Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

1.2.Bevosita va bilvosita titrlash metodlari.

Titrlashni bevosita va bilvosita metodlar bilan olib borish mumkin.

a)bevosita titrlash. Bevosita titrlashning boshlanishida indikator miqdori aniqlanayotgan metall ioni bilan rangli kompleks hosil qiladi:

Me⁺²+ H₂Ind → MeInd + 2H⁺

Titrlash oxirida, ya’ni reagent EDTA eritmasidagi metallning hammasi bilan reaksiyaga kirishib bо‘lgach, indikator bilan hosil qilingan kompleks tarkibidan metall ionlarini tortib oladi va eritmada indikatorning dastlabki rangi chiqadi:

Meind + H₂Y^-2 → MeY^2- + H₂Ind

Demak, metall ionlarini bevosita titrlash uchun : K_Mey^-2 >K_MeInd bо‘lishi kerak. Bunda K_Mey^2- metall kompleksining EDTA bilan hosil qilingan kompleksi: K_MeInd esa indikatorning metall ioni bilan hosil qilgan kompleksi barqarorlik konstantalari.

Agar metall kationining titrant bilan ta’sirlashish tezligi kichik bо‘lsa yoki bevosita titrlash uchun indikator bо‘lmasa, bilvosita metod bilan titrlanadi.

b)bilvosita titrlash. Bu holda aniqlanayotgan elementning eritmasiga konsentratsiyasi aniq bо‘lgan EDTA dan о‘lchangan hajmdan kо‘proq quyiladi, reaksiya oxirigacha borish uchun biroz kutiladi yoki qizdiriladi va reaktiv (reagent) ning reaksiyaga kirmay qolgan qismini Mg⁺² ning standart eritmasi bilan erioxrom qora T indikatori ishtirokida titrlab, metallning miqdori hisoblab topiladi. Bunda ortiqcha EDTA miqdorini titrlash uchun barqarorligi aniqlanayotgan metallning hosil qilingan kompleksonati barqarorligidan kichik bо‘lishi kerak. Kо‘pincha bu maqsad uchun EDTA ning ortiqcha miqdori MgCl₂ bilan titrlanadi.

Masalan, natriy ionining miqdorini kompleks ion bilan titrlab bо‘lmaydi. Ammo uni rux-uranil atsetat qо‘shib chо‘ktirilsa:

Na⁺ + Zn⁺² + 3UO₂⁺² + 9CH₃COO^- → NaZn(UO₂)₃(CH₃COO)₉

chо‘kmani eritib rux miqdorini komlekson yordamida aniqlash mumkin.

Xuddi shu yо‘l bilan fosfat, pirosfat, molibdat, volframat va boshqa ionlarni magniy ammoniy fosfat, rux pirofosfat, kalsiy molibdat, kalsiy volframat holda chо‘ktirib, chо‘kmani yuvib eritilgach, eritmada Mg⁺², Zn⁺², Ca⁺² ionlarini komplekson bilan titrlab topish mumkin.

Reaksiya sust borgani uchun Al⁺³, Cr⁺³, Sb⁺³, Sn⁺², Sn⁺⁴ lar faqat bilvosita metod bilan aniqlanadi.

Trilon B bilan barcha kation va anionlarni bevosita yoki bilvosita metod bilan aniqlash mumkin.

Kompleksonometrik titrlash metodida indikator sifatida kо‘pincha qora erixrom T, mureksid, 4-(2-piridilazo) rezorsin (PAR), ksilenol zarg‘aldog‘i qо‘laniladi.

Qora erioxrom T. rH < 6 da - qizil, pH=7-8 da ko’k, pH= 9 da sariq-jigarrang: ammo komplekslarining hammasi qizil rangli bо‘ladi. Indikator faqat pH>7 bо‘lganda qо‘llaniladi.

Mureksid. pH > 9 da - gunafsha, pH < 9 da - qizg‘ish-gunafsha rangli: komplekslari esa qizil rangli va hokazo.

