Qadimgi yunon tilidan ὄζω hidli bu O
Ozon
- Bu sahifa navigatsiya:
- ChemSpider
|
Suvda eruvchanligi ——————-→ 1,06 g/l ( 0 °С da) |
|
Tasnifi |
|
Reg. CAS raqami——————-→ 10028-15-6 |
|
PubChem ——————-→24823 |
|
ChemSpider ——————-→ 23208 |
|
ChEBI ——————-→ 25812 |
|
|
|
Toksiklik ——————-→ tirnash xususiyati beruvchi va kanserogen ta’sirga ega kuchli zahar |
Ma’lumotlar standart shartlarga asoslangan
(25 ° C, 100 kPa)
Ozonning kashf etilish tarixi
Ozon yunoncha “ozein” so’zidan olingan bo’lib, “hid yoki hidli” degan ma’noni anglatadi. Ozon kashf etilganidan beri 181 yil o’tdi. Birinchi marta 1840 yilda kashf etilgan. Darhaqiqat, 1786 yilda gollandiyalik olim Martin Van Marum elektr mashinalarida ishlayotganda elektrlashtirilgan havo hidni va bu hidni keltirib chiqaradigan gaz ekanligini aniqladi. Biroq, u bu gazni kislorod allotropi deb ta’riflamagan. Marum ishlaydigan mashina aslida ozon ishlab chiqarardi.
Birinchi qayd etilgan kashfiyot 1840 yilda nemis kimyogari Kristian Fredrik Shonbayn tomonidan amalga oshirilgan. Havoda fosfor oksidlanishi yoki kislotalangan suv elektrolizida ajralib chiqadigan kislorod yaxshi hid ekanligini aniqlagan Shönbayn bu hidni keltirib chiqaradigan gazga “ozon” deb nom berdi.
Ozon haqidagi ba’zi sanalarni quyidagicha ro’yxatlashimiz mumkin:
1856 yilda uning germitsid ta’sirini angladilar va u tibbiy asboblarni dezinfektsiyalashda ishlatila boshlandi.
U 1860 yilda ichimlik suvini zararsizlantirishda ishlatila boshlandi.
1872 yilda ingliz kimyogari Benjamin Kollinz Brodi suvda ishlaydigan ozon generatori ustida ishladi. Ushbu qurilma “Brodi’s ozonist” deb nomlangan.
1885 yilda taniqli elektr dahosi Nikola Tesla dunyodagi birinchi ozon generatorini patentladi va bozorga chiqardi.
1900 yilda Tesla “Tesla Ozon kompaniyasi” nomli kompaniyani tashkil qildi.
Ozon 1915 yilgi Birinchi Jahon urushi paytida askarlarning yaralarini davolash uchun ishlatilgan.
20-asrning 20-yillaridan boshlab ozonning sog’liqqa ta’siri bo’yicha ko’plab tadqiqotlar va dasturlar amalga oshirildi. Ozon bugungi kungacha saqlanib qolgan bu jarayonda muhim davolash agentiga aylandi.
Fizik va kimyoviy xossalari
Ozon shuningdek, “triatomik kislorod” yoki “faol kislorod” deb ta’riflanadi. Bu ikki atomli atmosfera kislorodining (O2) juda yuqori energiyali uch atomli kimyoviy birikmasi. Kovalent bog’lanish orqali uchta kislorod atomlari birlashtiriladi. Bu kislorodning allotropidir. Molekulyar og’irligi 48 g bo’lgan ozonning qaynash harorati -111 °C. Ozon, beqaror gaz, -146 °C ochiq ko’k suyuqlikka va -220 °C quyuq ko’k kristallga aylanadi. Uning oksidlanish kuchi 2,07 ga teng, u kuchli oksidlovchi . Ozon molekulasi – kislorod atomining nosimmetrik ochilishi.
Ozonning hosil bo’lishi
U o’ziga xos hidga ega. Yarim umrga etganida uning hidi kamayadi yoki hidsiz bo’ladi. Xona haroratida rangsiz. Bu juda kuchli oksidlanish xususiyatiga ega. Bu yonish hodisasini samarali qo’llab-quvvatlaydi; ammo, u yonuvchan emas. Oddiy sharoitlarda u portlovchi emas, ammo temir, mis va xrom kabi elementlar bilan yuqori haroratlarda portlovchi bo’lishi mumkin. Himoya qalqoni sifatida Yerni o’rab turgan ozon tirik mavjudotlarni quyosh nurlari ta’siridan himoya qiladi. Chaqmoq chaqanda ozon havoni ifloslantirmaydi, balki havoni tozalaydi.
Tabiatda kislorod tomonidan energiyani yutish natijasida hosil bo’ladi. Ozon kislorodning atmosferaning yuqori qatlamlarida ultrabinafsha nurlar va pastki qatlamlarda chaqmoq hosil qilgan elektr toklari natijasida parchalanishi natijasida hosil bo’ladi. U qisqa vaqt ichida oddiy muhitda uchraydi va qoldiq qoldirmasdan kislorodgacha o’tadi. Boshqacha qilib aytganda, uni saqlash mumkin emas, chunki u atrof-muhit harorati tufayli kislorodga aylanadi. Organik moddalarni ko’pa joylarda ozon o’zini parchalaydi. Shu sababli ozon havoda kamaytiruvchi moddalar bo’lmagan joylarda uchraydi.
Download 79.17 Kb.
Do'stlaringiz bilan baham:
