Qarshi davlat universiteti

2.3. Temir (III) kationining reaksiyalari
Uch valentli temir tuzlarining eritmalari sariq yoki qizil-qo‘ng‘ir rangli bo‘ladi.

1. O‘yuvchi ishqorlar temir (III) tuzlari bilan qizil-qo‘ng‘ir rangli kuchli kislotalarda eriydigan Fe(OH)₃ cho‘kmani hosil qiladi:

Fe³⁺ + 3ON^-  Fe(OH)₃
Alyuminiy, xrom va rux gidroksidlaridan farqli ravishda amalda Fe(OH)₃ ishqorlarda erimaydi. Temir (III) ioni Fe(OH)₃ shaklida pH~3,5 bo‘lganda to‘liq cho‘kadi.

2. Ammiak ham temir (III) tuzlari bilan qizil-qo‘ng‘ir rangli cho‘kma hosil qiladi.

3. Natriy atsetat sovuq sharoitda temir (III) ioni bilan qizil rangli kompleks birikma [Fe(CH₃COO)₆(OH)₂]⁺ hosil qiladi. Qizdirganda bu modda qizil-qo‘ng‘ir Fe(OH)₂CH₃COO cho‘kma hosil qiladi.

4. Natriy gidrofosfat temir (III) bilan sarg‘ish rangli cho‘kma – FePO₄ hosil qiladi.

5. Natriy, kaliy va ammoniy karbonatlar temir (III) ioni bilan qo‘ng‘ir rangli (FeOH)₂(CO₃)₂ tarkibli kislotalarda eriydigan cho‘kma hosil qiladi. Bu cho‘kma qizdirganda gidroliz tufayli Fe(OH)₃ ga aylanadi.

6. Ammoniy sulfid Fe³⁺ ioni bilan qora rangli Fe₂S₃ cho‘kma hosil qiladi:

2Fe³⁺ + 3(NH₄)₂S  Fe₂S₃ + 6NH₄⁺

Bu cho‘kma kuchli kislotalarda eriydi:
Fe₂S₃ + 6NSl  2FeCl₃ + 3H₂S
Reaksiyada vodorod sulfid (qaytaruvchi) hosil bo‘lganligidan temir (III) temir (II) gacha qaytariladi va bunda erkin oltingugurt ajraladi:
2FeSl₃ + H₂S 2FeSl₂ + S +2HCl
Umumiy holda Fe₂S₃ ning kislotalarda erish reaksiyasi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
Fe₂S₃ + 4HCl 2FeSl₂+ 2H₂S + S
Reaksiyani bajarish. Uch valentli temir tuzining 2-3 tomchi eritmasiga shuncha (NH₄)₂S eritmasi qo‘shiladi.

7. Kaliy geksatsianoferrat (II) bilan temir (III) ioni to‘q ko‘k rangli «berlin lazuri» cho‘kmasini hosil qiladi:

4FeSl₃ + 3K₄[Fe(CN)₆]  Fe₄[Fe(CN)₆]₃ +12KCl

4Fe³⁺ + 3[Fe(CN)₆]^4-  Fe₄[Fe(CN)₆]₃

Cho‘kma kislotalarda erimaydi, ammo ishqorlar ta ’siridan Fe(OH)₃ hosil qilib parchalanadi:
Fe₄[Fe(CN)₆]₃ + 12NaOH  4 Fe(OH)₃ + 3Na₄[Fe(CN)₆]
Kaliy geksatsianoferrat (II) bilan boigan reaksiya Fe³⁺ ioniga xos reaksiya bo‘lib, u juda sezgirdir. Reaksiya uchun topilish minimumi -0,05 mkg, minimal konsentratsiya 10^-6, suyultirish chegarasi -1:1000000 ni tashkil qiladi. Reaksiyani pH=2 boiganda, eritmada oksalatlar bo‘lmaganda va reagentdan tomchilab qo‘shgan holda o‘tkazish maqsadga muvofiq. Agar reaksiya uchun ko‘p miqdor K₄[Fe(CN)₆] olinsa, «berlin lazuri» erib, kolloid KFe[Fe(CN)₆] hosil bo’ladi:
Fe₄[Fe(CN)₆]₃ + K₄[Fe(CN)₆]  4KFe[Fe(CN)₆]
Shuni unutmaslik kerakki, K₄[Fe(CN)₆] qaytaruvchilik xossasiga ham ega:
[Fe(CN)₆]^-4 + Fe³⁺  [Fe(CN)₆]^3- + Fe²⁺
Oxirgi reaksiya natijasida hosil boigan ionlar o ‘zaro ta’sirlashib, «turnbul ko‘ki»ni hosil qilishi mumkin:
2[Fe(CN)₆]^3- + 3Fe²⁺  Fe3[Fe(CN)₆]₂