Kompleksonometriyada ham, titrlash egri chiziqlari indikatorni tо‘g‘ri tanlash uchun zarur bо‘ladi.

Komplekson-Titrimetrik analizda kо‘p ishlatiladigan aminopolikarbon kislotalarning hosilalari.

Komplekson III-etilendiamintetraatsetat kislotasining dinatriyli tuzi.

Trilon-B deb ham ataladi.
2.1.Merkurimetriya

Merkurimetriyani asosiy reaksiyasi quyidagi birikish reaksiyalari hisoblanadi,

Hg²⁺ + 2X^- = HgX₂ (1)

bunda: X^-, Cl^-, Br^-, SCN ^– va boshqa ba’zi bir ionlar.

Ko’pincha merkurimetriya usulida ishlatiladigan ishchi eritma simob (II) nitrat hisoblanadi,uning aniq konsentratsiyasi NaCl ning titrlangan standart eritmasi bo’yicha aniqlanadi.

Hg²⁺ + 2Cl^- = HgCl₂

Xlor ionlarini simob (II) nitrat bilan titrlashda uning muvozanati reagent konsentratsiyalari va HgCl₂ ning barqarorlik konstantasi bilan aniqlanadi:

[ HgCl₂]

β _{HgCl2 = --------------------------------------- =} 1.7 • 10¹² (2)

[Hg²⁺] • [Cl^-]²

100 ml 0,1 M NaCl eritmasini 0,05 M Hg(NO₃)₂ bilan titrlashda Hg²⁺ va Cl^-ion konsentratsiyalari qanday o’zgarishini topamiz. Hisoblashni soddalashtirish uchun eritma hajmi 100 ml gat eng o’zgarmaydi deb hisoblaymiz. Eritmadagi Hg(NO₃)₂ simob (II) nitrat NaCl kabi to’liq dissotsiyalangan deb hisoblaymiz.

Titrlashni 1chi nuqtasida hali titrant qo’shilmaganda, [Cl^-]=0,10 mol/l va pCl= -lg [Cl^-]=1 ga teng. Shu eritmaga 10 ml 0,05 M Hg(NO₃)₂ qo’shamiz. Titrlash egri chizig’i hisoblashda (1) jarayonini hisobga olish bilan chegaralanamiz, chunki titrlash sharoitida bu muvozanat ustunroq hisoblanadi. Agar Hg²⁺ ioni muvozanat konsentratsiyasida V[Hg(NO₃)₂]=10 ml ni “x” orqali ifodalasak, u holda HgCl₂ ni muvozanat konstantasi

(0,05 ·10,0/ 100,0)x= 0,005-x, xlorid ionlari esa [Cl^-]=0,1-2(0,005-x)=0,09+2x ni tashkil etadi. HgCl₂ barqarorlik konstantasi (2) siga quyamiz:

5•10^-3 - x

β _{HgCl2 = --------------------------------------- =} 1.7 • 10¹³

(0,09+2x)² x

va x=[Hg²⁺] = 3,6•10 ^-14 mol/l topamiz. Xuddi shu yo’l bilan titrlash egri chiziqlarida boshqa nuqtalarini ham hisoblanadi (1-jadval).

1-jadval. 100ml 0,1 NaCl ga 0,05 M Hg(NO₃)₂ qo’shilganda pHg ni o’zgarishi:

Hg(NO3)2 qo’shilganda	[Cl^-]	pCl	[HgCl2]	[Hg^2+]	pHg
50,0 90,0 99,0 99,9	5,0•10^-2 1,0•10^-2 1,0•10^-2 1,0•10^-2	1,3 2,0 3,0 4,0	0,025 0,045 0,04995 0,04995	5,9•10^-13 2,6•10^-11 2,9•10^-9 2,9•10^-7	12,23 10,58 8,54 6,54

Ekvivalent nuqtada eritmada faqat HgCl₂ va uni bosqichli dissotsiyalanish mahsulotlari bo’ladi (2 formulaga muvofiq):

