Qarshi muhandislik iqtisodiyot

3.2. AXBOROTLARNING TURKUMLANISHI.
Boshqaruv axborotlari o’ta turli-tuman bo’lganliga tufayli mazkur boshqarish qarorlarini ishlab chiqish uchun zarur va yetarli axborotni tanlab olish ancha qiyin. Barcha axborotlarni o’ziga xos belgilariga qarab tur va guruhlarga axratish, ya’ni klassifikasiya qilish yoki tasniflash, bu qiyinchilikni bartaraf etish yoki bir oz yengillashtirishga ma’lum darajada yordam beradi.
Turkumlanganda axborot tizimi har tomonlama soddalashadi, shuningdek, uni to’plash, uzatish va turlarga ajratish osonlashadi, buning natijasida rahbar xodimlar axborot bilan to’liqroq ta’min etiladi. Barcha axborotlarni quyidagi belgilar bo’yicha turkumlash mumkin.
Axborotlar turlari

T/r	Turkumlash belgilari	Guruhlar
1.	Mazmuniga	• iqtisodiy
	qarab	• huquqiy • sotsial • texnikaviy • tashkiliy
2.	Kelish manbai va	• ichki axborot
	foydalanish joyiga qarab	• tashqi axborot
3.	Kimga	• korxona uchun
	mo’ljallanganligaga	• bo’lim uchun
	qarab	• sex uchun • uchastka uchun
4.	Barqarorlik	• oddiy axborot
	xarakteriga qarab	• shartli-doimiy axborot • o’zgarib turuvchi axborot
5.	Foydalanish uchun	• dastlabki axborot
	tayyorligiga qarab	• oraliq axborot • yakuniy axborot
6.	Davriyligiga qarab	• smenali axborot • sutkali axborot • kvartallik axborot va hokazo.
7.	Boshqaruv	• direktiv axborot
	jarayonidagi vazifasiga qarab	• hisobot ko’rinishida axborot • hisobga olish bo’yicha axborot • nazorat qilish bo’yicha axborot
8.	Voqyealarning	• tarixiy axborot
	kelib chiqishini aks	• joriy axborotlar
	ettirish vaqtiga qarab	• perspektiv axborotlar
9.	Mo’lj allanganligiga qarab	• bir maqsadli axborotlar maqsadli axborotlar, ya’ni ko’p muammolarni yechishga mo’ljallangan axborotlar
10.	Mustahkamlash va saqlash imkoniyatiga qarab	• og’zaki axborotlar • yozma axborotlar • ovozli axborotlar • tasvirli axborotlar va h.k.
11.	Muhimligiga qarab	• o’ta muhim axborot (ko’rsatma, qo’llanma) • muhim bo’lmagan axborotlar va h.k.
12.	To’liqligiga qarab	• to’liq, kompleks axborotlar • to’liq bo’lmagan axborotlar
13.	Xarakteriga qarab	• individual axborotlar • funksional axborotlar • universal axborotlar
14.	Ishonchliligiga qarab	• ishonchli axborot • ehtimolli axborot

Ishlab chiqarish doimiy rivojlanishda bo’lganligi sababli axborot turlari, soni va ko’lami ham ko’payib boraveradi. Shu bois yuqorida keltirilgan turkumlashni to’liq deb bo’lmaydi. Barcha boshqarish vazifalarini kompleks hal etish uchun axborotlar har bir boshqarish ob’yektining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olib aniq turkumlanadi.

Axborot tizimini yaratish va undan foydalanish qo’yiladigan maqsadga muvofiq bo’lishi lozim. Aks holda undan foydalanish ma’noga ega bo’lmaydi. Shu ma’noda ma’lumotlar omborlarini umumiy bir turda tasnif qilish mushkul. Ba’zi tizimlar esa umuman tasnif qilinmaydi.
Bajardigan vazifasiga ko’ra axborot tizimlarining ikki turini ajratish mumkin.
Ma’lumotlar omborini shartli ravishda ikki turga ajratish mumkin: birinchisi-foydalanuvchilar uchun biror tashkilot (o’quv muassasasi, xususiy shaxs va h.k.) yoki firma tomonidan yaratilganva umumiy bo’lgan ma’lumotlarni beruvchi tizimlar; ikkinchisi-ma’lum dastur asosida ma’lumot beruvchi ma’lumotlar omborini yaratish.
Birinchi turdagi ma’lumotlar ombori qo’yilgan masalalarga aniq javob bera olmaydi va ularga shartli ravishda axborot – ma’lumotnomali tizimlar, axborot – izlashli tizimlari va ma’lumotlarni tezkor qayta ishlash tizimlarini kiritish mumkin.
Axborotni izlovchi tizimlar (ma’lumotnomalar) to’plangan yig’ish, to’yxatlash, turlarga ajratish va undan foydalanish imkonini beradi (masalan, telefon ma’lumotnomalari, hodimlar haqida ma’lumotlar va h.k.). Bunday ma’lumotlar ombori yangi bilimlar manbai vazifasini bajarishi ham mumkin.
Ma’lumotlarni tezkor
Axborot tizimlarining avtomatlashtirilgan va avtomatik turlari ma'lum.
Avtomatlashtirilgan axborotlar tizimida boshqarish yoki ma'lumotlarni qayta ishlash funktsiyalarining bir qismi avtomatik ravishda, qolgani esa inson tomonidan bajariladi.
Avtomatik axborotlar tizimida boshqarish va ma'lumotlarni qayta ishlashning barcha funktsiyalari texnik vositalarda, inson ishtirokisiz amalga oshiriladi (masalan, texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish).
Qullanish soxasiga qarab axborot tizimlarini quyidagi sinflarga ajratish mumkin:

• 
  ilmiy tadqiqotlarni avtomatlashtirish va boshqarish;
  
• 
  loyixalashtirishni avtomatlashtirish;
  
• 
  tashkiliy jarayonlarni boshqarish;
  
• 
  texnologik jarayonlarni boshqarish.
  

Ilmiy tadqiqotlarni avtomatlashtirish va boshqarishda axborot tizimlari ilmiy xodimlar faoliyatini avtomatlashtirish, statistik axborotni taxlil etish, tajribalarni boshqarish uchun mo’ljallangan.
Loyixalashtirishni avtomatlashtirishda axborot tizimlari yangi texnika (texnologiya) ishlab chiqaruvchilar va muxandis loyixachilar mexnatini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan.

Xulosa
Agar rahbarlar kommunikatsiyaning mazmuni va mohiyatini tushunmasalar va unga ahamiyat bermasalar, tashkilotning strukturasida uzilishlar yuz berishi mumkin.Shu sababli kommunikatsiya jarayonining har bir bosqichida informatsiya o’z mahnosini o’zgartirmay tezkor harakat qilishini tahminlash zarur.Faqat teskari aloqa vositasi orqaligina rahbarlar tashkilotning turli bo’limlari, quyi boshqarish pog’onalari, ishlab chiqarish jarayoni va umuman turli xil xatti harakatlar to’g’risida informatsiyaga ega bo’ladilar.Bularsiz tashkilotning keyingi holatini aniqlab bo’lmaydi. Teskari aloqada qabul qiluvchi va uzatuvchi o’z o’rinlari bilan almashadilar va bunda qabul qiluvchi yetkazilgan informatsiyani qanday tushungani, unga munosabati (reaksiyasi)ni bildiradi.Teskari aloqa yordamida informatsiya almashish jarayoni samaradorligi oshadi va shovqinlar kamayadi. Yomon o’rnatilgan teskari aloqa va informatsiyani qabul qilishni bilmaslik (masalan, tinglashni) samarali kommunikatsiyaga to’siq bo’ladi. Odatda kommunikatsiyalarning samaradorligini oshirish uchun teskari aloqaning shakllanishi rag’batlantiriladi. Teskari aloqada bo’ysunuvchilar rahbariyatning xatti-harakatlari, tashkilot maqsadlariga erishish yo’llari, mahsulot sifatini oshirish, tarkibiy o’zgarishlar va boshqa masalalarga o’z fikr va mulohazalarini yuqoriga bildirish imkoniga ega bo’lishlari kerak.