Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

 
20.3 Shifrator va deshifratorlar 
 
Avtomatikaning diskret qurilmalarida va EHM larida ba‘zan shunday zaruriyat 
tug‗iladiki, bunda n-razryadli ikkilik kodni 
n
E
2

asosli bir razryadli kodga 
aylantirish yoki shunday teskari o‗zgartirishni bajarish kerak bo‗ladi. Xudi shunday 
o‗zgartirishlarni amalga oshiruvchi mantiqiy qurilma mos ravishda deshifrator va 
shifrator deb ataladi. Quyida CHE (chegeraviy element) va FN (formal neyron) 
asosidagi shifrator va deshifratorning qurilishiga misol ko‗ramiz.
20.2-rasm. (a) Uch kirishli sinxron deshifrator (b) Uch chiqishli asinxron deshifrator
Avval deshifrator sxemasini qaraymiz. n-razryadli ikkilik kodni qayta 
o‗zgartirish uchun deshifratorda har biri n chiqishga ega 2
n
klapanlardan quriladi. 
Klapanlarga kirishda ikkilik o‗zgaruvchilar to‗plami (argumentlar) beriladi, 
o‗zgaruvchilarning to‗g‗ri qiymati mos triggerlarning birlik chiqishidan, invers 
qiymati nol chiqishdan olib qolinadi. Agar n katta son bo‗lmasa sxema bir kaskadli
bo‗lib qoladi va bunday deshifratorni qurish uchun 2
t
ga teng element kerak bo‗ladi. 
Agar n katta son bo‗lsa va klapanga kirishlar soni chegaralangan bo‗lsa , unda sxema 

---

130 
ko‗pkaskadli (ko‗ppog‗onali) bo‗ladi va bunday deshifratorlarni qurish uchun 
sezilarli miqdorda elementlar talab etiladi.
1-rasmda CHE uch kirishli deshifrator ko‗rsatilgan. Bu deshifratorning 
xarakterli tomoni shundan iboratki u faqat to‗g‗ri qiymatli argumentlardan 
foydalanadi va sinxron prinsipda ishlaydi.
Shifrator deshifratorning qarama-qarshi funksiyasini bajaradi, shunga ko‗ra 
n
E
2

asosli bir razryadli kodni n – razryadli ikkilik kodga o‗zgartiradi. CHE va FN 
da shifrator qurishda YOKI vazifasini amalga oshiradigan to‗g‗ri va inversli chiqishli 
elementlardan foydalanish mumkin. – rasmda shunday sakkizli ikkilik shifratorga 
misol keltirilgan.
20.3-rasm. Asinxron sakkizli ikkilik deshifrator