HgCl₂ = HgCl⁺ + Cl^- ; X _HgCl = 3,0*10⁶ (3)

HgCl⁺ = Hg²⁺ + Cl^- ; ᵦ HgCl⁺ = 5,5 * 10⁶ (4)

Muvozanatni (3) hisoblashda x=[Cl^-]=[HgCl⁺],hamda [HgCl₂]=0,05-x bilan belgilaymiz va bu qiymatni bosqichli dissotsiyalanish ifodasiga quyamiz bundan x=1,3*10^-4 bo’ladi. Muvozanat (4)dan x=[Hg²⁺] ; [Cl^-]=1,3*10^-4 + x va [HgCl⁺]=1,3*10^-4-x va uni barqarorlik muvozanat konstantasiga qo’yamiz, bundan x=1,8*10^-7 mol/l bo’ladi.

Keyingi qo’shiladigan Hg(NO₃)₂ bilan quyidagi reaksiya sodir bo’ladi.

HgCl₂ + Hg²⁺ = 2HgCl⁺

Natijada Hg²⁺ ionlari muvozanat konsentratsiyalari odatdagi suyultirish bo’yicha hisoblangan 5,0*10^-5 ga nisbatan birmuncha kamayadi.

Merkurometriya usuli analitik kimyo sohasida keng qo’llana boshlandi, ayniqsa indikator sifatida natriy nitroprussid Na₂[Fe(CN)₅NO] kiritilgandan so’ng usulni amaliy ahamiyati yanada kengaydi. Indikator simob(II) ionlari bilan qiyin eruvchan oq mayda kristall cho’kma Hg[Fe(CN)₅NO] ni (EK=1,0*10^-9) hosil qiladi.

Nitroprussidni kuchli kislotali muhitda, xlor ionlarini bevosita aniqlash imkoniyatiga ega bo’lishi uning muhim avzalligi bo’lib qoladi.

Merkurometriya titrlash usulida difenilkarbozid va difenilkarbazonlar yuqori samarali indikatorlar hisoblanadi. Bu moddalar kuchsiz kislota hisoblanib, eritmada esa kislota-asosli indikatorga o’xshash ta’sir ko’rsatadi. Eritmada difenilkarbozid muvozanati quyidagicha bo’ladi:

yoki sxema ko’rinishida: HDFK=DFK^- + H⁺, bunda DFK^- - difenilkarbozid anioni.

Hg²⁺ ionlari neytral yoki kislotali muhitda indikator bilan ko’k-binafsha tusli birikma hosil qiladi.

Hg²⁺ + 2HDFK = Hg(DFK)₂ + 2H⁺

Eritmada difenilkarbozid bilan ham taxminan shunga o’xshash muvozanat hosil bo’ladi:

Bu indikator bilan titrlashda eritma ph=1,5-2,0 atrofida bo’lganda yaxshi natijalar olinadi. Boshqa indikatorlar- difenilkarbozid disulfonat, floroglyusin, 8-oksixinolinning azobirikmali hosilalari ham ma’lum.

Tabiiy oqar va yer osti suvlar hamda turli kristall holdagi metal xloridlar va kompozisiyalar hamdatarkibida xlor bor birikmalardagi xlorid ionlarining miqdorini merkurometrik usulda aniqlash amaliy ahamiyatga egadir.

Ayni usul biologik suyuqliklar, tibbiyot namunalari va boshqa buyumlar tarkibini analizda ham muvaffaqiyat bilan qo’llanilmoqda. Organik birikmalarni tegishli o’zgarishga uchratib( kislorodda yondirib suyuqlantirib), ularning tarkibidagi xlorni merkurimetrik usulda aniqlash mumkin. Bu usul bilan turli metallar tarkibidagi brom, tiosianidlar va sianidlarni indikator sifatida difenilkarbozon qo’llash bilan aniqlash mumkin.

