Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti iqtisodiyot fakulteti
Xalqaro moliya maqsadlari quyidagilardan iborat
Download 1.48 Mb.
|
global iqtisodiyot kurs ishi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.Xalqaro moliya tashkilotlarining dunyo mamlakatlaridagi ahamiyati
|
Xalqaro moliya maqsadlari quyidagilardan iborat:
Foydaning yuqori darajasi erishish uchun Ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish Mamlakatdagi jiddiy raqobat Cheklangan uy bozori Siyosiy barqarorlik va siyosiy beqarorlik Texnologiya va malakali inson resurslarining mavjudligi Transportning yuqori narxi Xom ashyoga yaqinlik Sifatli inson resurslarining mavjudligi Liberalizatsiya va globallashuv Bozor ulushining ortishi Iqtisodiy rivojlanishning yuqori sur'atlariga erishish Tariflar va import kvotalari 2.Xalqaro moliya tashkilotlarining dunyo mamlakatlaridagi ahamiyati 2Globallashuv jarayonlarining chuqurlashuvi natijasida davlatlararo har tomonlama hamkorlikning bir ko‘rinishi sifatida xalqaro tashkilotlar va fondlar yuzaga chiqmoqda. Ular siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy sohalarda umumiy tusdagi maqsadlarga erishish uchun davlatlar, milliy institutlar, nodavlat assotsiatsiyalarini birlashtiradi. Xalqaro tashkilotlar o‘z faoliyatini har tomonlama muvofiqlashtirish uchun o‘z fondlarini tashkil etadilar. Davlatlararo kelishuvlar asosida ishtirokchi davlatlarning yagona moliya va kredit siyosatlarini amalga oshirish uchun pul mablag‘larining davlatlararo maqsadli fondlari tuziladi. Davlatlararo fondlar (tashkilotlar) o‘z daromadlarini shakllantirish usullari va moliyalashtirish tusiga ko‘ra bir nechta turlarga bo‘linadi. Birinchi turga moliya-kredit tashkilotlarining davlatlararo va xalqaro fondlari kiradi. Ular nizom kapitalida ishtirok etuvchilarga maqsadli kreditlar ajratadilar va maqsadli fondlarni tashkil etadilar. Bu tashkilotlar faoliyati davomida olgan daromadlaridan ulushiga ko‘ra dividend to‘laydilar hamda turli maqsadlar uchun zahira fondlarini shakllamtiradilar. Jahon banki dunyoning rivojlanayotgan mamlakatlariga moliyaviy va texnik yordamning muhim manbai hisoblanadi. Biz oddiy ma'noda bank emas, balki qashshoqlikni kamaytirish va rivojlanishni qo'llab-quvvatlash uchun noyob hamkorlikmiz. Biz 188 a'zo davlatlar tomonidan boshqariladigan ikkita institutni o'z ichiga olamiz: xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB) va xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi (IDA). XTTB o'rta daromadli va kreditga layoqatli kambag'al mamlakatlarda qashshoqlikni kamaytirishga qaratilgan bo'lsa, IDA faqat dunyoning eng qashshoq mamlakatlariga e'tibor qaratadi. Ushbu muassasalar Jahon banki guruhi deb nomlanuvchi yirik tashkilotning bir qismidir. Ushbu ikki muassasa birgalikda rivojlanayotgan mamlakatlarga ta'lim, sog'liqni saqlash, davlat boshqaruvi, infratuzilma, moliya va xususiy sektorni rivojlantirish, qishloq xo'jaligi, atrof-muhit va tabiiy resurslarni boshqarish sohalariga investitsiyalarni o'z ichiga olgan keng ko'lamli maqsadlar uchun past foizli kreditlar, foizsiz kreditlar va grantlar beradi. Mazkur tashkilotlar jumlasiga Xalqaro Investitsiya banki (XIB), Xalqaro Iqtisodiy Hamkorlik banki (XIHB), Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot banki (YeTTB), Xalqaro Valyuta Fondi (XVF)ni kiritish mumkin. Xalqaro moliya tashkilotlari va fondlarning nizom kapitali shakllanishida, olingan daromadlarni taqsimlab, turli fondlarni tashkil etishda moliya munosabatlari katta rol o‘ynaydi. Xalqaro valyuta fondi XVFning maqsadlari uning Konstitutsiyasining I moddasida, kelishuv moddalarida aniq ifodalangan: Xalqaro valyuta hamkorligini rivojlantirish Xalqaro savdoning kengayishi va muvozanatli o'sishiga ko'maklashish Birja barqarorligini ta'minlash uchun To'lovlar ko'p tomonlama tizimini tashkil yordam berish uchun Jamg'armaning umumiy resurslarini ularga tegishli kafolatlar ostida vaqtincha taqdim etish orqali a'zolarga ishonch berish A'zolarning xalqaro to'lov balansidagi nomutanosiblik muddatini qisqartirish va darajasini pasaytirish Xalqaro Moliya korporatsiyasi (IFC) butun dunyo bo'ylab rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiy tadbirkorlik investitsiyalarini kreditlar va to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar orqali moliyalashtirishni ta'minlaydi. Bilan bog'liq Jahon banki, shuningdek, biznesni moliyalashtirishni ta'minlash uchun zarur infratuzilma yoki likvidlikka ega bo'lmagan mamlakatlarda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag'batlantirish bo'yicha