Qayd raqami

8-MAVZU: BАХT PSIХОLОGIK MUАMMО 
REJA: 
1. Bахt psiхоlоgik muаmmо sifаtidа. Bахt to`g’risidа nаzаriyalаr. Bахtning nisbiy mоhiyati. 
Bахt tushunshаsining etnik, gеndеr vа yosh хususiyatlаri. Uning diаgnоstikаsi vа dinаmikаsini 
o`rgаnish. 
2. Sun’iy miya vа uning psiхоlоgik tаlqini. Intuitsiya, insаyt muаmmоlаrining ijоdiyotdаgi 
аhаmiyati. Idrоk mаydоni nаzаriyasi vа аqliy fаоliyat mаhsulаsi munоsаbаti. Miya vа sun’iy miya 
uzviyligi, uzluksizligi mаsаlаlаri tаlqini. 
3. Оmаd vа оmаdsizlik muаmmоsining psiхоlоgik tаlqini. Muvаffаqiyat vа 
muvаffаqiyatsizlik. Оnglilik vа оngsizlik, оngоstlilik. Tа’sirlаnish vа tа’sirgа bеrilish: tаsоdifiy, 
оmmаviy, rеklаmа, nufuz. Ishоntirishning sаmаrаli jаbhаlаri: mаqsаdgа yo`nаlgаnlik, оb’еktning 
аniqligi, ахbоrоtlаrning nоtаnqidiy idrоk qilish, хulq-аtvоr ijrоsining yaqqоlligi. 
Baxt muammosiga oid izlanishlar o‘zining ijtimoiy-tarixiy taraqqiyotiga ega bo‘lib, ularda 
ilmiylikka qaraganda,badiiylik ustuvorlik qilar edi. Badiiy xotirotlar majmuasi qadimgi nodir, 
noyob qo‘lyozmalar, og‘zaki nutq namunasida o‘z ifodasini topgan. Ular o‘zlarining salohiyati, 
mukammalligi bilan insoniyat uchun xulq-atvor qoidalari sifatida odamlarning turli-tuman 
nuqsonlardan asrash, ko‘ngil qolish (sovish) his-tuyg‘ularning xalokatli holatlarning oldini olishda 
beqiyos ahamiyat kasb etadi.
Qadimgi dunyo allomalari, mutafakkirlari aksariyat hollarda baxt tushunchasini insonni 
ma’naviy va tabiiy jihatdan qoniqish holati sifatida tushunganlar. Ularning mulohazalarida mazkur 
holatga erishishning aniq yo‘llarini belgilash jarayonida birlik, umumiylik mavjud bo‘lsa-da, lekin 
nima bilan qoniqtirish va nimani qoniqtirish bo‘yicha o‘xshashliklar bor. 
Baxt muammosi insonshunoslik fanlarining predmetiga kirganligi tufayli turlicha 
yondashuvlar yordami bilan tushuntirishga va unga erishish vositalarini ishlab chiqishga harakat 
qilingan. Insonshunoslik fanlari tarixida baxt muammosini o‘rganishning asketik (yunoncha 
“asket” –“harakatga keltiruvchi” degan ma’no anglatadi, his-tuyg‘u, mayl va havasni paymol 
qiluvchi tamoyilga asoslanadi) va idonik (ichki rohatlanish, tana lazzati) o‘zaro bir-biriga zid 
nazariyalar vujudga kelgan. Asketik yo‘nalishning vakillari inson tanasiga, uning xohishlariga 
nisbatan loqayd va mensimay munosabatda bo‘lishlikni dalillashga urinadilar (qon, balg‘am, 
buyrak, ko‘z yoshi, ilik kabilardan iborat isqirt tanada xohish ijobatidan rohatlanish to‘g‘risida gap 

---

bo‘lishi mumkin emas). Ularning fikricha, xastalik, ochko‘zlik, g‘azab, hasad, judolik va 
hokazolarga limmo-lim tanada rohatlanish bo‘lishi mumkin emasdir. Baxt muammosiga “idonik” 
yondashuv qadimgi hind falsafa maktabiga xos bo‘lib, italiyalik gumanist faylasuf Lorando Vallo 
uning yaqqol vakilidir. Olimning fikricha, hayotning yuksak qadriyati- bu orombaxsh 
qo‘zg‘atuvchi ta’siridan tananing rohatlanishini sezishdir. Muallif mulohazalariga ko‘ra, baxtning 
atributlari- bu dang‘illama uy, kiyimning serobligi, jamiyki narsalarning muhayyoligi va go‘zal 
ayollardir. 