Merkurometriya usul bilan xlor va brom ionlarni bevosita aniqlashni 0,1% katta bo’lmagan xatolik bilan bajariladi. Boshqa merkurometriya usulida esa bu 0,3…0,5% ni tashkil etadi.



2.2.Kompleksonometriya (Xelotometriya)

Hozirgi vaqtda turli xil yuzdan ortiq turlicha komplekslar bor bo’lsa ham “kompleksometriya” termini bilan nomlangan yoki “xelatometriya”, sirka kislotani titrlash reaksiyasidagi Na₂H₂Y ·2H₂O sotuvda keng miqyosda ma’lum bo’lgan, aftidan, trilon B nomli natriyli tuzni aytilsa kerak.

Eritmada turli kationlarni EDTA bilan ta’sirlanish reaksiya tenglamasi quyidagicha yo’naladi:

Ca²⁺ + H₂Y² = CaY^2- + 2H⁺ (1)

Bi³⁺ + H₂Y² = BiY^- + 2H⁺ (2)

Zn²⁺ + H₂Y^2- = ZnY + 2H⁺ (3)

Tenglamadan ma’lumki, kompleks hosil bo’lishida, kation zaryadi qanday bo’lishida qatiy nazar, reaksiyaga bitta anion ishtirok etib, ikkita vodorod ionlari ajralmoqda.

Titrant bilan aniqlanayotgan kation molyar massa ekvivalentlari ularning molyar massasiga teng.

(1)-(3) tenglamalardan reaksiya yo’nalish darajasi eritma pH iga bog’liq ekan. Eritmaning kislotaliligi ayniqsa nisbatan turg’unligi oz bo’lgan kompleks (Ca²⁺, Mg²⁺ va boshqa) uchun ayniqsa sezilarli: ularni faqat ishqoriy muhitda titrlash mumkin. Ko’pchilik kationlar ammiakli bufer eritma ishtirokida titrlanadi. Juda ham barqaror kompleks hosil qiluvchi, masalan, Fe³⁺ kabi, kuchli kislotali muhitda titrlanishi mumkin.

2.3.Ishchi eritmalar

Kompleksanometriyada asosiy ishchi eritma Na₂H₂ EDTA·2H₂O hisoblanadi. Bu tuz toza holda osongina olinadi, suvda yaxshi eriydi, eritma turishi bilan buzilmaydi. Oddiy sharoitda bu reagentda taxminan 0,3 % namlik bo’ladi, shu sababli aniq tortilgan tortim bo’yicha aniq konsentrasiyali EDTA eritmasini (0,3 % H₂O ni hisobga olgan holda) tayyorlash mumkin. Odatda EDTA eritma titri rux tuzi bo’yicha topiladi. Biroq tortib olingan rux metalini xlorid kislotada eritib standart eritma tirtlash uchun qo’llaniladigan EDTA eritma konsentrasiyasi aksariyat 0,01… 0,05 mol / l va kamdan-kam 0,1 mol / l bo’ladi.

Kompleksonometriya metodining mohiyati.

Kompleksonometriya titrimetrik metod bo’lib, aniqlanuvchi ionlarning bazi bir organik reagentlar (kompleksonlar) bilan o’zaro ta’sir reaksiyasiga asoslangan. Metallarning ionlari amalda bir zo’mdayoq; kompleksonlar bilan o’zaro ta’sirlashib, o’zgarmas tarkibli eruvchan kam dissotsiyalanuvchi birikmalar hosil qiladi. Kompleksonlar bir qator o’ziga xos hususiyatlarga ega:

1. 
   Suvda va ba’zi bir erituvchilarda yaxshi eriydi;
   
2. 
   Ko’pchilik metal kationlari bilan oson reaksiyaga kirishadi, shu jumladan, boshqa kompleks hosil qiluvchi reagentlar bilan kompleks birikmalar hosil qilmaydigan ishqoriy-yer metallar kationlari bilan ham suvda eruvchan barqaror kompleks birikmalar hosil qiladilar;
   
3. 
   Ba’zi bir kompleksonlar u yoki bu kationlarga tanlab ta’sir qilish xossalariga egadir.
   

Ko’rsatib o’tilgan kompleksonlarning alohida hususiyatlarga ega bo’lishi ularni kompleksonometriya deb ataluvchi metodlarda titrantlar tariqasida keng qo’llashga imkon beradi.

