Qarshi davlat universiteti noorganik kimyo kafedrasi kimyodan masalalar yechish

---

1 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR 
VAZIRLIGI 
QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI 
 
NOORGANIK KIMYO KAFEDRASI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
KIMYODAN MASALALAR YECHISH 
FANIDAN 
MUSTAQIL TA’LIM ISHLANMASI 
 
:
100000 
-Gumanitar soha
140000 
- Tabiiy fanlar 
60530100 
-Kimyo (turlar bo’yicha)
 
 
 
(3-kurs V semestr) 
 
 
 
 
 
 
 
QARSHI-2023 
 
 

---

2 
1-mavzu. Kimyo fanidan masalalar yechishning asosiy usullari. Kimyo fanidan masala 
yechishning ahamiyati. 
Reja: 
1. Kimyo fanidan masalalar yechishning asosiy usullari. 
2. Kimyo fanidan masala yechishning ahamiyati. 
3. Kimyoviy qonunlardan foydalangan holda masalalar yechish.
 
I.Kimyodan masalalar yechishga umumiy metodik talablar. 
Modda massasining saqlanish qonuniga ko‘ra, reaksiyaga kirgan moddalar massalari 
yig‘indisi, reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddalar massalari yig‘indisiga teng bo‘ladi. 
Ko‘pchilik kimyoviy reaksiyalar (yadro reaksiyalari bundan mustasno) shu qonunga bo‘ysunadi. 
Biroq hamma vaqt ham reaksiyalar oxirigacha bormaydi, natijada reaksiya unumi modda 
massasining saqlanish qonunidagidan (nazariyaga) ko‘ra past bo‘ladi. Buni hisobga olish uchun 
reaksiyaning unumi tushunchasi kiritilgan. Reaksiyaning unumi (

) – moddaning amaldagi 
massasining (m
a
) nazariy olinishi kerak bo‘lgan massasiga (m
n
) nisbatiga teng bo‘lgan kattalikdir:
.
н
a
m
m


Reaksiya unumi foizlarda ham ifodalanadi, bunda tenglama bo‘yicha hisoblab olingan qiymat 
100 ga ko‘paytiriladi. Agar masalaning shartida reaksiya unumi keltirilgan bo‘lmasa, uni 100 % 
deb olish tavsiya qilinadi. 
Savol va topshiriqlar: 
1.1. Sulfat kislotaning (H
2
SO
4
) nisbiy molekulyar massasini hisoblang. 
Yechish. Masalani yechish uchun (1.2) formuladan foydalanamiz:
Mr(H
2
SO
4
)=

Ar(H)+

Ar(S)+

Ar(O)=2.1+1.32+4.16=98 m.a.b. 
1.2. Natriy pirofosfatning (Na
4
P
2
O
7
) nisbiy molekulyar massasini hisoblang. (Javob: 266 u.b.).
1.3. Natriy pirofosfat (Na
4
P
2
O
7
·10H
2
O) kristalgidratining nisbiy molekulyar massasini 
hisoblang. (Javob: 446 u.b.). 
1.4. Vodorod atomining nisbiy atom massasini hisoblang. 
 
FOYDALANILADIGAN ASOSIY DARSLIKLAR VA О‘QUV 
QО‘LLANMALAR RО‘YXATI 
1.1. O.M. Yoriyev, M.Sh. Sharipov, M. Mavlonov, A.R. Xafizov Umumiy va Noorganik 
kimyodan masala va mashqlar to’plami Toshkent - 2008
1.2. Х.С. Тожимухамедов, Х.М. Шохидоятов, Х.У.Хужаниѐзов Органик кимѐ Тошкент - 
2014. 
1.3. Т. Холдарова, Ж. Хайдаров Физикавий ва Коллоид кимѐдан масалаларю тафаккур 
бустони - 2015. 
1.4. А. Й. Искандаров Кимѐдан масалалар йечиш методикаси 
 
Тошкент -2019. 
Qo’shimcha adabiyotlar 
1Yangi tahrirdagi O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi 01.05.2023 yil 
2.Аграномов А.Е. Избранные главы органической химии. Москва «Химия». 1990. 
3. Нейланд О.Я. Органическая химия. М.: «Высшая школа», 1990.
4.Терней А. Современная органическая химия. Т.1.,Т.2. Перевод с англ. под редак. проф. 
Н.И.Сворова. М.: «Мир». 1981. 
5. M. J. Qurbonov, Z..M. Hakimova , M.Q. Sodiqov Uslubiy qullanma QarDU.
 

---

3 
 
 
 
Axborot manbaalari 
6. WWW.gov.uz. – O‘zbekiston Respublikasi Hukumat portal
7. WWW. lex.uz. - O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi
8. WWW.ziyonet.uz. 
9. WWW. chemwed. com 
10.WWW. thescientificworld. com 
11. WWW. scirus. com 
12.WWW. yahoo. com; / sciense/ chemistry/ 
13.WWW. sciencedirect. com 
14.WWW. kluweronline. com.