Qaraqalpaq xalıq namaları Mazmunı

Qaraqalpaq xalıq namaları

Mazmunı

«Arıwxan»-qaraqalpaq xalıq naması 2
«Bes perde»- qaraqalpaq xalıq naması 2
«Jaman shıganak» qaraqalpaq xalıq naması 2
«Sanalı keldi» qaraqalpaq xalıq naması 3
«Xoshım paluan» qaraqalpaq xalıq naması 3
«Mın tumen» qaraqalpaq xalıq naması 3
«Sıy perde» -qaraqalpaq xalıq naması 4
«Kunxoja»- qaraqalpaq xalıq naması 4
«Kenes»- qaraqalpaq xalıq naması 5
«Qara jorga» qaraqalpaq xalıq naması 5
«Dasnama»- qaraqalpaq xalıq naması 6

«Arıwxan»-qaraqalpaq xalıq naması

XIX asirde omir surgen qaraqalpaqlardın en ataklı baqsısı Muusa baqsınn ustazı Aqımbet baqsınn doretken «Arıwxan» naması tuuralı xalıq bılay deydi:
«Aqımbet baqsıdan burın qaraqalpaqlarda Baysarı baqsı degen baqsı bolgan. Baysarı baqsı toyga shakırılganda toyda qosıq aytkanı ushın xakısına bir ogiz alıp aytadı eken. Bir toyga Aqımbet kırık jigit penen baradı. Aqımbet sol kırık jigittin agayini eken. Baysarı baqsı aytkan xakıma bir egiz bermese barmayman - dep toyga kelmepti.
Bul auxaldı kırık jigittin agası Aqımbet korip ozinin kırık jigitine bir-bir namadan shertip qosıq aytıudı buyırıptı. Aqımbettin ozi «Arıwxan» degen namaga qosıq aytkan. Aqımbet bul namanı aytkanı ushın Arıwxan degen kızga uylengen - deydi. Aqımbet ozinin kırık jigiti menen xar kaysısı bir nama shıgarıp aytıp qaraqalpaqlardın baqsı namasın bayıtkan, «Arıwxan» naması Aqımbet baqsının shıgargan naması, Arıwxan Aqımbettin, algan xayalının atı, sol toydan baslap Aqımbettin «aga-biy» lakabının ornına «Aqımbet baqsı» bolıp atalıp ketken» - deydi. Jane bir tariyxıy uakıya «Bir kempirdin. bes kızı bar eken, bir kızının atı Arıwxan eken. Bir toyda Aqımbet namanı jaksı shertip aytkanı ushın kempir Arıwxan degen kızın Aqımbetke toyda inam kılıptı» - deydi.

«Bes perde»- qaraqalpaq xalıq naması

Xiyuanın xanı Muxammed Raxim xan Xorezim oypatındagı (ozbek, qaraqalpaq, turkmen, kazak, kırgız) milletlerinin, barlık baqsı-jırau, sazendeleri shakırılıp jarıs (Mushayra) otkeredi. Xanın, shakırıu boyınsha kop sanlı baqsı, jıraulardın, katarında Muusada Xiiyuaga keledi. Xiiyuanın kornekli Xafızları, shayırları menen ushrasadı. Olar dunyalık til bolgan muzıkalık til menen erkin seylesip sheberlik joninde pikir alısadı.
Olardın arasında Xorezimnnen Shamshi baqsı. Karakalpakstannan Muusa baqsı Turkmenistannan Mamut baqsılar boldı. Muusa baqsı usı jerde bes elden kelgen baqsını tariyplep, «Bes perde» degen namasın doregedi. Namada bes baqsını bir dastedegi baylangan bes perde sıpatında suuretlep, obrazlap, solar arkalı xalıqlardın teren ideyalı jokarı kerkem iskusstvosın keterinki pafos penen maktanısh etip jırlap otırganday seziledi.