Kompleksonlar – aminopolikarbon kislotalarning hosilalaridan iborat organik birikmalardir. Bulardan eng oddiysi iminodisirka kislotadir.

2.4.Titrlash egrilarini hisoblash

Kompleksonometriyada ham, titrlash egri chiziqlari indikatorni to‘g‘ri tanlash uchun zarur bo‘ladi.

Masalan, 0,1 M CaCl2 eritmasini 0,1 M trilon B bilan titrlaylik.

C(CaCl2)  C(H2Y^-2) = 0,1 Mµ = 1, a=1: shunga asosan:

C(µ) = (µ) = a_m va s (H₂Y^-2) = [H₂Y^-2] = a_H2Y^-2

Titrlash davomida eritmaning hajmi o‘zgarmaydi deb hisoblaymiz.

Titrlash boshlanmasdan eritmaning tarkibi CaCl2•H2O

C(Ca⁺²) = [Ca⁺²] =0,1 M

pM= - lg 0,1 = 1,00

Titrlash boshlangach, ionlar o‘rtasida ta’sirlanish boshlanib, kompleks hosil bo‘la boshlaydi:

CaCI2+ Na2H2Y = Na2[CaY] + 2HCl

Eritmaning tarkibi CaCl₂, Na₂[CaY] , HCl dan iborat. Ekvivalent nuqtagacha tarkib o‘zgarmaydi, faqat titrlanmagan CaCI₂ ning miqdori kamayib boradi.

β^t CaY^-2= 3,72•10¹⁰ bo‘lganidan eritmada [Ca⁺²] ning miqdori titrlanmay qolgan CaCl₂ bilan aniqlanadi:

[Ca⁺²] =c(CaCl₂) titrlanmagan (t.m.).

Demak, ekvivalent nuqtagacha, umumiy holda:

[M] = [M] t.m.

rM= - lg M t.m.

50% titrlanganda 0.1•50.0/100 = 5•10^-2M: rCa = 2,00 - 0,70 = 1,30

90% titrlanganda 0.1•10.0/100 =1•10^-2M: rCa = 2,00

99,0% titrlanganda 0.1•1.0/100 = 1•10^-3M: rCa = 3,00

99,9% titrlanganda 0.1•0.1/100 = 1•10^-4M: rCa = 4,00

:
2.5.Indikatorlar

Birinchi marta ETDA ni titrimetrik analizda qo’llash vaqtida oddiy, kislota-asosli indikatorlardan qo’llaniladi. Tuzlarning neytral eritmasiga mo’l miqdorda titrlangan Na₂H₂ EDTA qo’shildi:

M²⁺ + H₂Y^2- = MY^2- + 2H⁺

Ajralib chiqqan vodorod ionlari ishqor bilan titrlanadi. O’z-o’zidan ma’lumki bu tipdagi usulni faqat ba’zi bir metall ionlari uchun qo’llash mumkin bo’lgan. Ayni usul hozirgi vaqtgacha ham ba’zi bir amaliy ahamiyatini saqlab qoldi.

Kompleksonometriyaning tez sur’atlar bilan rivojlanishi metal indikatorlar deb nomlangan moddani topilishi bilan bog’liq bo’ldi,bunday indikatorlar metal ionlari bilan ochiq rangli birikmalar hosil qiladi. Birinchi marta indikator sifatida mureksid Shvarsenbax laboratoriyasida tasodifan kuzatilgan. Shu narsa kuzatildiki, agar uramilsirka kislota bilan ishlangan kolba vodoprod suvi bilan yuvilgan vaqtda rang keskin o’zgaradi. Uramildisirka kislota havo kislorodi bilan oksidlanishidan hosil bo’lgan mureksid vodoprod suvidagi kalsiy ionlari bilan birikib eritma ranggi o’zgarar ekan.

