Qaraqalpaq fol`klori

2. Naqil-maqallardin` jiynaliwi, izertleniwi ha`m bastirilip shig`ariliw ma`seleleri.
Tu`rkiy tilles xaliqlardin` naqil-maqallari orta a`sirdegi jazba esteliklerde shig`is a`debiyatshilarinin` shig`armalarinda M.Qashg`ariydin` «Tu`rk so`zligi»toplaminda ko`p gezlesedi.
Jergilikli ilimpazlarimizdan N.Da`wqaraev o`zinin` «Qaraqalpaq a`debiyati tariyxinin` ocherkleri» miynetindegi «Awizeki xaliq tvorchestvosi» bo`liminde naqillarg`a ayriqsha toqtap tallaw jasaydi.
Naqillardi ko`birek jiynaw isleri menen shug`illang`an ilimpaz Q.Ayimbetov boldi. Ol qoro ha`m qoty jillari eki iret minatyura formasinda qaraqalpaq naqil-maqallarin bastirip shig`ardi. Q.Ayimbetov o`zinin` «Qaraqalpaq fol`klori» kitabinda naqil-maqallarg`a bo`lim ajiratip, ken` tu`rde ilimiy miynet isledi.
Qaraqalpaq naqil-maqallarin jiynaw, bastirip shig`ariw, ayriqsha izertlew ma`selelerin alip barg`an T.Niyetullaev boldi. Ilimpaz qaraqalpaq naqil-maqallari boyinsha dissertatsiya jaqladi. Ol ja`ne de qoui jili qaraqalpaq fol`klorinin` ko`p tomlilig`inin` naqil-maqallarg`a arnalg`an to`rtinshi tomin baspag`a tayarladi. Bunda r000 jaqin qaraqalpaq naqil-maqallarinin` u`lgileri berilgen edi.
T.Niyetullaevtin` naqil-maqallarg`a arnalg`an monografiyasi bul janr boyinsha islengen birinshi ko`lemli ilimiy miynet boldi.
Qaraqalpaq naqil-maqallari qisqa formada o`zbek, qazaq, qirg`iz, tu`rkmen, tatar, bashqurt tillerinde de basildi. N.A.Baskakovtin` «Poslovitsi i pogovorki narodov Vostoka» degen kitabinda trt qaraqalpaq naqilmaqallari A.Valitova awdarmasi menen rus tilinde basildi.
3.Naqil-maqallardin` klassifikatsiyasi olardin` tariyxqa qatnasi. Ko`rkemlik o`zgesheligi.
Belgili ilimpaz N.Da`wqaraev o`zinin` miynetinde qaraqalpaq naqil-maqallarin tematikasi boyinsha bir neshshe tu`rlerge bo`ledi` El xaliq, ko`pshilik, ra`ha`t jo`ninde, batir, er jigit, dosliq, dushpan jo`ninde bilim, o`ner, aqil jo`ninde, qatin, bala jo`ninde, diyxanshiliq, to`rt tu`lik mal, baliqshiliq jo`ninde, taw-tas, suw, jawin haqqinda, an`shiliq, densawliq jo`ninde, xanlar, biyler, sawdagerler jo`ninde bir neshshe tu`rlerge bo`lip qarap, ha`r qaysisina misallar keltiredi.
Ilimpaz maqallardi naqillardan bo`lip qaraydi.
Al, ilimpaz T.Niyetullaev «Qaraqalpaq fol`klori»nin` IV tomindag`i kiris so`zinde naqil-maqallardi jeti bo`limge bo`lip` miynet, diyxanshiliq, mal sharwashiliq, baliqshiliq, an`shiliq, sawda-satliq, ja`miyetlik moral, aqil-na`siyat, tuwisqanliq, u`rp-a`det, o`ner, bilim, ha`zil-da`lkek, watan, el-xaliq, awizbirshilik, jil ma`wsimleri, din ha`m ha`kimshilikke baylanisli tematikag`a ajiratadi. Ja`ne de jetinshi bo`limge shayirlardin` didaktikaliq qatarlari segizinshi bo`limge terme-tolg`awlardi kirgizedi^q.
Qaraqalpaq naqil-maqallarindag`i miynet temasi o`z ishine diyxanshiliq, mal sharwashiliq, an`shiliq, baliqshiliq siyaqli xojaliq tarawlarina baylanisli do`regen naqil-maqallardi qamtiydi.

1. 
   Miynetke baylanisli`
   

Miynettin` ko`zin tapqan-Baxittin` o`zin tabadi.

2. 
   Diyxanshiliqqa baylanisli`
   

Qapta qalg`ansha, tapta qalsin,
3Baliqshiliqqa baylanisli`
Kemege mingennin` jani bir, Telpek kiygennin` ari bir.
Sawda-satliq isleri jo`ninde naqil-maqallarda bolip, bunda so`z ma`nisi aniq mazmung`a qaratiladi` Puli arzannin`, sorpasi tatimas
Satiwshi qimbatshiliqti, aliwshi arzanshiliqti tileydi.
Ja`miyetlik moral qag`iydalari, jaqsiliq-jamanliq, ar-namis, uyat-abroy, jaqsi-jaman insaniyliq pa`ziyletler jo`ninde do`regen en` hasil naqil-maqallarda bar` Ma`selen` An`lamay so`ylegen, awirmay o`ledi.
Ashiw aldin, aqil son` keler. Aqilli jigit el qorg`aydi, Aqmaq jigit eldi qorlaydi.
Bul naqil-maqallar qiyinnan qiyistirilg`an, xalqimizdin` danaliq oy-pikirlerinen do`regen, teren` isenim menen pikirdi tastiyiqlawshi ko`rkem so`zler bolip tabiladi.
Xalqimizdin` en` jaqsi u`rp-a`detlerine` miymandoslig`ina, ashiq kewil, ken` peyilligine, qa`deqa`wmet da`stu`rlerine baylanisli`
Adam adamg`a miyman, Jan gewdege miyman. Ku`yew ju`z jilliq, Quda min` jilliq. Jaqsi niyet, yarim iris.
ha`r kim siylig`annin` quli - siyaqli ha`r qiyli formada naqil-maqallar payda bolg`an. Xalqimizda o`ner, bilim iyelew haqqinda da`
Bilegi ku`shli birdi,bilimi ku`shli min`di jig`adi.
O`nerlinin` qoli gu`l, h.t.b. bir qansha teren` mazmunli, ta`sirli naqil-maqallar bar.
Qaraqalpaq naqil-maqallarinda er ma`rt, batir, jiyi tilge alinadi`
At basina ku`n tuwsa
Suwlig`i menen suw isher, Er basina ku`n tuwsa, Etigi menen suw kesher.
Atan` barda, jol tani
Asin` barda, el tani h.t.b.
Naqil-maqallar pikirdin` qisqalig`i ha`m o`tkir ta`sirligi menen ku`shli.
Qaraqalpaq naqil-maqallarinin` xaliqliq belgileri en` da`slep ja`miyetlik o`mirge, jeke turmisqa ha`m adamg`a en` aldin`g`i qatardag`i adamgershilik pikirlerdi so`z etedi.