Qaraqalpaq tili pa’ninen. B. Qurbanbaeva

60-tapsi’rma. Tekstti qaraqalpaqshag’a awdari’n’. 

 

QORAQALPOQ XALQ OG’ZAKI IJODI 

 

Folklor tushunchasining o’zi xalq og’zaki ijodi degan ma’noni anglatib, uning xalqchil 

belgisini ko’rsatib turadi. 

Folklor  degani  xalqning  badiiy  so’zga,  musiqaga  chevar  o’g’il  qizlari  tomonidan 

yaratilib,  bir  necha  asrlardan  beri  mohir  baxshilar  tomonidan  qayta  ishlanib, 

unutilmasdan saqlanib kelayotgan asl badiiy so’z marjonlaridir. 

Folklor  haqida  ilm  paydo  bo’lmagan  bir  davrlarda  qoraqalpoq  xalqi  o’zining  xalq 

og’zaki  ijodlarini  «dostonlar»,  «qissalar»,  «ertaklar»,  «naql-maqollar»,  «topishmoqlar», 

«qo’shiqlar», «aytishuvlar», «rivoyatlar» va hakozo atamalar bilan yuritganlar. 

---

 

62 

Xalq Berdaq, Ajiniyoz asarlari bilan «Alpomish», «Qoblan», dostonlarining farqlariga 

e’tibor  berib  qaradi.  «Jirov»,  «baxshi»,  «qissaxon»,  «ertakchi»  so’zlari  bilan  bir  davrda 

«shoir» so’zi ham xalq orasida yoyilgan edi. 

Qoraqalpoq  folklori,  umuman  folklor  namunalari  yozma  adabiyot  bilan 

solishtirganda o’ziga xos jihatlari bilan ajralib turadi. 

Folklorga  xos  xususiyatlardan  eng  birinchisi  bu  -  folklor  asarlarining  ko’pchilik 

xalqlarda  og’zaki  yaratilib,  og’zaki  ijro  etilishi,  og’zaki  tarqatilishidir.  Ba’zi  muallifi 

noma’lum folklor namunalari yozma turda yaratilib, yozma tarqalishi ham mumkin.  

Masalan:  «G’arib  oshiq»,  «Sayotxon-Hamro»  dostonlari  og’zaki  turda  aytilib,  yozma 

turda ham saqlangan. Ular dastlab kitob, keyin qissa shaklida tarqalgan. 

Biz  folklorni  muallifi  noma’lum,  belgili  bir  xalq  tomonidan  yaratilgan  ijod  deymiz. 

Lekin  muallifi,  yaratuvchisi  ma’lum  ayrim  asarlar  ham  folklorga  kirishi  mumkin. 

Ajiniyozning,  Berdaqning,  Jangaboy  shoirlarning  ba’zi  asarlari  shular  jumlasidandir.  Ular 

til uslubi jihatidan folklorga yaqin, xalq yaxshi ko’rganidan o’z mulki qilib olgan.  

Yozma adabiy asarlar bir variantda bo’lsa, folklor namunalari bir necha variantlarda 

uchraydi. Og’zaki ijodning ko’p variantliligi folklorga xos xususiyatdir. 

Folklorni  o’rganadigan,  shug’ullanadigan  fanni  folkloristika  yoki  folklorshunoslik, 

folklor bilan shug’ullanadigan olimlarni folklorist deymiz. 

Folklor  xalqning  ma’naviy  boyligi  sifatida  uning  madaniyati  tarixida  katta  o’rin 

egallaydi. Madaniyatning rivojlanishida ahamiyatli jihatlardan biri sanaladi.