Eramizdan avvalgi VI asrda shu soha talqiniga oid uchinchi yo‘nalish vujudga kelgan va u 
“oltin o‘rtalik” degan nom bilan yuritiladi. Shu davr yirik allomasi Lyas Izining yozishicha, 
me’yorni bilgan odamda omadsizlik, muvaffaqiyatsizlik bo‘lmaydi. “Oltin o‘rtalik”ning ikkinchi 
vakili Konfutsiydir. Aristotel davridan boshlab antik dunyo falsafasida mazkur yo‘nalish 
ustuvorlikka erishadi. 
Ijtimoiy-tarixiy taraqqiyotning keyingi bosqich vakili I.Kant mulohazasicha, azob 
tuyg‘usining ildizi qurigani yo‘q, tabiat uni inson faoliyatining stimuli sifatida yaratdi. Uning 
talqinicha, hamisha yaxshilikka yo‘nalgan,turmushdan shodlik tuyg‘usi harakatsiz xotirjamlik 
belgisidir. Bunday holat insonning turmushdagi aqliy harakati bilan mutanosib, go‘yo tirik 
organizmda yurak faoliyati to‘xtaganga o‘xshaydi, agar uning ketidan yangi turtki, qo‘zg‘ovchi 
vujudga kelmasa, u holda o‘lim sodir bo‘ladi. 
Sotsial psixologiya fanining tasdiqlashicha, baxt bu alohida individning hissiy holati, yuksak 
darajadagi kishilik jamiyatining guruhlarida uzluksiz ravishda farog‘at tuyg‘usi hukm sursa-da, 
lekin ko‘pchilik ro‘y-rost uni o‘zida aks ettira olmaydi. 
Psixolog I.Argayl mulohazasicha, baxt bu: a) umuman, turmushdan qoniqish kechinmasi, 
inson tomonidan o‘tmishi va hozirning umumreflektor bahosi; b) ijobiy his-tuyg‘ularning 
chastotasi va jadalligi (intensivligi)dir. 
Falsafada baxt aksariyat hollarda ideal sifatida qaraladi. XX asrda falsafa psixologiyalashib 
borishi natijasida insonning kechinmalari, uning ruhiy dunyosi ko‘proq hisobga olinmoqda. Baxt 
ideal sifatida insonning turmushidan doimo, to‘liq qoniqish hissiday namoyon bo‘ladi, agar sharoit 
vujudga kelsa, unda imkoniyatlar ro‘yobga chiqishi, maqsadga erishuv istagi aks etadi. 
Shuning uchun individual-psixologik baxt borliqdan va turmushdan qoniqish kechinmalari 
sifatida namoyon bo‘ladi. Baxtning ob’yektiv va sub’yektiv fenomenida (noyob jihatida) ikki xil 
shartlanganlik bilan tavsiflanadi: a) inson turmush sharoitlari, ruhiy holatlari bilan bog‘liqligi 
ob’yektiv borliq taqozosi; b) inson ruhiyati, hayotining idrok qilishi, unga munosabati, ularni 
ma’naviy qabul etishga aloqador sub’yektiv kechinmalar majmuasi ekanligi. 
Xorij sotsial psixologiyasida baxt muammosi turmushdan qoniqish ma’nosida tadqiqotchilar 
diqqatini o‘ziga jalb qiladi. Amerikalik psixolog, bixeviorizmning asoschilaridan biri J. Uotson 
tomonidan XX asrning boshlarida baxt manbalarini aniqlashga mo‘ljallangan anketa so‘rovnomasi 
o‘tkazilgan. XX asrning 40-yillarida Uotsonning safdoshi va izdoshi E. Torndayk turmushdan, 
yashashdan qoniqish omillarini tartibga keltirgan va ularni “yaxshi turmush sharoitlari” deb 
nomlagan. 
