Qaraqalpaq tili pa’ninen. B. Qurbanbaeva

65-shi’ni’g’i’w. Teksttin’ mazmuni’n so’ylep berin’. 

 

QARAQALPAQSTANNI’N’ HAYWANAT HA’M WO’SIMLIKLER DU’NYASI’ 

 

Respublikami’zda  wo’simliklerdin’  jaylasi’wi’  ha’m  rawajlani’wi’  woni’n’  uli’wma 

ta’biyiy  sha’rayati’na,  ayri’qsha  topi’raq  qatlami’ni’n’  na’mleniwi  ha’m  topi’raqti’n’ 

shorlani’w  da’rejesi  menen  baylani’sli’.  Wolar  wo’zlerinin’  ta’biyiy  jasaw  ta’rizine  qarap, 

bir-birinen  pari’q  qi’ladi’.  A’miwda’rya  deltasi’nda,  a’sirese  qi’rg’aqlari’nda,  ten’iz,  ko’l, 

batpaqli’q ha’m suwg’ari’w shaqaplari’na jaqi’n jerlerde i’zg’arli’qti’ su’yiwshi wo’simlikler 

ha’m  tog’ayli’qti’  ushi’ratami’z.  Wolardi’n’  ishinde  qami’s,  qaraji’lan,  jeken,  kendir  ha’m 

basqalar  ko’birek  wo’sedi.  Bul  rayonni’n’  qurg’aq  maydanlari’nda  toran’g’i’l,  ji’n’g’i’llar 

ken’  tarqalg’an.  Onda  akaciya,  tal,  qami’s,  jigildik,  ha’r  qi’yli’  putalar  aralasi’p  wo’sedi. 

Ha’zirgi ku’ni tiykarg’i’ tog’aylar Shabbaz, Baday, Nuri’m tu’bek, Nazarxan, Shortanbaylar  

saqlani’p  qalg’an.  Sonday-aq,  deltada  ha’m  Qi’zi’lqumda  ayi’ri’m  maydanshalarda  qali’n’ 

ji’n’g’i’l  ha’m  seksewiller  ushi’raydi’.  Jabayi’  wo’simliklerden  aqbas,  jantaq,  woshag’an, 

---

 

54 

shen’gel, boyan, palati’, suwshigin, biydayi’q, kekre, tekesaqal, a’diraspan, iyt ju’zim, kebir 

jaylarda qarabaraq, qarami’q ha’m sorani’n’ bir neshe tu’rleri wo’sedi. 

Awi’l  xojali’g’i’  dalalari’nda  paxta,  sali’,  ju’weri,  tari’,  arpa,  suli’,  biyday,  bede,  zi’g’i’r, 

ma’sh, lobiya, ma’kke, yegiledi. U’ylerdin’ a’tirapi’nda miyweli terekler ha’m gu’llerdin’ bir 

neshe tu’rleri wo’siriledi. 

Qaraqalpaqstan  Qi’zi’lqumi’  si’rtqi’  ko’rinisinen  wo’simliklerge  ju’da’  ka’mbag’alday 

ko’rinedi.  Tiykari’nda wonda  wo’simlikler ju’da’  ko’p.  Bul  maydan 5  mln.  gektarg’a  jaqi’n 

boli’p, bunda 830 tu’rli jabayi’ wo’simlikler wo’sedi. 

 Qaraqalpaqstan  da’ri-da’rmaq  wo’simliklerge  ju’da’  bay.  Respublikami’zda  300  den 

arti’q  da’ri  ali’natug’i’n  wo’simlikler  yesapqa  ali’ng’an.  Bul  wo’simlikler  xali’q 

medicinasi’nda  Abu  Ali  Ibn  Sina  ta’repinen  paydalani’lg’an,  ha’zirgi  ku’nde  de 

paydalanbaqta. 

 Respublikami’z  haywanat  du’nyasi’ni’n’  bayli’g’i’  ha’m  woni’n’  tu’rlerinin’  ko’pligi 

menen  ayri’qsha  wori’ndi’  iyeleydi.  Qaraqalpaqstan  aymag’i’nda  haywanatlardi’n’  400  ge 

jaqi’n  tu’ri,  quslardi’n’  280  ge  jaqi’n  tu’ri  jasaydi’.  Wolar  ma’mleketimizdegi  uyada 

jasaytug’i’n 

quslardi’n’ 

25 

payi’zi’n 

quraydi’. 

A’miwda’rya 

deltasi’nda 

su’t 

yemiziwshilerden’  56  tu’ri,  su’yrelip  ju’riwshilerdin’  30  g’a  jaqi’n,  suwda  jasawshi’ 

bali’qlardi’n’ 25 tu’ri, jer-suw haywanlari’ni’n’ 2 tu’ri jasaydi’. Usi’ rayonda quslardi’n’ 200 

tu’ri  jasaydi’.  Basqa  haywanlardan  qoyan,  kiyik,  andatra,  tu’lki,  qasqi’r,  jabayi’  shoshqa, 

porsi’q  ha’m  tu’rli  ji’lanlar,  quslardan:  u’yrek,  g’az,  qutan,  birqazan,  shag’ala,  digildik, 

bo’dene,  g’az  ha’m  jabayi’  quslar,  suwlarda:  su’wen,  sazan,  i’laqa,  bekire,  aq  amur,  ji’lan 

bali’q, lesh ha’m basqa bali’q tu’rleri jasaydi’ ha’m awlanadi’. 

Qi’zi’lqumda ju’da’ ko’p haywanlar jasaydi’. Wolardan yeshkiemer, kesirtke, tasbaqa, 

gu’mgu’mnin’, ji’lanlardi’n’ bir qansha tu’rleri jasaydi’. 

Haywanat ha’m wo’simliklerdin’ ayi’ri’mlari’ joq boli’p ketken. Wolar «Qi’zi’l kitap»qa 

kirgizilgen. 

 

---

 

55