maslahat xizmatlarini taqdim etadi. Xalqaro Moliya korporatsiyasi IFC 1956 yilda jahon banki guruhining a'zosi sifatida tashkil etilgan bo'lib, iqtisodiy rivojlanishga sarmoya kiritishga qaratilgan. Bu rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiy sektorga yo'naltirilgan eng yirik global rivojlanish instituti deb da'vo qilmoqda. IFC, shuningdek, rivojlanayotgan mamlakatlardagi xususiy korxonalarning bozorlarga va moliyalashtirishga ega bo'lishini ta'minlashga intiladi. IFCning so'nggi maqsadlari orasida barqaror qishloq xo'jaligini rivojlantirish, kichik biznesning mikromoliyalashtirish imkoniyatlarini kengaytirish, infratuzilmani yaxshilashni qo'llab-quvvatlash, shuningdek iqlim, sog'liqni saqlash va ta'lim siyosatini rivojlantirish kiradi. IFC uning 184 a'zo davlatlari tomonidan boshqariladi va bosh qarorgohi Vashingtonda joylashgan. IFC asoschilari tomonidan kommunizm tarqalishiga qarshi yumshoq quvvatli antidot sifatida tasavvur qilingan. Ko'p yillar davomida u Jahon bankining kichik, kam e'tiborga olinadigan qo'li sifatida ishlagan. Ammo so'nggi o'n yil ichida uning hajmi, yetib borishi va ta'siri portladi. Jahon bankining "tarkibiy tuzatish" deb nomlangan dasturi uning o'sishiga yo'l ochdi. Ushbu 80 - va 90-yillardagi tashabbus naqd pulga ega bo'lgan davlatlarga o'z iqtisodiyoti tarmoqlarini tartibga solish va xususiylashtirishga rozi bo'lishlari, IFC va barcha yo'nalishdagi investorlar uchun yangi imkoniyatlar olamini ochishlari to'g'risida kreditlar berdi. 2000 va 2013 o'rtasida Jahon bankining umumiy xarajatlarining ulushi 13 dan 35 foizgacha ko'tarildi. 2014 yilda u 22 milliard dollardan ortiq moliyalashtirishni ma'qulladi. Yillar davomida, hatto ba'zi Jahon banki o'yinchilar tan, IFC ning ustuvor anti-qashshoqlik harakatlari bir orqa o'rindiqqa olib bilan, banddir. "Yashash tarzini yahshilashning umumiy, IFC uning asosiy roli sifatida ko'radimi?"Jahon bankining sobiq katta xodimidan so'raydi. "Men sizga deb o'ylayman IFC Global moliyalashtirish Pul yig'ish uchun IFC butun dunyo bozorlarida obligatsiyalar chiqaradi. 2021 yilga kelib, IFC 10,553 valyutada 178 ta obligatsiya bo'yicha 20 milliard dollar chiqardi. 2021-moliya yilida IFC uzoq muddatli va qisqa muddatli moliyaga 31,5 milliard dollar sarmoya kiritdi, shu jumladan boshqa investorlardan 10,8 milliard dollar safarbar qilindi. COVID-19 tarqalishi oqibatida iqtisodiy tanazzul ta'sirida bo'lgan xususiy kompaniyalar va rivojlanayotgan mamlakatlarni qo'llab-quvvatlash uchun tezkor moliyalashtirishning umumiy miqdori. 14 mart oyida e'lon qilingan 8 million dollarlik o'sishdan $ 2020 million natija. IFC dunyodagi eng yirik sut ishlab chiqaruvchilardan biri FrieslandCampina Pokistonning etakchi sut protsessori bo'lgan Engro Foods kompaniyasining 145% nazorat paketini sotib olishga yordam berish uchun $ 51 mln. Pokiston sut ishlab chiqaruvchi dunyodagi to'rtinchi yirik mamlakat bo'lsa-da, infratuzilmaning yomonligi va eskirgan ta'minot zanjiri tufayli talab doimiy ravishda ta'minotdan oshib ketdi. Kichik yordamchi fermer xo'jaliklari sanoat mahsulotining qariyb 80 foizini tashkil qiladi. FrieslandCampina Engro oziq-ovqat yetkazib kichik fermerlar bilan tajriba va eng yaxshi tajribalarni almashish uchun va'da berdi, Pokiston sut protsessorlari ko'pchilik bilan birga. Belgilangan maqsad bu kichik fermerlarga hosildorlikni oshirish va chiqindilarni kamaytirishga yordam berishdir. IFC 200,000 fermerlari va 270,000 distribyutorlari Frieslandcampinaning Engro Foods sotib olishidan foyda olishini kutayotganini aytdi. Bundan tashqari, sarmoyalar sut etkazib berish zanjirida 1000 ta yangi ish o'rinlarini yaratishni rejalashtirmoqda IFC tanqidlarga duch keldi, chunki uning hajmi va butun dunyo bo'ylab ta'siri o'sdi. Unda aytilishicha, uning asosiy maqsadlaridan biri iqtisodiy rivojlanish orqali qashshoqlikni kamaytirishdir, ammo tanqidchilarning ta'kidlashicha, u ko'proq xususiy investitsiya banki kabi korporativ foyda olishga e'tibor qaratgan holda, ba'zan o'z loyihalarining ekologik va ijtimoiy ta'sirini e'tiborsiz qoldirgan holda harakat qila boshladi. Agar shunday bo'lsa, IFC juda yaxshi taqlid qilmoqda. 