Purpun kislotani ammoniyli tuzi bo’lgan mureksid eritma pHi va ba’zi bir kationlar ishtirokiga qarab o’z ranggini o’zgartiradi. Indikatorlar tuzilishi formulasi:

deb belgilash mumkin.

Mureksid Ca²⁺ ioni bilan qizil, Co²⁺, Ni²⁺, Cu²⁺ ionlari bilan sariq rangli birikma hosil qiladi.Mureksid ishtirokida masalan nikelni ammiakli muhitda kompleksonometrik usul bilan aniqlasa sariq rangli kompleks NiH₄Ind + ayni pH daindikatorga tegishli zangori-binafsha tusga utadi. Titrlash vaqtida reaksiya yo’nalishi tezlatish uchun jarayon taxminan 40⁰C gacha isitiladi

Kompleksonometrik usul bilan titrlashda ishlatiladigan indikatorlardan biri qora erioxrom T hisoblanadi. U azobo’yoqlar tarkibiga kirib molekulasida xelat hosil qiluvchi OH- gruppalariga ega:

Sulfo gruppadagi proton eritmada amalda to’liq dissotsilanadi.Gidroksid gruppa OH^- dan protonni keying ajralishi indicator rangini o’zgarishiga olib keladi. Qora erioxrom T rangining o’zgarishi eritma pH iga bog’liq.

Ammiakli eritmadagi dominand anion HJnd^2- metal ionlari bilan birikib qizil yoki binafsha tusli birikmalar hosil qiladi.

M²⁺ + HJnd^2- = MJnd^- + H⁺

zangori qizil

Ammiakli muhitda qora erixrom T bilan titrlashda ekvivalent nuqta yaqinida jarayon qo’yidagi tenglama bo’yicha yo’naladi:

MJnd^- + H₂Y^2- + NH₃ = MY ^2- + HJnd^2- + NH₄⁺

qizil havorang

Ekvivalent nuqtada eritma rangi qizil binafshadan to zangori tusgacha o’zgaradi.

Erioxrom T bilan ko’pgina (20dan ortiq) kationlar rangi birikmalar hosil qiladi, ammo titrlash usuli bo’yicha faqat ularning ayrimlari, ularni soni 10tadan oshmaydi, aniqlanishi mumkin. Ba’zi bir kationlar, masalan, Hg²⁺, Cu²⁺, Fe³⁺ va boshqalar juda ham barqaror birikma hosil qiladi. Amalda qora erioxrom T bilan Mg²⁺, Cd²⁺, Zn²⁺, Pb²⁺ va boshqa kationlarni titrlash mumkin.

Qora erioxrom Tni suvli eritmasi beqaror bo’lib, vaqt o’tishi bilan parchalanadi. Qora erioxrom T indikatorga ancha barqaror yaqin analog almagit bo’lib, molekulasida NO₂ gruppa yo’qligi bilan farq qiladi.

Bu moddalarning indikatorlik xossalari deyarli bir xildir. Kislota muhitda titrlash uchun uchfenilmetan buyoqlarining ba’zi birlaridan indikator sifatida foydalaniladi. Kompleksonometriyada qo’llaniladigan indikatorlar umumiy soni yetarli miqdorda ko’p.Titrlashda indicator hatosi eritma konsentratsiyani ekvivalent nuqtada va titrlash oxirini yaxshi ko’rsata bilmaslikdan vujudga keladi..

2.6.Amalda qo’llanilishi

Metall ionlarini Y^4- bilan ta’sirlanishidan hosil bo’lgan koordinatsion birikmalar yuqori barqarorligi kompleksonometrik titrlash usulini juda ham ko’p kationlarni aniqlash imkonini beradi.

