Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

80-shınıg’ıw. Oqın’. Tilek meyildi tawıp olardın’ qanday formalar arqalı bildirilgenin anıqlan’.
1. Jolların’ız aydın, maqsetin’iz orınlı, tileklerin’iz birdey bolsın (J.A.). 2.Ernazar azat bolıp kelsin ha’m jan’a otawg’a kirsin (T.Q.). 3.Janiwardi awılg’a minip keteyin. Men de ko’mekleseyin (X.S.). 4.Endigiden bılay tu’simde de, on’ımda da sizlerdi ko’rgeymen (X.S.). 5. O’mirimdegi bul sınaqtanda irkinishsiz o’tkeymen,— dedim ishimnen sıbırlanıp (K.A.). 6. Apam bir ay to’sek tartıp jatqanda tezirek sawalg’ay, hesh bolmasa ayag’ın basıp, u’yden kirip shıqqay dep ku’n-tu’ni tileginde boldıq (A.A.). 7. Apam bolsa, sizlerdin’ jamanlıg’ın’ızdı ko’rmegeymen, dep ha’r ku’ni qamsıg’ar edi (A’.A.). 8. Keshte jumıstan kelsem de burıng’ıday kitap ya gazeta oqıw menen ba’nt bolıw ornına dalag’a shıqqım keledi (T.Q.). 9. O’zinin’ de bir na’rseni sıltaw etip sol jaqqa barg’ısı keledi (S.X.).
81-shınıg’ıw. Ko’shirip jazın’. Tilek meyildi tawıp, olardın’ turaqlı formasında kelgenlerinin’ astın sızın’ ha’m stillik xizmetin aytın’.
1. Kempir menen g’arrı jalg’ız balam dep ko’z aldınan jibergisi kelmeydi. 2. Maqpaldı ko’rip qızım shawqım shıg’armag’ay dep ju’regim du’rsildedi. 3.Ilayim, jawın’dı jen’ip aq ju’zli abıraylı bolıp kelgeysen’ (Sh.A.). 4. Malın’ız ko’p bolsın, jawın’ız joq bolsın, o’mirin’ uzaq bolsın, — dep basımnan sıypaytug’ın edi (S.K.).
6. Arg’ımag’ın’ harmasın,
Bilegin’ qızım talmasın,
Jaw o’z basın jalmasın,
Haram oyı bolmasın (S.K.).
Tu’bir ha’m do’rendi feyillerge -g’ır/-gir, -qır/-kir qosımtalarının’ qosılıwı arqalı ku’shli emotsianallıq ma’nige iye bolg’an buyrıq meyil jasaladı. Bul qosımtalar arqalı bildirilgen buyrıq meyil dara so’z yamasa turaqlı dizbek formasında kelip, keyiw, qayg’ırıw yamasa baxıt tilew ma’nisindegi buyrıqtı an’latadı. Buyrıq meyildin’ bul tu’ri, ko’binese awızeki so’ylewde qollanıladı: on’ba-g’ır, qapılg’ır, buyırmag’ır, tili qırqılg’ır, baxıtlı bolg’ır t.b.
Qaraqalpaq tilindegi buyrıq meyildin’ joqarıda atalg’an qosımtalardan tısqarı geypara stillik xızmet atqarıwshı grammatikalıq qurallar arqalı da an’latıladı:
1) buyrıq meyildin’ birlik sandag’ı II ha’m III betine ha’m ko’plik sandag’ı I betine -shı/-shi janapayları qosılıp, buyrıqtı burıng’ıdan go’re jumsartıp ko’rsetedi. Mısalı: Azıraq tınıshlanshı, Batıray, shawqım salmay turshı (S.K.).
2) buyrıq meyil shart meyildin’ II bet birlik formasındag’ı -san’/-sen’ qosımtalarına -a/-a’ janapaylarının’ qosılıwı arqalı bildirilip kelgende de stillik o’zgeshelikke iye boladı: Qosıbay hayalının’ aqılsıg’anın jaqtırmay: — Qoysan’a, — dep jekirindi (K.S.).
Buyrıq meyil formasındag’ı so’zler ga’pte buyrıq intonatsiyası menen aytıladı. Buyrıq meyildin’ ha’r tu’rli stillik ma’nige iye bolıwı intoatsiyalıq o’zgesheliklerge qarayda anıqlanadı. Mısalı: — Hay jasawıllar, tart qılıshtı. Tiyme atama, shıg’ın’ urıs maydanına! –degen g’awırlı otawdı qorshap aldı (K.S.).