Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

83-shınıg’ıw. Ko’shirip jazın’, sha’rt meyildi tawıp astın sızın’, olardın’ jasalıwın ha’m qaysı bette ekenligin aytın’.

1. Amanlıq el jigiti, onın’ u’sti buzılsa, jan’a tiklengen bir u’y jane buzılg’anı, o’zi o’lip ketse, jane bir u’ydi qalpaqtay dawıl ushırg’an. 2. Eger tu’sime ense, aqshamı menen zarlanıp, azanda qabag’ım isip shıg’adı (T.Q.). 3. Jumagu’l jıllı so’zge jadırasa da, Sernazardın’ ju’zi solın’qı edi (O’.A.). 4. Awıl menen tanıspaqshı bolsan’ız, ju’rin’ men bir qatar aralatıp ko’rseteyin. 5. Jay otırıspag’a barsan’ da, toy merekede bolsan’ da o’z ornın’dı tawıp otırıwın’ kerek (A’.A.) 6. Tosınnan iyt u’rse de shorshıp ketedi (B.B.). 7. Eger ha’rkim jog’ın izlep ketse, bul ka’radan nesiybesi ko’terilmeytug’ın insan qalmaytug’ının ayttı. 8. Arshıl bolıw da man’laydın’ qasqası. O’jetlenip o’rge tu’kirsen’, u’stin’di oyranlaysan’, o’rge qaray ju’rsen’ bes adım ilgerlegen menen eki adımın’ keri ketedi... A’min shax taxqa shıqsa, dizgindi qolına berip, alla dep erdin’ basına asılsan’, jıg’ılmaysız (T.Q.).
Maqset meyili. Maqset meyili is-ha’rekettin’ belgili maqsetteisleniwin bildiredi. Onın’ forması -maqshı/-mekshi + edi tolıqsız feyili ha’m boldı ko’mekshi feyilinin’ qosılıwı arqalı jasaladı: barmaqshı edi, barmaqshı boldı t.b.
Maqset meyilinin’ - maqshı formasının’ ma’ha’lge qatnaslıg’ı endi islenetug’ın ha’reketti bildirip, keler mа’hа’l ma’nisine ku’ta’ jaqın keledi. A’sirese, bul forma betlik qosımtası аrqаlı qollanılıp, anıqlıq meyil formasında kelgende onın’ ma’ha’lge qatnası anıqlanadı. -Maqshı/-mekshi formasının’ ma’ha’l ma’nisin bildi-riwin kelbetlik feyildin’ -(a/e.-y) jaq forması menen salıstırg’anda, anıq ko’rinedi.


Birlik
I bet oqıyjaqpan oqımaqshıman
II bet oqıyjaqsan’ oqımaqshısan’
III bet oqıyjaq oqımaqshı


Ko’plik

oqıyjaqpız oqımaqshımız

oqıyjaqsız oqımaqshısız
oqıyjaq oqımaqshı

Bul jag’dayda maqset meyili kelbetlik feyildin’ keler ma’ha’l forması menen sinonim bolıp keledi.

84-shınıg’ıw. Berilgen ga’plerdi oqın’, maqset meyilin tawıp, olardın’ jаsаlıwının’ qosımtalı ha’m qospa formalarının’ jasalıw o’zegeshiligin tu’sindirin’.
1. Birewler olardın’ maqsetleri jo’ninde so’ylespekshi (S.X.). 2. So’ytip ol ju’rmekshi, shıg’ısqa qaray ju’rmekshi, qolaylı jol ha’m el bar jerlerdi izlewge urınay, tog’ay arqalı ju’rmekshi (B.P.). 3. Ol usılayınsha ha’rkimnen xabar almaqshı edi. 4. Eldin’ a’ziz jigitleri u’yin’izden duz tatpaqshı (T.Q.). 5. Qoshqarbay onın’ ko’z jasın qa’ha’ri menen juwmaqshı edi (S.X.). 6. Men orınsız sawal bergenimdi sezip, ga’ptin’ bag’darın endi basqa jaqqa burmaqshı boldım (Sh.S). 7. Burın aytqan a’psanasın baslawdan ketpekshi edim (T.Q.).