Ma’lumki, odamzod qay darajada baxtga erishishi mumkin degan masala barchani qiziqtirib 
kelgan. Ayrim odamlar o‘z baxtlarini qoniqish hissida, xotirjamlikda, o‘zining foydaliligini 
sezishda, moddiy ta’minlanganlikda ko‘radilar, boshqalari esa ko‘ngil xushlashda, rohatlanishda, 
vaqtni xush o‘tkazishda deb tushunadilar. Sotsial-psixologik tadqiqotlarida baxt va farovonlik 
(boylik, mo‘l-ko‘lchilik) tarkiblarini aniqlash yotganligi tufayli o‘zaro bir-biriga bog‘liq 
bo‘lmagan emotsional (his-tuyg‘ular) va kognitiv (bilishga oid) yo‘nalishlar yotadi. Izlanishlarda 
qoniqishning umumiy omillari topilgan va ular quyidagi tarkiblarga ajratilgan: yaqqol holatlardan, 
vaziyatlardan qoniqish (ishdan, sog‘liqdan, qadr-qiymatdan, turmush yo‘ldoshidan va hokazolar). 
Baxt ruhiy va jismoniy salomatlik singari individning muayyan ijtimoiy aloqalari ko‘payishi 
tufayli ko‘lamini kengaytiradi. Ijtimoiy hislarning kamayishi va stress (zo‘riqish) vaziyatlarning 
paydo bo‘lishi sababli depressiya (ruhiy majruhlik) holati vujudga keladi. 
Qoniqish to‘g‘risidagi psixologik mulohazalar nisbiy xususiyatga ega, chunki ko‘pincha ular 
insonning hozirgi turmush vaziyatlarini o‘tmish davrlari bilan taqqoslash natijalariga bog‘liq, 

---

odatda, shaxsning farovonlik haqidagi tasavvurlari bilan uyg‘unlashib ketadi. Do‘st va o‘rtoqlari, 
qarindosh- urug‘lari behisob odamlar o‘zlarini baxtiyor his etadilar. Do‘stlik baxtning shartlangan 
ustuvor kalitidan biri hisoblanadi. Aksariyat hollarda do‘stlik o‘smirlikdan tortib to turmush 
qurgunga qadar yoshlar uchun muhim ahamiyatga ega. 
Nima uchun odamlarga do‘stlar kerak degan savol tug‘ilishi tabiiy. Birinchidan, moddiy 
yordam, qo‘shimcha axborot olish, hatto do‘stlar ularni kam darajada ta’minlashga ega bo‘lsalar 
ham. Ikkinchidan, maslahat tarzidagi ijtimoiy himoya, hamdardlik, ishonchli muloqot (muomala), 
borliqqa nisbatan qarashlardagi umumiylik. Uchinchidan, qiziqishlar birligi, hamkorlikdagi 
mashg‘ulotlar, o‘yinlar umumiyligi mavjudligi uchun va hokazo. 
Ish joyidagi o‘zaro munosabatlar inson uchun muhim ahamiyatga ega. Ishdan qoniqish- 
umumiy qoniqishning asosiy manbalaridan biridir: o‘z navbatida uning negizida ishxonadagi 
shaxslararo munosabat yotadi. Chunki rahbar faoliyatining ma’lum uslubida xodimlar o‘zlarini 
yaxshi his etadilar, binobarin, “ular bilan hisoblashish”, “muammolar yuzasidan qaror qabul 
qilishdagi qatnashuvchi e’tiborga olinishi”, ayniqsa, ijobiy sermahsul ta’sir qiladi. Turmush 
tashvishlarini hal qilishda amaliy va kundalik qoniqish sifatida rahbarlar yuksak ahamiyat kasb 
etuvchi manba tarzida namoyon bo‘ladi, chunki hamkasb o‘rtoqlariga nisbatan amaldorlar moddiy 
mukofotni oshirish imkoniyatiga egadirlar. 
Bu o`rinda ayollar bilan erkaklar o`rtasida farqlar yuzaga keladi vabu holat mana bunday 
ko`rinishga ega: erkaklar ayollarga nisbatan yuqori lavozimlarda o`zlarini baxtiyorroq, baxtliroq 
his etadilar,uncha katta bo`lmagan guruh ichida tenglik hukm surishni ustun ko‘rishadi. 
Ishxonadagi “o‘zaro munosabatdan qoniqish, bizningcha, ma’lum darajada kasbiy xususiyatlarga 
ega, bu narsa hamkorlik faoliyatida muammolarni yechish, qarorga kelish daqiqalari majmuasidan 
tashkil topadi. Yaxshi, barqaror kayfiyat evaziga ham bevosita, ham bilvosita ish yuzasidan 
aloqaga kirishiladi. 
