Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

§ 52. Janapaylardın’ tu’rleri ha’m qollanılıwı
Janapaylar o’zi qatnaslı so’z yamasa ga’ptin’ ja’rdemi menen sorawlıq, ayırıw, sheklew, ku’sheytiw ha’m ha’r qıylı modallıq ma’nilerdi bildiredi. Usı qa’siyetine qaray olar soraw janapayı, ayırıw-sheklew janapayı, ku’sheytiw janapayı, modallıq janapay bolıp bo’linedi.
Soraw janapayları: mа/me/ba/be/pa/pe, she. Bul janapaylar qatnasqan ga’pler sorawlıq mazmung’a iye boladı. Mısalı: 1. Senin’ aytqanın’a kele me? 2. Attan tu’speysen’ be? Usı on’bag’an jalan’ayaqlarg’a jerimizdi talan-taraj ete beremiz be? (T.Q.). 3. Turımbetti endi men ta’rbiyalasam she?! 4. Kisige xojalıg’ın’dı buzba deymen, al o’zim she? 5. Qa’ne, ashıp ayt, kimliksen’? Bizlerlikpisen’, olarlıqpısan’? «Duwa» tarqatıwg’a ko’megin’ boldı ma?
Ayırıw-sheklew janapayları: tek, g’ana, tek g’ana, bolsa, gilen’, gilkiy, ha’tteki, t.b. Bul janapaylar qatnasqan ga’pler ayırıw-sheklew ma’nilerin bildiredi. Mısalı: 1. Tog’aydın’ ishinde Alabas degen boz attı minip ju’rsen’ g’ana, ol bunday u’rginlerden omırawlap alıp shıg’adı (Sh.A.). 2. Do’geregi gilen’ jayma du’kanlar menen tolg’an (M.S.). 3. Da’rya bolsa ele alg’a shabadı, tek g’ana alg’a shabadı (Sh.S.). 4. Onın’ eki ko’zi tek A’mette edi, sonlıqtan Ataxandı sira’ ko’rmedi (T.Q.). 5. Bul jerden ba’ri de, ha’tteki aspan menen tillesken en’ bir ba’lent qırlı shın’lar da ko’rinetug’ın edi (Sh.A.).
Ku’sheytiw janapayları: tap, -aq, g’oy, ha’m, da, de, ta, te. Bul janapaylar qatnaskan ga’pler ku’sheytiw ma’nisin bildiredi. Mısalı: 1. O’zi de ta’wir-aq u’lken eken. 2. Tu’lki sa’l alan’lap turdı da, adamlardan alıslap qashıwdın’ ornına tap olardın’ qarsı man’layına tuwırlap ju’rdi (Sh.A.). 3. Bu’gin degen nesi, tu’ske shekem-aq pitkeremiz (N.D.). 4. Janapaylardın’ ha’m pikiri usınday edi (Sh.S.). 5. Da’rmenbay da onnan qalıspawg’a tırısadı (T.Q.).
Modallıq janapaylar: ay, aw, shı, shi, da’, a, a’, o, o’s, sesh, mıs, mis, mısh, mish, emish ha’m t.b. Bul janapaylar ga’pten an’lanatug’ın pikirge so’ylewshinin’ o’zinin’ boljaw, shamalaw, tan’lanıw, o’tiniw, buyırıw, mısqıllaw, kek etiw sıyaqlı qatnasların bildiredi. Mısalı: 1. Bay-bay, mınanın’ an’go’tegin-ay (O’.X.). 2. Qolaysızlaw bir jeri mına boshkalardın’ u’stinde sozılıp jatqanday bir o’zinin’ bolmay turg’anın aytsan’-a’ (Sh.S.). 3. Anaw Da’wlet u’yine qaytadımısh. Sizin’ u’yge barıp, birge oynaymız-da’ (G’.E.). 4. Sondag’ı sıltawı-burıng’ı salma tar-emish, suw ju’rmeydi-emish, suw ju’rmegen son’ salı suw ishe almay, jo’nli zu’ra’a’t bermeydi-emish (K.A.). 5. Endi onı jubatıw kerek edi, bası bа’legi qaldı-aw (Sh.S.).