Qarshi Davlat universiteti Tarix fakulteti 1-kurs talabasi Normurodov

498 
biri deb bildi. U musiqani insonga nafosat, estetik zavq bagʻishlovchi 
ahloqni tarbiyalovchi vosita deb bildi, u bu haqda uzining" musiqa 
haqida katta kitob" nomli koʻp jildli asarida qayd qilgan. Farobiyning 
fan tasnifida tabiiy va ijtimoiy fanlar oʻz vazifasiga koʻra bir biridan 
farq qiladi. Masalan matematika tabiatshunoslik va metafizika 
ilmlari inson aql zakovatini boyitishga xizmat qiladi. Gramatika 
sheʼriyat va mantiq esa fanlardan toʻgʻri foydalanish bilimlarni 
boshqalarga toʻgʻri tushuntirish, yani aqliy tarbiya uchun xizmat 
qiladi. Siyosat, axloqshunoslikga oid bilimlar kishilarning jamoaga 
birlashuvi ijtimoiy hayotning qonun va qoidalarni oʻrgatadi. Xullas 
faning ilmlar tasnifi toʻgʻrisidagi maʼlumoti oʻrta oʻrta asrda turli 
fanlarning rivojida muhim ahamiyatga ega boʻldi 
Farobiy shahar davlatlarni fozil va johilga ajratadi. Fozil shahar 
xalqini baxt-saodatga elitishi uning boshligʻi esa adolatli yuksak 
axloqli va maʼrifatli oʻzida butun ijobiy xislatlarni toʻplagan boʻlishi 
lozim. Lekin shunday yoki mamlakatlar boʻladiki ularning aholisi 
nafsga berilgan butun fikru zikri boylik boylik toʻplash boʻladi. 
Farobiy bunday shaharlarni johil shaharlar deb ataydi. Johil 
shaharlarning boshliqlari ham faqat boylik toʻplashga ruju qoʻygan 
boʻladi. "Ulardan chiqqan rahbar ham-deb takidlaydi alloma-
rahbarlikni mol-dunyo koʻpaytirishda deb biladi. Shuning uchun 
ham ular ertayu-kech mol-dunyo toʻplash harakatida boʻladi. 
Bunday rahbarlarning qoʻl ostida boʻlgan shahar xalqida har turli 
buzuq odatlar shahvoniy nafs, bir birini talash dushmanlik 
nizojanjallar paydo boʻladi. Farobiyning yozishicha haqiqiy baxtga 
erishish uchun harakat qiluvchi, oʻzaro yordam qiluvchi xalqini 
birlashtirgan shahar fozil shahar hisoblanadi. Baxtga erishish 
maqsadida oʻzaro yordam bergan va birlashgan kishilar fazilatli 
jamoa boʻladi. Farobiy fikriga koʻra davlatni idora etuvchi shaxs 
oʻzining fazilat xalq odobi bilan ajralib turishi, xususan u 6 ta xislatni 
egallagan boʻlishi, yani adolatli va dono boʻlishi boshqalarga 

---

499 
gʻamxoʻrlik qilishi qonunlarga toʻla rioya etishi va qonunlarni yarata 
olishi kelgusini oldindan koʻra bilishi kerak. Farobiyning talqinicha 
fozil shaharlar yuqori madaniyatli boʻladi. Unda yashagan xalq oʻzi 
istagan kasb hunarni egallaydi.bunday jamiyatda toʻla erkinlik va 
teng huquqli hukm suradi. Farobiyning fozil jamoa haqidagi 
taʼlimoti uning axloqiy kamolot va baxt saodatgacha erishuv hamda 
insonparvarlik gʻoyalari bilan chambarchas bogʻliqdir. U oʻzining 
ijtimoiy falsafiy siyosiy va axloqiy qarashlari markaziy insonni uning 
maqsad muammolarini oʻrganishni axloqiy kamolot va baxt-
saodatga erishuv yoʻllarini koʻrsatishni qoʻyadi. Axloqiy kamolot 
deganda xayr ehsonli fazilatlarni tushunadi. Axloqiy kamolotga 
xalaqit beruvchi salbiy xislatlarga dangasalik, bekorchilik bilimsizlik 
ongsizlik kasb hunarsizlikni kiritadi. Farobiy aql, ilm va maʼrifatni 
baxt saodatga erishishning asosiy vositasi deb bildi
Adabiyotlar: "Buyuk yurt allomalari"- Ramziddin 
Isoqjonov. 
Filosofskiye traktati- AlmaAta 1972