Puxta ijtimoiy aloqalar baxt bilan uzviy bog‘liq ravishda kechadi. Shaxslararo aloqalar 
qanday qilib baxtga ta’sir etishi mumkin degan savolga javob berish oson emas. Jahon 
psixologlarining tajribalariga ko‘ra, ijtimoiy muloqotlar miqdorining ortishi baxt ko‘lamini 
kengaytiradi, shu bilan bir davrda o‘zaro munosabatlarning kamayishi baxtsizlikni keltirib 
chiqaradi. Psixologik tadqiqotlarda ijtimoiy quvvatlanishning umumiy ta’sirini tahlil qilish (oila, 
do‘stlar va boshqa kishilar ta’siri majmuasi) natijasida mana bunday omil yaqqol ko‘zga 
tashlangan: shunchaki manbalar mavjudligiga qaraganda, ularning intensivligi (jadalligi) katta 
ahamiyatga molik. Oilaviy turmushda o‘ta ahamiyatliroq ta’sir manbai – bu er yoki xotin, balkim 
oilaning biror a’zosi muhim rol o‘ynashidir. Har qanday ko‘rinishdagi aloqalar, munosabatlar 
stressning kamayishiga ta’sir etadi. Ma’lumotlarning ko‘rsatishicha, eng kam stressga va 
depressiyaga uchraydigan ayollarning aksariyati oilali, ishli va farzandlidirlar. 
Oilaviy turmushdagi o‘zaro munosabatlar: turmush yo‘ldoshiga ega bo‘lgan ayollar hayotiy 
vaziyatlarda ko‘pgina stress holatlarni boshidan kechirganligiga qaramay, ular depressiya holatiga 
kamroq beriluvchanligi aniqlandi. Chunki ular o‘z muammolarini muhokama qilishda turmush 
o‘rtog‘I yordamiga tayanadilar, o‘zaro fikr almashadilar. Amerikalik psixologlarning fikricha, 
ishxonadagi xodimlar tomonidan insonni quvvatlash o‘ta ta’sirchandir, rahbarning, oilaning, 
do‘stlarning qo‘llashi alohida ahamiyat kasb etib depressiyaga etaklovchi stressning kamayishiga 
olib keladi. 
Rahbar muammoni hal qilishda o‘z hukmiga ega, agar u yaqqol ta’sirchan bo‘lsa, yordam 
manbai sifatida xizmat qiladi va stress darajasini pasaytiradi. Ishxonadagi hamkasblari uni 
jamoaviy quvvatlay oladilar. Ba’zan hamkasblari rahbar bilan xodimlar qaroriga qarama-qarshi 
tarzda hamkorlik ishtirokchisi sifatida stressning manbai rolini ham bajaradilar ( nizoli vaziyatlar, 
raqobat, raqiblik va hokazo). 
Ishdan qoniqish baxtli damlarni keltirish mumkin. Jahon psixologlari va bizning shaxsiy 
kuzatishimizcha, ishdan qoniqish nikoh, oiladan qoniqishga qaraganda, umumiy qoniqish 
ko‘rsatkichiga kichik hissa qo‘shadi, xolos. Baxtning eng qimmatli manbalaridan biri – oilaviy 
baxtdir, baxtsizlik esa ishdan qoniqmaslik. Ishdan qoniqish bir qator omillar, alomatlardan tashkil 
topadi, unda eng muhimi – bu mehnatdan bevosita lazzatlanish (lot. praksik) hislar majmuasi 

---

hisoblanadi. Mehnat o‘zining mustaqilligi, rang- barangligi bilan alohida tavsiflansa, inson o‘z 
ishining turmushiga ta’sirini seza olsa yoki o‘z mehnatini boshqa odamlar tomonidan tan olinishini 
his qila bilsa, mazkur hissiyot yuksak baholanishi mumkin. Ishdan qoniqish jismoniy va ruhiy 
salomatlikka, shuningdek, umumiy hayotdan qoniqishga ham ta’sir o‘tkazadi. Odamlar ishdan 
qoniqsalar, ish kuchlari ko‘rimsizligi kamayadi, ishga kelmay qolish keskin kamayadi, ish esa 
sifatli bajariladi. 