Turli eritmalar va materiallar tarkibidagi Mg²⁺ va Ca²⁺ ni aniqlash. Mg²⁺ va Ca²⁺ miqdorini kompleksonometrik titrlash usuli bilan ammiakli buffer aralashma hamda erioxrom qora T indikatori yordamida aniqlashga qand modda miqdori ta’sir etmaydi, shu sababli qand-shakar ishlab chiqarish sanoatlaridatayyorlangan sharbatlar va turli oziq-ovqatlar mahsulot ishlab chiqarish korxonalari Ca²⁺, Mg²⁺ miqdorini aniqlashda ayni usuldan foydalaniladi. Kompleksonometrik titrlash usulida Ca²⁺ va Mg²⁺ ni aniqlash qog’oz sanoat texnologiyasida sifatni tekshirish(sulfit va boshqalarni analizi) sohasida ham foydalaniladi. Ohaktosh, ma’danlar, dalomitlar, magnezit, sement, silikatlar va shunga o’xshashlar tarkibidan, odatdagicha silikat kislota va ayrim oksidlar ajratib olingandan so’ng; Tuproq, o’g’it, o’simlik va hayvon organizmidagi to’qimalar sut, qon va h.k.lar tarkibidan kompleksonometrik usul bilan kalsiy va magniy ionlari miqdorlari juda tez aniqlanishi katta ahamiyatga egadir.

Turli qotishma, ma’dan va konsentratlarni kompleksonometrik analizi. Murakkab obyektlarning odatda kimyoviy yo’l bilan ajratish usulidan (cho’ktirish, ion almashinishi ekstraksiya va h.k.) va elementni berkitish (sianid, ftorid, tiretanolamin, oksikislota va boshqa reagentlar bilan) yo’li bilan aniqlanadi, deyarli hamma kationlarni kompleksonometrik titrlash usuli bilan topiladi.

Sulfat va boshqa anionlarni aniqlash. Bu usul buyicha sulfat ioni BaCl₂ bilan BaSO₄ holda cho’ktiriladi va ortiqcha Ba²⁺ ionlari maxsus usul yordamida kompleksonometrik usulda titrlanadi.

Organik birikmalar analizi. Organik birikmalarni kompleksonometriya usuli bilan analiz qilish haqidagi fikr aniqlanuvchi komponentni rux yoki kadmiy bilan birikma hosil qilib ajratishga asoslangan. Birikma ajratib olingandan so’ng, reaksiyaga kirishmay qolgan ortiqcha rux yoki kadmiy, yoki ularni cho’kmadagi miqdorini kompleksonometrik usulda aniqlanadi.

Kompleksonometrik titrlashda fizik-kimyoviy usul bilan ekvivalent nuqtani aniqlash. Fizik-kimyo usullari yordamida, aniqlanuvchi ionlar uchun hali rangli indikatorlar topilmagan bo’lsa, hamda, halaqit beruvchi ionlarni oldindan kimyoviy yo’l bilan ajratilmay, bir eritmadan bir necha element aniqlanadigan bo’lsa, undan foydalanish mumkin. Komplekson bilan potensiometrik titrlash usulidan ion selektiv elektrodlar yoki oksidlanish- qaytarilish potensial o’zgarishga ta’sir ko’rsatuvchi nodir metallar (Pt, Au) ni inert elektrodlari yordamida bajariladi. Konduktometrik, fotometrik, teromometrik va boshqa turdagi indikatorsiz fizik- kimyoviy titrlash usulidan ekvivalent nuqtani topishda qo’llaniladi.

2.7.Usulni umumiy baholanishi

Kompleks birikma hosil qilishga asoslangan titrlash usullari ichida kompleksonlar bilan bo’lgan reaksiyalar muhim ahamiyatga ega. Deyarli hamma kationlar komplekson bilan barqaror koordinatsion birikma hosil qiladi, shu sababli kompleksonometrik universal bo’lib turli obyektlarni analizda keng miqyosda qo’llaniladi. Ishchi eritmalari barqarordir. Ekvivalent nuqtani belgilash uchun rangli indikatorlar to’plami va fizik-kimyoviy indikatsiya usullari: potensiometrik, amperometrik, fotometrik, termometrik va boshqa ishlab chiqilgan. Titrimetrik aniqligi 0,2…0,3% ni tashkil qiladi. Kompleksonometrik titrlash usullari uzluksiz yangilanmoqda va rivojlanmoqda. Yangi yuqori tanlanuvchi tip komplekson va indikatorlar sintez qilinmoqda. Kompleksonometrik qo’llash sohasi ham kengaymoq.