2014 yilda tashkilot 1,5 milliard dollar foyda ko'rdi. IFC Jahon bankining qolgan qismi uchun pul ishlab chiqaruvchisi bo'lib, har yili yuzlab million dollarlarni bankning "eng qashshoq" mamlakatlar uchun xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi fondiga topshiradi. Ammo foyda olish uchun IFC ba'zida munozarali oligarxlar bilan hamkorlik qildi va investitsiyalarni amalga oshirdi, bu uning balansiga hissa qo'shganda, qashshoqlikdan olib tashlanishi kerak bo'lgan odamlar uchun shubhali foyda keltiradi. Va, deydi sobiq Jahon banki xodimi, " IFC odamlarni yomonlashtiradigan misollar mavjud.” Biz to'qqiz oy davomida IFCNI o'rganib chiqdik, oltita mamlakatga (shu jumladan birma, Hindiston va Ruminiyaga) tashrif buyurdik. Biz Afrika, Osiyo, Sharqiy Evropa va lotin Amerikasi bo'ylab IFC elita va ko'p millatli supermarketlar tarmog'iga xizmat ko'rsatadigan xususiy sog'liqni saqlash kompaniyalarini o'z ichiga olgan korxonalarni qo'llab-quvvatlaganini aniqladik Jahon banki qayta qurish va rivojlanishni hukumatlarga pul qarz berish orqali moliyalashtirish uchun tashkil etilgan bo'lsa-da, ushbu yangi tashkilot to'g'ridan-to'g'ri biznesni moliyalashtiradi. Dastlab, tashkilot 100 a'zo hukumatlardan o'nlab xodimlar va 31 million dollarlik boshlang'ich kapitalga ega edi. Uning birinchi shartnomasi, 1957 yil iyun oyida, nemis konglomeratining filialiga 2 million dollarlik kredit edi Simens, kompaniyaning Braziliyada ishlab chiqarish biznesini kengaytirish. Kelgusi yillarda IFC butun dunyo bo'ylab milliardlab dollarlarni o'z ichiga oladi va "rivojlanayotgan bozorlar" ni ham atama, ham aktivlar sinfi sifatida kashshof qilib, moliyaviy dunyoning rivojlanayotgan mamlakatlarga investitsiyalar haqidagi tasavvurini tubdan o'zgartiradi. Va muassasa o'sib ulg'aygan sayin, ushbu xalqlarning iqtisodiyotini boshqarishda uning roli ham bor. IFC" uzoq vaqt davomida radar ostida uchdi, hatto sarmoyalari oshgan bo'lsa ham", deydi Amsterdamda joylashgan notijorat tashkilotining katta ilmiy xodimi Kristen Genovese Jahon banki rivojlanayotgan dunyoda ko'mir yoqadigan elektr stansiyalarini qurish uchun milliardlab dollar sarflamoqda, bu fond dunyoni uglerodli qazilma yoqilg'idan ajratishga yordam beradi deyiladi jahon nashrlarida Qo'shma Shtatlar uch yil davomida "rivojlanayotgan dunyoda issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish bo'yicha muhim ishlarni boshlaydigan" fondga 2 milliard dollar xayriya qildi", dedi AQSh Moliya vaziri rasmiy Devid Makkormik o'tgan sentyabr oyida bo'lib o'tgan press-relizda. "Qo'shma Shtatlar toza texnologiyalar jamg'armasiga va rivojlanayotgan mamlakatlarga toza texnologiyalarga transformatsion sarmoyalar kiritishda yordam berish missiyasiga qat'iy sodiqdir, bu ularni toza rivojlanish yo'llariga o'tkazish uchun zarur bo'ladi.” Bu "transformatsion" investitsiyalarga Janubiy Afrika, Botsvana va boshqa rivojlanayotgan mamlakatlardagi ko'mir zavodlari kiradi. 850 million dollarlik bitta kredit ko'mir zavodini barpo etishga yordam beradi Gujarat, Hindiston keyingi 26.7 yil davomida har yili 2 million tonna CO 50 chiqaradi Ammo haqiqatan ham Hindistonning eng sanoatlashgan shtatlaridan biri bo'lgan Gujaratda ko'mir zavodini qurishga alternativa yo'qmi? Kioto protokolining toza rivojlanish mexanizmi orqali moliyalashtiriladigan uglerod ofset loyihalarini qidirish Gujaratdagi 12 ta muqobil energiya loyihasini, shu jumladan ko'plab shamol loyihalari va 219 MVt quvvatga ega tabiiy gaz zavodini ishlab chiqaradi. Hindiston 18-20 atom stansiyalarini qurish uchun AQSh bilan imzolagan nufuzli Paktni unutmang. Bundan tashqari, Janubiy Afrikada ikkita atom zavodi bor va yaqinda Mozambikdan tabiiy gaz quvurini ochdi. Ko'mir zavodlarini rivojlanayotgan dunyodagi boshqalar bilan qanday "toza" taqqoslash haqida bir nechta tafsilotlarni berdi. Lekin aniq bank ekologik ofatlar moliyalashtirish uchun uning uzoq yillik obro'siga berilgan, albatta, tushuntirib, bir poda bor. Ona Jons 1976 yilda notijorat tashkilot sifatida tashkil etilgan, chunki biz korporatsiyalar va milliarderlar biz boshlagan mashaqqatli jurnalistika turini moliyalashtirmasligini bilardik. Yaqin yillarda Jahon banki nima uchun 4 daraja Selsiyda global isish "sodir bo'lishiga yo'l qo'ymaslik kerakligi haqida halokatli yangi hisobotni e'lon qildi.""Bu oy, bank Mongoliya yangi ko'mir yoquvchi stansiya uchun moliyaviy beradi yoki yo'qligini ko'rib chiqmoqda. Jahon banki guruhining xalqaro Moliya korporatsiyasi Janubiy Gobi cho'lidagi Oyu Tolgoi mis va oltin koni loyihasini qo'llab-quvvatlaydi Guruhlar suv ta'minoti va mahalliy ko'chmanchi chorvadorlardan foydalanish xavotirlarini keltirsa-da, iqlim tashvishi, ehtimol, eng katta tashvish. Ko'mir zavodi uchun o'tkazilgan ekologik ta'sirni baholashda u har yili qancha karbonat angidrid chiqarishi haqida hech qanday raqamlar mavjud emas. Jahon banki ilgari ko'mir zavodlarini moliyalashtirishni davom ettirgani uchun tanqid qilingan. Jahon resurslari