Ayollar o‘rtasidagi ishdan qoniqish muammosi alohida talqin va tahlil qilishga loyiq. Chunki 
ayollar erkaklarga qaraganda, ish o‘rnini yo‘qotganliklarini unchalik iztirob tuyg‘usi bilan qabul 
qilmaydilar. Istisno tariqasida oilaning yolg‘iz boquvchisi bo‘lgan-da, bu holat og‘ir kechishi 
kuzatiladi. Ular erkaklarga qaraganda, sabr-bardosh bilan ish yo‘qotganligini boshdan 
kechiradilar, aksariyat hollarda unga loqaytlik bilan munosabatda bo‘ladilar. 
Ko‘pchilik odamlar uchun ishsizlik go‘yoki baxtsizlik keltiradi, xuddi shu bois insonda 
kayfiyat yomonlashadi, ruhiy holati buziladi. Bularning barchasi depressiyaga olib keladi, ayrim 
hollarda esa o‘zini o‘zi o‘ldirishgacha borib etishi mumkin. Sotsial psixologiyada ishsizlik 
omadsizlik sifatida talqin qilinadi. Shuning uchun bo‘sh vaqtni maroqli o‘tkazish baxtga ulanib 
ketadi. Bu qisqa davr insonlar nimalarni xohlashadi va qaysi narsalar ularni baxtli qila olishi 
mumkin degan muammoga javob topishga imkon tug‘diradi. Inson faqat uyqu va ish bilan 
cheklanishi mumkinmi yoki u o‘z hayotidan do‘stlar bilan muloqot, sport bilan shug‘ullanishni 
mutlaqo chiqarib yuborishi kerakmi degan savol tug‘ilishi tabiiy. 
O‘zga odamlar bilan muomalaga kirishish va unda o‘z individualligini namoyon qilishdan 
olingan qoniqish bevosita mazkur faoliyatda shaxs yuksak yutuqqa erishgan darajasiga bog‘liq. 
Bu holat qobiliyatlarning rivojlanishiga yordam beradi, natijada shaxs o‘sishining modelini 
yaratish ishtiyog‘I vujudga keladi. Bu narsa psixolog Maslouning mativatsiya nazariyasining asosi 
hisoblanadi. Uning mohiyati shundan iboratki, zarur ehtiyojlarning, hatto ijtimoiylarni qondirilishi 
jarayonida o‘sishga va o‘zini o‘zi faollashtirishga kuchsiz motivatsiya ta’sir qila boshlaydi. 
O‘tkazilgan bo‘sh vaqt motivatsiyasi tadqiqotida ijtimoiy motivatsiya bilan bir qatorda 
muhim tarkib tariqasida relaksatsiya ham aniqlangan. Organizmni bo‘shashtirish va hordiq 
chiqarish mehnat ta’tilini o‘tkazish usulini tanlash bilan tavsiflanadi. 
Ishdan holi vaqtning qoniqish manbai sifatidagi roli shu bilan izohlanadiki, u ichki 
motivatsiya bilan bog‘liq faoliyat uchun tanlov imkoniyatini yaratadi, muloqotdan qoniqish 
olishga yordamlashadi, dam olishga sharoit vujudga keltiradi. 
Boylik, pul sinfiy xususiyatga ega va baxt bilan uzviy bog‘lanib ketadi. AQSh 
tadqiqotchilarida baxt va xotirjamlik dastavval daromad, ma’lumot va kasb- kor bilan bog‘liq olib 
qaralgan bo‘lsa, xuddi shu masalaga Britaniya psixologlari esa ijtimoiy kelib chiqishga asosiy omil 
sifatida yondashadilar, daromad yordami bilan tuzatishlar kiritiladi, aslida esa uning negizi kasb- 
korga bog‘liqdir. 
Ma’lumotlarning tasdiqlashicha, pulning mavjudligi diskomfort keskinlik pasayishiga 
yordam beradi, shuningdek, bo‘sh vaqtni xush o‘tkazishning mazkur omiliga murojaat qilish 
evaziga kayfiyat ko‘tariladi. Kam daromad odamlarga qaraganda, serdaromadlilar qariyb 
sezilarsiz darajada qoniqish hissiga ega bo‘lganlar, xolos. 
Natijalarni umumlashtirish shuni ko‘rsatadiki, pul insonlarni tub ma’noda baxtli qila 
olmaydi, ya’ni u hech qachon qoniqish darajasini ko‘tarishning asosiy omili bo‘lib hisoblanmaydi. 
Aksariyat hollarda badavlat kishilargina pulga manba sifatida butun fikri va zikrini qaratish 
xususiyatiga egadirlar. Ularga berilgan savollarga bergan javoblari ushbu fikrimizni dalillay oladi. 
