorligini oldindan belgilab berdi.