instituti bir necha hafta oldin hozirda taklif qilinayotgan yoki qurilayotgan ko'mir zavodlari haqida hisobot chiqardi va unda qayd etilishicha, Jahon banki "so'nggi yillarda qazilma yoqilg'i loyihalari va ko'mir zavodlari uchun kreditlarni ko'paytirdi."Muxbir Deyv Levitan ta'kidlaganidek, 5.3 yangi yoki kengayib borayotgan ko'mir zavodlari uchun 29 milliard dollar mablag' kiradi. Va o'tgan yili bankning ichki inspektori uni Janubiy Afrikadagi ko'mir zavodi uchun 3,75 milliard dollar kredit berishdan oldin uglerod chiqindilarini etarli darajada baholamagani uchun tanqid qildi. Xalqaro savdo, shubhasiz, global farovonlik va o'sishning eng muhim ta'siridir. Ammo Qo'shma Shtatlar eng yirik xalqaro kreditor bo'lishdan, dunyodagi eng yirik xalqaro qarzdor bo'lishga, tashkilotlar va mamlakatlardan global asosda ortiqcha miqdordagi mablag'ni o'zlashtirib olishga o'tgani bilan bog'liq tashvishlar mavjud. Bu xalqaro moliyaga kutilmagan tarzda ta'sir qilishi mumkin3 3.Jahon banki va Xalqaro valyuta fondi Jahon banki guruhi va XVF o'rtasidagi farq nima? Tashkil etilgan Bretton-Vuds konferentsiyasi 1944 yilda ikki muassasa bir-birini to'ldiruvchi missiyalarga ega. Jahon banki guruhi rivojlanayotgan mamlakatlar bilan qashshoqlikni kamaytirish va umumiy farovonlikni oshirish uchun ishlaydi, xalqaro valyuta jamg'armasi esa xalqaro valyuta tizimini barqarorlashtirishga xizmat qiladi va jahon valyutalarining monitori vazifasini bajaradi. Jahon banki guruhi hukumatlarga moliyalashtirish, siyosat bo'yicha maslahatlar va texnik yordam ko'rsatadi, shuningdek rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiy sektorni mustahkamlashga e'tibor qaratadi. XVF global miqyosda va a'zo mamlakatlarda iqtisodiyotni kuzatib boradi, to'lov balansi qiyin bo'lgan mamlakatlarga qarz beradi va a'zolarga amaliy yordam beradi. Jahon banki guruhiga qo'shilish huquqiga ega bo'lish uchun mamlakatlar birinchi navbatda XVFga qo'shilishlari kerak; bugungi kunda har bir muassasada 189 a'zo mamlakat mavjud. 3.1-rasm Jahon banki binosi J ahon Banki Guruhi Jahon banki guruhi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun dunyodagi eng yirik moliyalashtirish va bilim manbalaridan biridir. Uning beshta instituti qashshoqlikni kamaytirish, umumiy farovonlikni oshirish va barqaror rivojlanishni rivojlantirishga sodiqdir. XTTB va IDA birgalikda rivojlanayotgan mamlakatlar hukumatlariga moliyalashtirish, siyosat bo'yicha maslahat va texnik yordam ko'rsatadigan Jahon bankini tashkil qiladi. IDA dunyoning eng qashshoq mamlakatlariga e'tibor qaratadi, XTTB esa o'rta daromadli va kreditga layoqatli kambag'al mamlakatlarga yordam beradi. IFC, MIGA va ICSID rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiy sektorni mustahkamlashga qaratilgan. Ushbu muassasalar orqali Jahon banki guruhi xususiy korxonalarga, shu jumladan moliya institutlariga moliyalashtirish, texnik yordam, siyosiy xavflarni sug'urtalash va nizolarni hal qilishni ta'minlaydi. Xalqaro Valyuta Jamg'armasi XVJ global pul hamkorligini rivojlantirish, moliyaviy barqarorlikni ta'minlash, xalqaro savdoni osonlashtirish, yuqori bandlik va susni rivojlantirish uchun ishlaydi. Jahon banki dunyo bo'ylab rivojlanayotgan mamlakatlarda 46.9 loyihalari uchun 303 milliard dollar ajratdi, bu mamlakatlarga qashshoqlikni kamaytirishga yordam beradigan moliyaviy va/yoki texnik tajribamiz bilan. Hozirgi kunda Bank deyarli har bir sektor va rivojlanayotgan mamlakatlarda 1800 dan ortiq loyihalarda ishtirok etmoqda. Loyihalar Bosniya va Gertsegovinada mikrokreditlar berish, Gvineyada OITSning oldini olish bo'yicha xabardorlikni oshirish, Bangladeshda qizlarning ta'limini qo'llab-quvvatlash, Meksikada sog'liqni saqlashni yaxshilash va Sharqiy Timorga mustaqillik va Hindiston Gujaratni halokatli zilziladan keyin tiklashga yordam berish kabi xilma-xildir Bugungi kunda Jahon banki 1960 yilda tashkil etilgan ikkita asosiy organ-xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB) va xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasidan (IDA) iborat. Jahon banki kengroq qismidir Jahon banki beshta o'zaro bog'liq institutlardan iborat guruh: XTTB; IDA; 1956 yilda tashkil etilgan xalqaro Moliya korporatsiyasi (IFC); 1988 yilda tashkil etilgan ko'p tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligi (MIGA); va xalqaro hisob-kitoblar markazi investitsiya nizolarni (tortishuvchi), qaysi yilda tashkil etilgan 1966. Jahon banki guruhining ushbu qo'shimcha a'zolari ham aniq maqsadlarga ega. IDA odatda suveren kafolatlarga ega mamlakatlarga foizsiz kreditlar beradi. IFC kreditlar, kapital, xatarlarni boshqarish vositalari va tuzilgan moliya bilan ta'minlaydi. Uning maqsadi xususiy sektorga investitsiyalarni takomillashtirish orqali barqaror rivojlanishga ko'maklashishdir. MIGA rivojlanishning to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarini takomillashtirishga qaratilgan. Jahon banki rivojlanayotgan mamlakatlarga past foizli kreditlar, foizsiz kreditlar va grantlar beradi. Umumiy shartlarga rioya qilgan holda har doim hukumat (yoki" suveren") to'lov kafolati mavjud. Jahon banki loyihalar uchun kreditlar berishga yo'naltirilgan, ammo hech qachon savdo defitsitini moliyalashtirmaydi. Bu kreditlar repaid bo'lish o'rtacha ehtimoli bo'lishi kerak. IDA muqobil kredit variantini taklif qilish uchun yaratilgan. IDA kreditlari foizsiz va bir necha o'n yillar davomida taqdim etiladi, kredit olgan mamlakat to'lashni boshlashi kerak bo'lgan o'n yillik imtiyozli davr bilan. Ushbu kreditlar ko'pincha imtiyozli kreditlar deb ataladi. 1947 yilda o'zining birinchi obligatsiyalarini chiqarganidan beri XTTB xalqaro kapital bozorlari orqali rivojlanish ishlari uchun mablag ' ishlab chiqaradi (7-bob "valyuta va Global kapital bozorlari" qamrab oladi). Jahon banki obligatsiyalar chiqaradi, odatda yiliga taxminan 25 milliard dollar. Ushbu obligatsiyalar aaa (eng yuqori reyting) deb baholanadi, chunki ular a'zo davlatlarning umumiy kapitali va qarz oluvchilarning suveren kafolatlari bilan ta'minlanadi. AAA kredit reytingi tufayli Jahon banki nisbatan past foiz stavkalari bo'yicha qarz olishga qodir. Bu rivojlanayotgan mamlakatlar uchun arzonroq mablag ' manbasini taqdim etadi, chunki aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlar kredit reytinglari ancha past. Jahon banki ma'muriy xarajatlarni qoplash uchun taxminan 1 foiz haq oladi. 3.2-rasm Bu va boshqa o'xshashliklarga qaramay, Bank va XVF alohida bo'lib qolmoqda. Asosiy farq bu: bank birinchi navbatda rivojlanish instituti; XVF-bu davlatlar o'rtasida to'lovlar va tushumlarning tartibli tizimini saqlashga intiladigan kooperativ muassasa. Ularning har biri har xil maqsadga, alohida tuzilishga ega, turli manbalardan mablag ' oladi, turli toifadagi a'zolarga yordam beradi va o'ziga xos usullar orqali aniq maqsadlarga erishishga intiladi."Devid D. Driskoll", XVF va Jahon banki: ular qanday farq qiladi? 1947 yilda, muassasaning birinchi rasmiy faoliyat yili, frantsuzlar XVFdan qarz olgan birinchi davlat bo'ldi. Keyingi o'ttiz yil ichida XVFga ko'proq mamlakatlar, shu jumladan 1960-yillarda ba'zi Afrika mamlakatlari qo'shildi. Sovet bloki davlatlari istisno bo'lib qoldi va 1989 yilda Berlin devori qulaguniga qadar XVF tarkibiga kirmadi. XVJ 1990-yillarda Rossiya qo'shilishi bilan a'zolarning yana bir katta o'sishini boshdan kechirdi; Rossiya ham XVF ijroiya qo'mitasiga joylashtirildi. Bugungi kunda 187 mamlakat XVFga a'zo; ijroiya kengashida ushbu mamlakatlarning yigirma to'rttasi yoki mamlakatlar guruhlari vakili. Xalqaro valyuta jamg'armasining maqsadlari quyidagilardan iborat: Xalqaro valyuta muammolari bo'yicha maslahat va hamkorlik qilish uchun mexanizmlarni ta'minlaydigan doimiy muassasa orqali xalqaro valyuta hamkorligini rivojlantirish. Xalqaro savdoning kengayishi va muvozanatli o'sishiga ko'maklashish va shu bilan targ'ibotga hissa qo'shish. Maxsus Chizish Huquqlari (SDR) Maxsus chizilgan huquq (SDR) asosan xalqaro valyuta zaxirasi aktividir. SDRlar 1969 yilda XVF tomonidan triffin paradoksiga javoban yaratilgan. Triffin paradoksida aytilishicha, AQSh dollari asosiy zaxira valyutasi sifatida qancha ko'p ishlatilsa, mamlakatlar AQSh hukumatining ushbu dollarlarni oltinga aylantirish qobiliyatiga shunchalik kam ishonishadi. Dunyo hali ham Bretton-Vuds tizimidan foydalanayotgan edi va dastlabki kutish SDRlar AQSh dollarini global pul zaxira valyutasi sifatida almashtiradi va shu bilan Triffin paradoksini hal qiladi. Bretton Vuds bir necha yil o'tgach qulab tushdi, ammo SDR tushunchasi mustahkamlandi. Bugungi kunda SDR qiymati XVFning eng yirik to'rtta valyutasi—AQSh dollari, Britaniya funti, Yapon iyenasi va evro qiymatidan iborat, ammo valyutalar teng vaznga ega emas. SDR AQSh dollari bo'yicha kotirovka qilinadi. Savat yoki valyutalar guruhi XVF ijroiya kengashi tomonidan har besh yilda bir marta ko'rib chiqiladi. XVFning hozirgi roli va asosiy muammolari va imkoniyatlari XVF uchun tanqid va qiyin joylar XVF ko'plab rivojlanayotgan mamlakatlarga pul muammolarini engishga va barqaror xalqaro moliya tizimini saqlashga yordam berish orqali ularni qo'llab-quvvatlaydi. Ushbu aniq belgilangan maqsadga qaramay, uning ishini bajarish juda murakkab bo'lishi mumkin va qabul qiluvchi davlatlar uchun keng ta'sir ko'rsatishi mumkin. Natijada, XVF ham tanqidchilariga, ham tarafdorlariga ega. Kabi tashkilotlar uchun muammolar XVF va Jahon banki markazi nafaqat ularning operatsion kamchiliklari, balki ular faoliyat yuritayotgan global siyosiy muhit haqida ham. XVJ, odatda, uning kreditlari shartlariga, uning hisobdorligi yo'qligiga va inson huquqlari yomon qayd etilgan mamlakatlarga qarz berishga tayyorligiga qaratilgan bir qator tanqidlarga duch keldi. XVFning imkoniyatlari va kelajakdagi istiqbollari 2008 yilgi global iqtisodiy inqiroz XVF buyuk depressiyadan beri kurashishi kerak bo'lgan eng qiyin vaziyatlardan biridir. Yigirma birinchi asrning birinchi o'n yilligining aksariyat qismida global savdo va moliya global kengayishni kuchaytirdi, bu ko'plab mamlakatlarga XVF va boshqa rasmiy kreditorlardan qarz olgan pullarini to'lashga imkon berdi. Ushbu mamlakatlar valyuta zaxiralarini to'plash uchun savdoda ortiqcha narsalardan ham foydalanganlar. 2007 yilda qo'shma Shtatlarda ipoteka kreditlashning qulashi bilan boshlangan va 2008 yilda butun dunyoga tarqalgan global iqtisodiy inqirozdan oldin global kapital oqimlarida katta nomutanosibliklar yuzaga keldi. Global kapital oqimlari 2 va 6 o'rtasidagi jahon YaIMning 1980 va 1995 foizlari orasida o'zgarib turdi, ammo o'shandan beri ular YaIMning 15 foiziga ko'tarildi. Eng tez o'sish rivojlangan iqtisodiyotlar tomonidan kuzatildi, ammo rivojlanayotgan bozorlar va rivojlanayotgan mamlakatlar ham moliyaviy jihatdan integratsiyalashgan. XVJning roli uchun global umidlarni ta'kidlash uchun Xitoy, Rossiya va boshqa global iqtisodiyotlar g20ni AQSh dollarini xalqaro zaxira valyutasi sifatida XVF tomonidan boshqariladigan yangi global tizim bilan almashtirishga chaqirishdi. Financial Times xabar berishicha, Xitoy Markaziy banki gubernatori Chjou Syaochuan maqsad alohida davlatlardan uzilib qolgan va uzoq muddatda barqaror turishga qodir bo'lgan zaxira valyutasini yaratish va shu bilan kreditga asoslangan milliy valyutalardan foydalanish natijasida yuzaga keladigan kamchiliklarni bartaraf etishdir. ""Bu Xitoy, AQSh dollari moliyaviy aktivlarining eng yirik egasi sifatida, AQSh Federal rezerv pullarini bosib chiqarishning potentsial inflyatsiya xavfidan xavotirda ekanligining aniq belgisidir", dedi Qu Xongbin, HSBC Bosh Xitoy iqtisodchisi."Jamil Anderlini," Xitoy yangi zaxira valyutasini chaqiradi" Janob Zhou AQSh dollari zikr qilmadi - da, insho joriy dollar-hukmron pul tizimi o'tkir tanqid berdi: "Hozirgi inqirozning boshlanishi va uning butun dunyoga tarqalishi mavjud xalqaro valyuta tizimidagi o'ziga xos zaifliklar va tizimli xavflarni aks ettirdi", deb yozgan Janob Chjou. Xitoyda 2000 bn dollarlik valyuta zaxiralarining asosiy qismini AQSh dollarida ushlab turishdan boshqa tanlov yo'q va bu yaqin kelajakda o'zgarishi dargumon. Amaldagi tizimni almashtirish uchun Janob Chjou 1969 yilda XVF tomonidan Bretton-Vudsning belgilangan valyuta kursi rejimini qo'llab-quvvatlash uchun kiritilgan, ammo 1970-yillarda qulab tushganidan keyin kamroq ahamiyatga ega bo'lgan maxsus chizish huquqlarining rolini kengaytirishni taklif qildi.... Janob Zhou taklif "favqulodda siyosiy tuyulgan va jasorat" talab aytdi va jon Maynard Keynes uchun qarz tan, kim 1940 yilda shunga o'xshash taklif qildi. Jamil Anderlini," Xitoy yangi zaxira valyuta uchun chaqiradi, " Jahon banki mamlakatlarga qashshoqlikni kamaytirish va o'z fuqarolarining farovonligini oshirishda yordam berishda ajralmas rol o'ynashda davom etmoqda. Jahon bankini moliyalashtirish mamlakatlarga o'z maqsadlarini amalga oshirish uchun global kompaniyalar xizmatlaridan foydalanish uchun resurs beradi. Global pul tizimida kengayib borayotgan rol o'ynamoqda. XVFning asosiy rollari quyidagilardan iborat: Xalqaro valyuta hamkorligini rivojlantirish Xalqaro savdoning kengayishi va muvozanatli o'sishiga ko'maklashish Birja barqarorligini ta'minlash To'lovlarning ko'p tomonlama tizimini yaratishda yordam berish XVFning umumiy resurslarini ularga tegishli kafolatlar ostida vaqtincha taqdim etish orqali a'zolarga ishonch berish A'zolar to'lovlarining xalqaro balansidagi nomutanosiblik muddatini qisqartirish va kamaytirish Jahon banki ikkita asosiy organ-XTTB va xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasidan (IDA) iborat. Jahon banki guruhiga quyidagilar kiradi o'zaro bog'liqlik Evropa tiklanish va taraqqiyot banki 1991 yilda, sotsialistik tizim qulaganidan so'ng tashkil etilgan. Dastlab u sobiq sotsialistik blok mamlakatlarini qo'llab-quvvatlashga va ushbu mamlakatlarda bozor iqtisodiyotini rivojlantirishga qaratilgan edi. Bugungi kunda YETTBGA 61 ta davlat, shu jumladan Rossiya ham a'zo. YETTB xususiy biznesni qo'llab-quvvatlaydi, xususiylashtirish va raqobatni kuchaytiradi. YETTB nafaqat Yevropa, balki Markaziy Osiyo va sobiq sovet respublikalaridagi loyihalarni faol qo'llab-quvvatlamoqda YETTB va Rossiya. YETTB 20 yildan ortiq vaqt davomida Rossiya xususiy kompaniyalarini qo'llab-quvvatlab kelmoqda. YETTB Rossiya loyihalariga 12 milliard AQSh dollaridan ortiq sarmoya kiritdi, bu pulning 83 foizi nodavlat loyihalarni qo'llab-quvvatlashga sarflandi. ETTB Rossiyaning ikkita poytaxti-Moskva va Sankt-Peterburgdan tashqarida amalga oshirilgan loyihalarga sarmoya kiritadi. YETTB loyihalari Rossiyaning 47 viloyatida amalga oshirilmoqda. Bankning Rossiyadagi faoliyati Rossiya iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish, uni diversifikatsiya qilish, energiya samaradorligini oshirish va ekologik standartlarni qabul qilishga qaratilgan. The Afrika taraqqiyot banki guruhi Afrika mamlakatlarini qo'llab-quvvatlash maqsadida 1966 yilda tashkil etilgan Afrika moliyaviy tashkiloti. Uning kapitali 33 milliard AQSh dollarini tashkil etadi; ammo Afrika mamlakatlari 6% dan ko'p bo'lmagan sarmoya kiritdilar. OTB o'z kapitali kafolati ostida jahon bozorida moliyalashtirishni oshiradi. 2003 yilga kelib Bank 47 milliard AQSh dollaridan ortiq mablag'ni moliyalashtirdi. Bank infratuzilma, xususiy biznes va qazib olish sanoatini rivojlantirish bo'yicha loyihalarni qo'llab-quvvatlaydi. OTB mintaqaviy integratsiyani osonlashtiradigan loyihalarga katta e'tibor beradi. Bundan tashqari, OTB iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga intilayotgan Afrika hukumatlarini qo'llab-quvvatlaydi. 1982 yildan boshlab boshqa mamlakatlarga OTBga qo'shilishga ruxsat berildi. Osiyo taraqqiyot banki 1966 yilda Osiyo va uzoq Sharqning iqtisodiy rivojlanishini qo'llab-quvvatlash maqsadida tashkil etilgan. Bugungi kunda tashkilotning 48 mintaqaviy va 19 mintaqaviy bo'lmagan a'zolari bor. Bankning to'langan kapitali 55 milliard AQSh dollarini tashkil etadi, to'langan kapitalning 7 foizi a'zo davlatlar hissalari hisobiga, qolgan qismi xalqaro qarzlar va investitsiya daromadlari hisobiga shakllangan. 2011 yilda OTB 22 mamlakat loyihalarini moliyalashtirish uchun 59 milliard AQSh dollaridan ortiq kredit ajratdi. Odatda OTB 15-20 yilga kredit beradi. Ba'zi kreditlar tijorat sharoitida, boshqalari-maxsus fonddan beriladi. Transport, kommunal xizmatlar, energetika, suv ta'minoti ekologik loyihalari va ijtimoiy loyihalar ustuvor tarmoqlardir. OTBning asosiy maqsadi Osiyo mamlakatlaridagi qashshoqlikka qarshi kurashishdir. Amerikalararo taraqqiyot banki 1959 yilda lotin Amerikasi va Karib dengizi mamlakatlarini iqtisodiy qo'llab-quvvatlash uchun tashkil etilgan. Hozirgi kunda 48 mamlakat bankning aktsiyadorlari bo'lib, ulardan 26 tasi qarz oluvchi sifatida harakat qilish huquqiga ega; asosan G'arbiy Evropa mamlakatlari vakili bo'lgan boshqa a'zolar kreditorlardir. Bank ITBga a'zo mamlakatlar hukumatlariga tijorat sharoitida kreditlar beradi. Bank o'z kreditlarini qarz oluvchi bo'lmagan 22 ta rivojlangan davlat kafolati ostida beradi, bu esa ITBga eng yuqori kredit reytingiga ega bo'lish imkonini beradi. ITB guruhi uchta tashkilotdan iborat: Amerikalararo taraqqiyot banki, Amerikalararo investitsiya korporatsiyasi va ko'p tomonlama investitsiya fondi. Bankning asosiy maqsadi qashshoqlik va tengsizlikka qarshi kurashish, xususiy tashabbuslarni rivojlantirish va ijtimoiy loyihalarni qo'llab-quvvatlashdir. Bank mintaqaviy hamkorlik va integratsiyaga oid loyihalarni rag'batlantiradi. Investitsiyalarning ustuvor tarmoqlari transport, energetika, ekologik loyihalardir. Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki Jahon bankining ikkita asosiy bo'linmalaridan biridir. Ikkinchi bo'linma-xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi. Bank rasmiy ravishda 1946 yilda ish boshlagan, ammo aslida u ikki yil oldin tashkil etilgan. IBRD shtab-kvartirasi AQShning Vashington shahrida joylashgan. Dastlab XTTBning maqsadi g'arbiy Evropa mamlakatlariga investitsiyalarni rag'batlantirish edi. 50-yillarning oxirida Evropada vaziyat barqarorlashdi va XTTB boshqa mintaqalarga, shu jumladan janubi-Sharqiy Osiyo va lotin Amerikasiga sarmoya kiritishni boshladi. Investitsiyalar tashqari XTTB ham xalqaro savdo rivojlanishini qo'llab-quvvatlaydi, xalqaro iqtisodiy statistika chop. XTTB infratuzilma va sanoat tarmoqlariga va odatda ko'p xususiy mablag'larni jalb qilmaydigan filiallarga xususiy investitsiyalarni jalb qilishga intiladi. 