Qarshi muhandislik-iqtisodiyot

2.5. Mexanik aralashmalardan gazni tozalash 
Gaz kondan to iste’molchiga etib borguncha bir nechta pog’onali tozalashdan 
o’tkaziladi. Birinchi pog’ona – quduq tubi zonasidan oqim bilan keladigan 
zarrachalarni chiqishini chegaralash uchun quduqning ichiga filtr o’rnatiladi. 
Gaz ikkinchi marta kondagi yer ustida o’rnatilgan ajratgichdan o’tkaziladi, bu 
erda suyuqlik (suv va kondensat) ajratiladi va gaz tog’ jinsining zarrachalaridan va 
changdan tozalaniladi. 
Kon apparatlari og’irlik kuchi ta’sirida pastga tushirishda gazning oqimini 
tezligi pasaytiriladi yoki oqim maxsus buralmali moslamadan o’tkaziladi, markazdan 
qochma kuch bilan ta’sir qilish prinsipiga asoslaniladi. Shuning uchun kondagi 
apparatlarda tozalash gravitasiyali va siklonli turlarga bo’linadi. Gravitasiyali 
apparatlar o’z navbatida tik va gorizontal turlarga ajratiladi. Tik gravitasiyali 
ajratgichlarda gazlarni tozalashda uning tarkibidagi qattiq zarrachalar va og’ir smola 
fraksiyalar ushlab qolinadi hamda u yaxshi tozalash sharoitiga egadir. 
2.5-rasmda gravitasiyali bir seksiyali ajratgich tasvirlangan. Unga gaz 
tangensial yo’nalishda olib kiriladi (15-20m/sek) ajratgichda qattiq zarrachalar va 
tomchili namliklar ushlab qolinadi. Bu ajratgich asosan kiruvchi gaz oqimining 
kichik tezligida muallaq zarrachalarni tushirishga asoslangan. Tajriba ma’lumotlari 
ko’rsatadiki, ajratgichdan chiqadigan gazning tezligi 6 MPa bosimda 0.1 m/sek dan 
yuqori bo’lmasligi kerak [22,25]. Tik ajratgichlar 400-1250 mm diametrda 
tayyorlanadi, gorizontal ajratgichlar esa – 400– 1500 mm 16 MPa maksimal bosimda 
tayyorlanadi. Gazning tezligi optimal bo’lganda ajratgich samarasi 70–80 %ni tashkil 
qiladi. Metall sarfining kattaligi va samaradorligini yuqori bo’lmaganligi uchun 
gravitasiyali ajratgichlar kam qo’llaniladi. 
Siklonli ajratgichning sxematik ko’rinishi 2.6-rasmda tasvirlangan. Siklonning 
korpusi va gaz chiqadigan trubka ichki halqali fazoni hosil qiladi. Uning pastki 
qismiga siklondan cho’kindilarni olib chiqish uchun teshik o’rnatilgan. Ajratgichga 
gaz tangensial kiritilgandan keyin halqali fazoni egallaydi va kunusda aylanishni 

---

28 
boshlaydi, natijada gazdan muallaq mexanik zarrachalar (qattiq va suyuqlik) ajraladi 
va yig’im bunkeriga tushadi va gaz pasaytirilgan tezlikda yuqoridagi quvurlardan 
chiqadi. 
Akkumulyatordagi va chang tutqichdagi bosimlar oldindan tenglashtiriladi. 
Yog’ akkumulyatorga yog’ nasos (3) yordamida o’lchov bakidan (5) yoki yangi yog’ 
Gaz uchinchi pog’onada gaz uzatmaning chiziqli qismida va kompressor 
stansiyalarida tozalanadi. Chiziqli qismiga kondensat yig’gich o’rnatiladi, konning 
gazida tugallanmagan va ajratilmay qolgan suyuqliklar ushlab qolinadi. 
“Kengayuvchi kamera” turidagi kondensat yig’gichlar ko’proq qo’llaniladi 
(rasm 2.4.). Uning ishlash tartibi gazning tarkibidagi suyuqlik tomchilarini og’irlik 
kuchi ta’sirida va quvurning diametrini kattalashtirilganligi sababli, gazning tezligini 
pasayadi va suyuqlik pastga to’planadi.