Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

85-shınıg’ıw. Yadın’ızdan kelbetlik feyildin’ keler ma’ha’ldin’ (-a/-e,-y) jaq formasın bayanlawısh etip eki ga’p, -maqset meyildin’-maqshı/-mekshi formasının’ bayanlawısh bolıwına eki ga’p tawıp jazın’. Olardın’ bir-birinen o’zgesheligin ha’m sinonim bolıp qollanılıwın tu’sindirin’.


Anıqlıq meyil. Anıqlıq meyildin’ is-ha’reketi belgili bir waqıt penen baylanıslı bolgan anıq xabardı an’latadı, onın’ belgili bir waqıt penen baylanıslılıg’ı ma’ha’lge qatnaslı anıqlanadı. Anıqlıq meyildin’ o’zine tan arnawlı grammatikalıq forması joq. Onın’ ma’nisi feyildin’ u’sh ma’ha’li menen baylanıslı. Mısalı: Mashina ketip qaldı. Jılqılar jaylawda ju’r. Azanda mashinalar da keledi. Demek, ga’plerdegi dıqqat etilgen feyiller u’sh ma’ha’ldi bildiredi ha’m is-ha’rekettin’ islenip o’tken, islenip atırg’an ha’m endi iske asatug’ın ha’reketlerin an’latadı.
Anıq meyiller bet-san, ma’ha’l, bolımlı, bolımsız formalardı bildirip o’z aldına jay ga’p yamasa jay ga’ptin’ bayanlawıshı xızmetin atqaradı. Mısalı: Aldım. Awılda islep atırman. Erten’ poezd keledi (S.S.).
Demek, anıqlıq meyildin’ ma’nisi, tiykarınan betlik qosımta-larının’ jalg’anıwı arqalı bildiriledi. Betlik qosımtasının’ kelbetlik feyildin’ -g’an,-ar,-mas,-jaq.-maqshı hal feyildin’ -ıp,-a, e,-y formalarına I — II bettegi -man,-san’ qosımtaları, III bettegi tu’bir formadag’ı buyrıq meyilge -dı qosımtası turinde jalganadı.
Otır, tur, ju’r. Jatır feyilleri dara tu’rinde yamasa qospa fe-yil formasında betlik qosımtası arqalı anıqlıq meyil ma’nisin bildiredi: barg’anman, bararman, barmaspan, barajaqpan, barmaq-shıman, barıppan, baraman, kelemen, isleymen, baradı, oqıydı t.b.
Anıqlıq meyil formaları kontekste qollanılıwına qaray bir neshe modal ma’nili o’zgesheliklerge iye bolıwı mu’mkin. Bul o’zgeshelikler anıqlıq meyildin’ ma’ha’llerge qatnaslıg’ına qaray anıqlanadı. Olardıın’ stillik qollanılıwı da ma’ha’llerge baylanıslı u’yreniledi.