90-yillardan boshlab XTTB rivojlanayotgan mamlakatlarning qarzlarini to'lash muammosini hal qilishga harakat qilmoqda. Kreditlar uzoq muddatga, odatda hukumat kafolati ostida 15-20 yilga beriladi. IBRD bir kredit olish uchun bir mamlakat xalqaro valyuta jamg'armasi a'zosi bo'lishi kerak. Jahon bankining asosiy moliya institutlaridan biri xalqaro Moliya korporatsiyasidir. IFC 1956 yilda rivojlanayotgan mamlakatlarga iqtisodiy yordam ko'rsatish uchun tashkil etilgan. Jahon banki guruhi Prezidenti ham IFC Prezidenti hisoblanadi. IFC aktsiyadorlari 184 mamlakat; tashkilotda AQSh asosiy rol o'ynaydi. IFCning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, ushbu moliyaviy tashkilot xususiy sektorga sarmoya kiritadi va mamlakatlar hukumatlariga yordam bermaydi. IFCning asosiy maqsadi biznesni rivojlantirish va infratuzilma va ijtimoiy sohada xususiy sektorni rivojlantirish uchun to'siqlarni bartaraf etishdan iborat. Bundan tashqari, IFC mahalliy moliya bozorlarini rivojlantirishga yordam beradi. IFC investitsiyalarga nisbatan hukumat kafolatlarini talab qilmaydi. IFC a'zo mamlakatlarning badallari, obligatsiyalar va uning faoliyatidan tushgan mablag'lar hisobidan moliyalashtiriladi. IFC rivojlanayotgan mamlakatlarga 20 milliard AQSh dollaridan ortiq sarmoya kiritdi. 1958 yilda tashkil etilgan Evropa investitsiya banki Evropa Ittifoqining moliyaviy institutidir. U Evropa Ittifoqi mamlakatlari tomonidan tashkil etilgan. EIBNING asosiy maqsadi Evropa Ittifoqining iqtisodiy, ijtimoiy va hududiy birligini qo'llab-quvvatlashdir. Bank Yevropa Ittifoqiga xususiy investitsiyalarni rivojlantirishga ko'maklashadi, infratuzilmani rivojlantirish, energetika xavfsizligini ta'minlash uchun kreditlar beradi va ekologik rivojlanish dasturlarini qo'llab-quvvatlaydi. 2000 yildan beri EIB Evropa iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish, kichik biznes va venchur kapital qo'yilmalarini qo'llab-quvvatlashga e'tibor qaratmoqda. EIBNING asosiy faoliyati Evropa loyihalarini amalga oshirishga qaratilganiga qaramay (90 milliard AQSh dollarining 61 foizi Evropa mamlakatlariga taqdim etilgan). EIB sheriklari orasida Janubi-Sharqiy Osiyo, lotin Amerikasi, Karib dengizi va Afrikaning 150 mamlakati mavjud. Hozirgi vaqtda Bank kapitali 232 milliard AQSh dollarini tashkil etadi, Bank AAA deb baholandi. IFC va Rossiya. Rossiya 1993 yilda IFCGA qo'shildi va shundan beri IFC Rossiya loyihalariga 6 milliard AQSh dollaridan ortiq sarmoya kiritdi. 1,5 milliard dollar Rossiyaning 250 loyihalari orasida iqtisodiyotning turli sohalarida sindikatlangan kreditlar shaklida ajratildi. Bugungi kunda IFCning 2,5 milliard dollarlik investitsiya portfeli Kanada va Hindistondan keyin uchinchi o'rinda turadi. Rossiyada IFC yuqori texnologiyali loyihalar investitsiya, elektr sanoati va Rossiya iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish yordam loyihalarda loyihalar. 2012 yil noyabr oyida IFC Rossiyada 23 milliard rubllik obligatsiyalarni joylashtirishni rejalashtirgani haqida xabar berilgan edi. Yana bir muhim xalqaro moliya tashkiloti xalqaro hisob-kitoblar bankidir. Xalqaro hisob-kitoblar banki Markaziy banklarning hamkorligini qo'llab-quvvatlaydi va xalqaro moliyaviy operatsiyalar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. BIS shuningdek, Markaziy banklarga kreditlar beradigan va depozitlarni qabul qiladigan keng ko'lamli moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi, shuningdek u vositachi yoki kafil vazifasini bajaradi. Bank nazorati bo'yicha Bazel qo'mitasi 1974 yilda BTS qoshida tashkil etilgan bo'lib, u bank qoidalarini takomillashtirish va umumiy tartibga soluvchi standartlarni joriy etish bo'yicha tavsiyalarni ishlab chiqadi. Bazel qo'mitasining tavsiyalari majburiy emas, ammo aksariyat hollarda; ular turli mamlakatlar tomonidan qabul qilinadi. Bugungi kunda yangi Bazel standartlarini (Bazel-III) qabul qilish jarayoni davom etmoqda; bundan tashqari, ushbu yangi standartlar majburiy bo'ladi. Yangi standartlarning qabul qilinishi moliyaviy inqiroz oqibatlarini bartaraf etish zarurati bilan bog'liq. Ushbu standartlar banklar uchun yangi, qat'iy kapital etarliligi va likvidlik qoidalarini joriy etadi. Ba'zi mamlakatlar va ekspertlarning fikricha, bunday standartlarning qabul qilinishi jahon iqtisodiyotining o'sishini sekinlashtiradi. Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|