Qadirov abdumurodning zoologiya fanidan tayyorlagan

Tarqalishi. Uzoq Sharqda Amur va Argun daryolari havzalari, Sharqiy
Xitoy, Koreya, Yaponiyada uchraydi. Toshkentdagi Fanlar akademiyasi Zoologiya
va parazitologiya institutiga qarashli ilon pitomnigi va Kushka shaqri yaqinida
joylashgan Morgunovka qishlog’idagi Turkmaniston o'rmon xo'jaligi Komitetiga
qarashli pitomnik va g’arbiy Kopetdog’dagi qora-qal'a pitomniklari nisbatan kam
ahamiyatga ega.
Fanlar akademiyasining Toshkentdagi Zoologiya va parazitologiya
institutida, Morgunovkadagi Badxiz qo'riqxonasida yozda ilonlar ochiq voleralarda
saqlanadi. Boshqa qolgan qo'riqxonalarda hozirgi vaqtda ilonlar qafasda yashaydi.
Qafaslarning o'lchami har xil: maydoni 0,5 dan 25 m
2
gacha, balandligi 0,4—1 m.
Ko'pincha qafas o'rtasiga rombsimon teshikli to'siq o'rnatiladi, ilonlar po'st tashlash
vaqtida shu teshiklar orasidan o'tar ekan, dag’allashgan tashqi epiteliy qatlamini
tashlaydi. Qafasning tubiga sopoldan yasalgan sug’orgich, shipiga esa qo'shimcha
isitish uchun bir necha elektr lampa o'rnatiladi. Temperaturasi yuqori 28—32°C
atrofida bo'ladi. Ilonlarga har uch-besh kunda oziq beriladi. Mayda turlari (qora
ilon, charxilon, qalqontumshuq) yangi tug’ilgan yoki yosh oq sichqonlar bilan
oziqlanadi. Moskva atrofidagi pitomnikda oddiy qora ilonlar mayda baqalarni va
hatto bo'laklarga bo'lib berilgan yirik suvda ham quruqda yashovchilarni ham
yegan. Kobralarga oq sichqon va ko'k baqa beradilar. Ko'lvor ilonning asosiy
ozig’i sichqon va bir kunlik jo'jalar. Biroq qorato'sh va uy chumchuqlari ularning

---

19
sevimli ozig’i qisoblanadi. Ozarbayjonda ko'lvor ilonlarni shu qushlarini berib
boqib, eng ko'p zahar olishga muvaffaq bo'lindi va ular tutqunlikda uzoq umr
ko'rdilar. Badxiz qo'riqxonasida Yu. A. Orlov ko'lvor ilonlarga faqat yirik
qumsichqonlarni beradi.
Zaharini olish maqsadida qafasda boqiladigan ilonlarning hayot kechirish
davri unchalik uzoqqa bormaydi. Chet ellardagi ilonchilik pitomniklarida ular
odatda olti yildan ortiq yashamaydi. Toshkentda va Bokuda olib borilgan tajriba
natijalariga qaraganda. ko'zoynakli va ko'lvor ilonlar to’g’ri temperatura rejimida
va to’g’ri boqilganda zahar berishini kamaytirmagan xolda bir necha yil yashay
oladi.
Odatda ilonning zahar zapasi 10 kundayoq qayta to'planishiga qaramay
uning zahari 20—30 kunda bir marta olinadi. Ilon zaharini tez-tez olish ularning
toliqib qolishiga va nobud bo'lishiga olib keladi. Ilonlardan zahar olish usullari
uzoq tarixga ega. O'rta asrlarda ilon zahari ularning kallasini kesish yo'li bilan
olingan edi. Bunda ularning kallasi oldin quritilib, keyin hovonchada talqon qilib
maydalangan. Shundan bir oz keyin ilon zaharini olish uchun ularning zahar ishlab
chiqaradigan bezlarini yorib olish qo'llanila boshladi. XX asrning boshlarida ilon
zahari ana shunday olingan edi. Bo'ynidan siqib olingan ilondan zahar olish uchun
unga Petri kosachasi yoki stakan tutildi. Ular qirrasi bilan ilonning tishiga yaqin
joydan ushlanadi va zahari tomchilab ajratiladi. Ilondan mumkin qadar ko'proq
zahar olish maqsadida uning bo'yni siqilib, boshi, yon tomonlari uqalab turiladi.
Hozirgi vaqtda hamma ilonchilik pitomniklari oldida zaharli ilonlarni
qafasda ko'paytirish vazifasi turibdi. Ko'lvor ilonlar tuxumini inkubatsiya yo'li
bilan ochirish borasida Toshkentda va Ozarbayjonda olib borilgan tajribalar
ishonchli natija berdi.