Qaraqalpaqstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindag’i qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti

Pataslang’an suwlardı tazalaw usılları
Pataslang’an suwlardı mexanikalıq, ximiyalıq h’a’m biologiyalıq usıllar menen tazalaydı.
Suwdı mexanikalıq jol menen tazalawda suw iri erimegen, mo’lsheri 5 mm bolg’an, tu’yirli iri da’neshelerden tazartatıladı. Onın’ ushın arnawlı su’zgishler ornatıladı h’a’m olar suwdı iri bo’lsheklerden tazalaydı. Sanaattan shıqqan suwlardı tazalaw ushın may, smola, neft qaldıqların irkip qalatug’ın u’skeneler ornatıladı. Bug’an qosımsha suwdı tındırıw ushın h’a’wizler qazıladı. Biraq bunday usıl menen suwdın’ tek 60-90 F tin g’ana tazalaw mu’mkin.
Suwdı ximiyalıq usıl menen tazalaw ushın suw quramındjag’ı zıyanlı birikpeler sho’kpege tu’siriledi. Bunın’ ushın bir qansha ximiyalıq reagentler qollanıladı. Solay etip suw xlor, fenol birikpelerinen tazartıladı. Bul usılg’a elektrolitlik ta’sir de kiredi. Bunnan keyin suw biologiyalıq jaqtan tazalawshı u’skenelerge o’tedi.
Suwdı tazalawdın’ u’shinshi usılı - biologiyalıq usıl bolıp tabıladı. Bul usılda pataslang’an suwlar ta’biyiy halında sayız suwlı bir neshe u’lken h’a’wizlerden, yag’nıy birinshi h’a’wizden ekinshi h’a’wizge aeroblıq jag’dayda ag’ıp o’tedi h’a’m o’z quramındag’ı zıyanlı birikpelerden suw o’simlikleri h’a’m basqa da deneler ja’rdeminde tazartıladı. Bunday usıl menen tazalang’an suw tınıq, taza, erigen kislorod h’a’m nitratlarg’a bay boladı.
Ta’biyiy ag’ın suwlardı biologiyalıq usılda tazalaw ushın h’a’wizlerden paydalanıladı. Olardın’ teren’ligi 0,5-1 metr bolıwı kerek. Sebebi usınday teren’liktegi ha’wizlerde g’ana suwdın’ o’z-o’zinen tazalanıw protsesi ju’redi.
Juwmaqlap aytqanda, bizin’ respublikamızda da’rya, ko’l ha’m jer astı suwlarının’ tazalıg’ın saqlawg’a ayırıqsha dıqqat awdarılg’an. Olardı tazalaw boyınsha jan’a usıllar o’ndiriske en’gizilip, u’skeneler ornatılmaqta. Ma’keme, ka’rxana, kontsern ha’m assotsiatsiya basshılarının’ juwapkershiligi ku’sheytilmekte. Sonday-aq, suw qatnasıqların retlestiriw tuwralı fizikalıq ha’m yuridikalıq ta’replerdin’ huqıqları ha’m minnetleri ko’rsetilegen nızamlar qabıl etilgen. Bul nızamlardın’ qatarına 1992-1993-jılları qabıllang’an O’zbekstan ha’m Qaraqalpaqstan Respublikalarının’ «Ta’biyattı qorg’aw haqqında», «Ayrıqsha qorg’alatug’ı ta’biyiy aymaqlar haqqında» ha’m «Suw ha’m suwdan paydalanıw haqqındag’ı» nızamında suw qatnasıqların retlestiriw tarawında ma’mleketlik ha’kimiyat ha’m basqarıw uyımlarının’ kompotentsiyası, suwdı paydalanıwdı ha’m qorg’awdı basqarıw ha’m qadag’alaw, suwdan paydalanıwshılar ham suwdan paydalanıw obiektlerin paydalanıwg’a ruxsat etiw ta’rtibi ha’m rejeleri, suwdan paydalanıwshılardın’ huqıqı ha’m minnetleri, Aral ten’izi basseynind esuwdan ma’mleket aralıq paydalanıw, suwdan paydalanıw boyınsha dawdı sheshiw, suwdı qorg’aw, suwdı paydalanıwdı jobalastırıw, suw haqqındag’ı nızamlardı buzıwshılardın’ juwapkershiligi, xalıq aralıq sha’rtnamalar ha’m basqada wazıypalar belgilengen. Sonday-aq, qorshap turg’an ortalıqqa baylanıslı shıg’arılg’an nızamlardın’ ha’m hu’kimetlik pataslan g’ansuwlardı mexanikalıq, ximiyalıq ha’m biologiyalıq usıllar menen tazalaydı. Suwdı mexanikalıq jol menen tazalawda suw iri erimegen, mo’lsher i5 mm bolg’an, tu’yirli iri da’neshelerden tazartatıladı. Onın’ ushın arnawlı su’zgishler ornatıladı ha’m olar suwdı iri bo’lsheklerden tazalaydı. Sanaattan shıqqan suwlardı tazalaw ushın may, smola, neft qaldıqların irkip qalatug’ın u’skeneler ornatıladı. Bug’an qosımsha suwdı tındırıw ushın ha’wizler qazıladı. Biraq bunday usıl menen suwdın’ tek 60-90 payizin g’ana tazalaw mu’mkin.

Ádebiyatlar dizimi:

1. Rodionov A. I, Klushin V. N., Sister V. G Texnologicheskie protsessi ekologichiskoy bezopasnosti. Osnovi envayronmentalistiki − Kaluga: Izdatel'stvo N. Bochkarevoy, 2000.

2. Martsul V. N., Kaporikov V. P Texnicheskie osnovi oxrani okrujayushey sredi. Minsk. BGTU, 2005.
3. Ashirov A. Ionoobmennaya ochistka stochnix vod, rastvorov i gazov. M.: Ximiya, 1983.
4. Shebakova I. B Ochistka stochnix vod/ Uchebn. Posobie. Omsk: Izd-vo OmGTU, 2001.
5. Vurdova N. G. Fomichev V. T. Elektrodializ prirodnix i stochnix vod. M.: ASV, 2001.
6. Ergashev S. A., Otaboyev Sh., Sharıpov R. Suwdiń insannıń ómirindegi ekologiyalıq mánisi. T.: Pán, 2009.