XULOSA

Men bu mavzu bo’yicha ko’pgina ma’lumotlarga ega bo’ldim va quyidagi xulosaga keldim. Kimyoviy analiz ilmiy va amaliy jihatdan katta ahamiyatga ega bo`lib, u kimyoga yaqin bo`lgan fanlar- minеralogiya, gеologiya, fiziologiya, mikrobiologiya, shuningdеk, mеditsina, agronomiya va tеxnika fanlarida ham katta ro’l o`ynaydi. Kimyoviy analiz xalq xo`jaligida juda katta ahamiyatga ega. Sanoatning eng muhim tarmoqlaridan ishlab chiqarishning kimyoviy nazorat qilish, shuningdеk, tuproqni, o`g`itlarni, qishloq xo`jaligi mahsulotlarini, qazilma boyliklar va boshqalarni kimyoviy jihatdan tеkshirishni kimyoviy analizsiz tasavvur etib bo`lmaydi. Kimyoviy analiz mеtodlarini qo`llashning ham boshqa mеtodlar kabi ma'lum mе'yori bor,ularni ana shu mе'yordan ortiq qo`llab bo`lmaydi. Bu mеtodlar bilan asosan elеmеntning miqdorlari 10-3 g gacha bo`lgan ob'еktlardagina qo`llanishi mumkin. Ba'zan elеmеntlarning miqdorlari 10-6 g dan 10-9 g gacha bo`lishi mumkin. Bunday paytlarda analizning boshqa mеtodlaridan, jumladan, fizik-kimyoviy mеtodlardan foydalaniladi. Analitik rеaksiyalarni bajarishda ishlatiladigan moddaning miqdoriga qarab sifat analizda makro-, mikro-va yarim mikro mеtodlardan foydalaniladi.

Makroanaliz moddaning nisbatan ko`proq miqdori (0,5-1 g) atrofida tеkshiriladi. Mikroanalizda esa moddaning 5-10 mg miqdori tеkshiriladi. Yarim mikroanalizda miqdori 20 mg dan 40 mg gacha bo`lgan moddalar tеkshiriladi. Bulardan ko’rinib turibdiki, analiz aniq bo’lishida indikatorni tog’ri tanlash muhim hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Alekseev V. N. Miqdoriy analiz. Toshkent “O‘rta va oliy maktab”.1963.

2. Vasilev V.P. Analitik kimyo(ikkinchi qism). Toshkent “O’zbekiston” nashriyoti, 1999.

3. Rasulov K.P. Analitik kimyo. “G’afur G’ulom nomidagi nashriyot- matbaa ijodiy uyi” Toshkent-2004.

4. Fayzullaev O. Analitik kimyo. Toshkent: Yangi asr avlodi. 2006.

5. Mirkomilova M. Analitik kimyo.”O’zbekiston” Toshkent 2001.

6. Boboev. N. B.. Turobov N. T., Ibraimov Ch. I. Kompleksonometrik analiz metodlari (metodik qo‘llanma) Toshkent “Universitet” 1994.

7. Gulomova M.T, Norov Sh.Q, Turabov N.T. Analitik kimyo (o’quv qo’llanma) “Voris-nashriyoti” Toshkent-2009.

INTERNET SAYTLAR

1. 
   https://library.ziyonet.uz
   
2. 
   www.ziyouz.com
   
3. 
   https://www.tafakkur.net
   
4. 
   https://www.kitob.uz
   
5. 
   https://www.tami.uz