Qaraqalpaq tilin oqitiw metodikasi

ma-y formali’ waqi’t 
bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa 
ga’p 
ma-y formali’ sha’rt 
bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa 
ga’p 
ma-y 
formali’ 
sebep 
bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’p 
Muzi’ka 
dawi’si’ 
arbadag’i’ ha’mme zat 
tu’sirilip 
bol-ma+y, 
birden jan’lap ketti 
(A.A’liyev) 
Yel quri’ma+y wot 
quri’mas (naqi’l) 
Biraq, a’wladtan- awlad 
tuwma-y, 
bul 
yel 
shi’mshi’qlar ma’kani’na 
aynali’p barati’r
(T.Qayi’pbergenov). 

---

Bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’plerdin’ basqa tu’rleri de grammatikali’q formalar 
ja’rdeminde du’zilip, ha’rqi’yli’ ma’nilerdi bildirip keliwleri ushi’rasadi’. 
Bunday wo’zgeshelikler yamasa bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’plerdin’ ma’nilik 
belgileri woqi’wshi’ni’n’ yesinde turmawi’ mu’mkin. Sol ushi’n ko’binese 
tablitsa yaki sxemalardan paydalani’w kerek. 
Ma’selen, sa formali’ bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’ptin’ bas ga’pke baylani’si’n 
to’mendegidey tablitsa arqali’ u’yretiwge boladi’. 
-sa 
formali’ 
sebep 
bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa 
ga’p 
-sa formali’ 
waqi’t 
bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa 
ga’p 
-sa 
formali’ 
sha’rt 
bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa 
ga’p 
Woni’n’ ju’zi qi’zarsa, 
Da’wlet 
qi’zari’p 
sala 
beredi. 
(G’.Seytnazarov) 
Wol 
Tashkentten 
qayti’p kelse, yerinen 
xat kelgen yeken. 
(Atajanov A’) 
Go’ne qudi’qti’ teren’ 
qazbasa, 
taza 
suw 
shi’qpaydi’. 
(A.A’liyev) 
Bul tablitsalar taxtag’a ildirip, wondag’i’ mi’sallardag’i’ is-ha’reketler 
sali’sti’ri’ladi’. 
Bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’plerdin’ ma’nilik tu’rleri woqi’wshi’larg’a 
tu’sindirilse, wondag’i’ jay ga’plerdin’ baylani’si’w usi’llari’ ayti’li’p, is-
ha’rekettin’ wori’nlani’w bari’si’ qospa ga’plerdegi mi’sallar sali’sti’ri’li’p 
u’yretiledi. Sonda woqi’wshi’ wo’tilgen materialdi’n’ mazmuni’n, xarakterin 
tu’sinedi. 
Bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’ptin’ ma’nilik tu’rlerin grammatikali’q formalar 
arqali’ ani’qlay bermey, wolardag’i’ jay ga’plerdin’ baylani’si’nda ko’mekshi 
so’zlerdin’ xi’zmeti menen ma’nilik belgileride ayti’ladi’. 
Bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’ptegi jay ga’plerdi baylani’sti’ri’wda sayi’n, deyin, 
son’, ko’mekshi so’zleri xi’zmet atqaradi’, bul so’zler arqali’ bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa ga’plerdin’ ma’nileri ani’qlanadi’. 
Mi’sali’: Wol ha’r qu’ni kelgen sayi’n, bir-birimizge sorawli’ ko’z benen 
qarasami’z. Uri’s uzaqka sozqlg’an sayi’n. Ma’teke g’arri’dan uyki’ qashti’. 
(K.Sultanov). 
Jumi’s ko’beygen sayi’n, qoli’ shayraqlana tu’sken. Oni’n’ birligi wo’sken 
sayi’n, bilim de wo’sedi (A’miwda’r’ya). 
Bul ga’plerdegi sayi’n tirkewishi jay ga’plerdi baylani’sti’ri’p, is-ha’rekettin’ 
ha’rqi’yli’ bolg’anli’g’i’n bildirip bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’p ma’nilik jaqtan 
ani’qlaydi’.
Bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’ptegi jay ga’plerdin’ son’ tirkewishi ja’rdeminde 
baylani’si’wi’, wolardi’n’ ha’rqi’yli’ ma’nilik belgilerdi bildiretug’i’n 
tu’sindiriledi: 
1.To’rebay ketken son’, Nazli’ kempir yeki bu’klenip jati’p qaldi’ (waki’t) 
bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’p. 

---

2.Qoldan qarshi’g’am ketkennen son’, jarg’anat ta jaw boli’p tur (sebep 
bag’i’ni’n’ki’li’ qospa ga’p). 
3.Gilen’ g’arri’lar wo’giz arbag’a mingen son’, jaslar jayawlap ju’re berdi. 
(qarsi’las bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’p). 
Bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa 
ga’plerdin’ 
ma’nilik 
tu’rleri 
boyi’nsha 
woqi’wshi’lardi’n’ bilimlerin bekkemlewde soraw-juwap wo’tkeriledi, a’meliy 
jumi’slar 
ali’p 
bari’ladi’. 
Bag’i’ni’n’qi’li’ 
qospa 
ga’ptin’ 
ma’nilik 
ayi’rmashi’li’qlari’ belgileri a’meliy jumi’s wori’nlaw arqali’ ani’qlanadi’. 
Bag’i’ni’n’qi’li’ qospa ga’plerdi sali’sti’ri’w arqali’ u’yretkende, wolardi’n’ bir-
birine uqsasli’g’i’n yamasa ayi’rmashi’li’g’i’n ko’rsetiw kerek boladi’. 

---