Qaraqalpaq ádebiyatí

Soraw hám tapsırmalar
1. M. Qashqariydiń ómiri, dóretiwshiligi haqqında maǵlıwmatlar 
keltiriń.
2. «Devanu luǵati-t-turk» miynetiniń túrkiy xalıqlarǵa ortaq 
mádeniy miyras ekenligin túsindiriń.
3. Miynettiń baspa kórgen qanday nusqaları bar?
4. Miynettiń ádebiy-kórkem miyraslar jıyıntıǵı ekenligin dálilleń.
5. Miynettegi keltirilgen ádebiyat úlgileriniń hárbirinen besten 
kem bolmaǵan mısallar yadlań.
MAXMUd QAshQArIy «sÓZLIgInde» KeLtIrILgen
ÁdeBIyAt úLgILerI
tábiyat qosıqları
Qish yan bila tokushti,
Kinir qozunǵ baqishti,
Tutushqali yaqishti,
Utǵalimat oǵrashur.
(Qıs penen jaz tógisti. Bir-birine jaman kóz benen qaradı. 
Olar birin-biri jeńiw ushın bellesti).
Qish iarıru suwlánur,
Er at manin yauruńur,
Iklar neme saurnur,
At yin tani tagrishur.
(Qıs ótiwi menen suwlar sarqırap aǵadı. Jigitler bedew atların 
minip jolǵa shıǵadı. Eginler jelkildep ósip, bedew atlar tepsinip 
oynaydı).

---

25
Qıs aytadı:
Ol qar qamuǵ kishin inar,
Ashliǵ, tariǵ, annin unar,
Iawlıq yaǵı mándá tinár,
Sen neliban gebrashur.
(Qar tek ǵana jawadı. Arpa, biyday hám basqa eginler nár 
alıp ósedi. Bir-biri menen dushpan adamlar tınıshlanadı. Al sen 
kelgennen baslap olar háreketke kirisedi).
Jaz aytadı:
Yilki yarım otlatur.
Otlab annin eglatur,
Báklár samiz atatur,
Sauunub uǵur ayurashur.
(Men kelgen waqıtta jılqılar jerden ózleri shóp alıp jeydi. 
Juǵımlı kók shóplerdi jep semiredi. Bekler semiz atlarǵa minedi. 
Quwanıshqa sıymay birin-biri qıdıqlap oynaydı).
Ańshılıq haqqında qosıqlar
Kiyik kórdim, kewlim tastı,
Iytim dárhál tarpa bastı.
Albıraqlap keyin qashtı,
Tamaǵınan buwıp aldı.
* * *
Iyitlering ishlatu,
Iaǵach iamish irǵatu.
Qulan, kiyik aulatu,
Bazarim kelib aunalim.
(Jas jigitlerdi kóbirek iske jumsayıq. Aǵashlardı silkitip miy-
welerin tergizeyik. Sońınan qulan kiyik awlatayıq. Sóytip, bul 
quwanıshlı kúnlerdi bayramlayıq).
Chasru berib qushlatu,
Tayǵan izib tushlatu,
Tulki, tonǵuz tashlatu,
Erdim bila oqladim.

---

26
(Jigitlerge sayatshı quslardı berip, qus awlawǵa jibereyik. 
Túlki menen dońızlardı tas penen urıp jıǵayıq. Sońınan iytlerge 
tisleteyik. Bul joldaǵı batırlıǵımız ushın maqtanayıq).