“Sizni hayotingizda pul qanday rol o‘ynaydi?” savoliga aksariyat shu toifadagi kishilar mana 
bunday javob qaytardilar: “Iymonim komilki, pul har qanday muammoni hal qilish qudratiga ega. 
U o‘ta qo‘rqinchli quroldan ham kuchlidir…”. Ushbu javobdan ko‘rinib turibdiki, pul ularni 
qurshab turgan odamlar ko‘z o‘ngida obro‘sini ko‘tarish vositasi sifatida qarash hukmrondir. 
Muayyan sinfga, tabaqaga dahldorlik, shuningdek, daromadlar ko‘rsatkichi baxtga hal qiluvchi
bo`lmasada,lekin muayyan darajada ta`sir ko`rsatish qurbiga ega.Ammo shunday an`ana ham 
uchrab turadiki,pul, ma`lumoti past moddiy farovonlikka ega odamlar uchun muhim baxt omili 
sanaladi,yuqori daromadli fuqarolar esa ma`lumotlilik darajasini baxt va farovonlik omili deb 

---

atamaydilar.Moddiy ta`minlash darajasi unchalik yuqori bo`lmagan odamlar fikricha, yaxshi 
ma`lumotga va kasbiy imkoniyatga ega bo`lishligi ularni ma`lum ma`noda moddiy tashvishlardan
forig ` qiladi,butun fikri qadriyatga qaratiladi,natijada shaxslararo munosabatlar
takomillashadi,shaxsning kamol topishiga yordam beradi. 
Jahon psixologlari ma`lumotlariga qaraganda,eng xotirjam va baxtli odamlar Shimoliy 
Amerikada,yevropada 
avstraliyada 
yashaydilar.Yevropa 
qit`asida 
esa 
belgiya,daniya,golandiya,Angliya xalqlari germaniya,Italiya,fransiya fuqarolaridan o`zlarini 
baxtliroq hisoblaydilar. 
Kimni baxtli deb hisoblash mumkin degan savolga javob berishga loyiq materiallar 
mavjud.Odatda,ekstravertlar ko`p vaqtni muloqotga, yoqtirgan mashg`ulotiga, maroqli jismoniy 
mashgulotga ajratadilar.Kimda shaxslararo munosabat,muomala malakasi yo`q bo`lsa,unday 
odamlarda bezovtalanish, tashvishlanish darajasi yuqori, shu sababdan odatiy ijtimoiy 
vaziyatlardan,ya`ni uchrashuvlar, kechalr,yig`inlardan o`zlarini chetga oladilar. 
Shunday toifadagi kishilar ham borki, ularda doimo depressiv holatga moyillk 
seziladi,ammo boshqa bir xususiyatli odamlar ham mavjudkim, ularga amaliy jihatdan uzluksiz 
ravishda omad kulib boqadi, ishlari hamisha baroridan keladi, umuman, omadli insonlar baxtiyor 
chehralidirlar. 
Xo‘sh, bunday omadli, baxtli odamlar kimlar? 
Bular jamiki narsalarning ijobiy tomonini ko‘radigan, borliqqa optimistik yondashadigan 
insonlardirlar. Barcha ko‘rinish va holatlarni unday kayfiyatdagilar faqat yaxshilikka ravo 
ko‘radilar, ulardan ibratli, go‘zal jihatlarni ajrata oladilar va boshqalarni bunga ishontirishga 
intiladilar.
Shunday xususiyatli shaxslar ham borki,ularni baxtli damlar tark etmaydi, olam bunday 
kishilar uchun har bir narsa cho‘g‘day tovlanadi, jilolanadi, go‘yoki borliq go‘zal va charog‘on. 
Borliqdagi hodisalar,vaziyatlar, holatlarni ular faqat xush kechinmalar, xabarlar sifatida talqin 
qiladilar, atrofdagilarga xayrixoh munosabatda bo‘ladilar. Bunday odamlar dilkash, dilbar, 
odamshinavanda, ochiq ko‘ngil fazilatlari bilan yoqimli assotsiatsiyalar (o‘xshash hollar, mos xush 
kechinmalar) vujudga keltiradilar. Ular tabiat va jamiyatda yuz beradigan har qanday vaziyatlarga 
ijobiy javob qaytarishga moyildirlar. 
Ma’lumotlar tahliliga ko‘ra, o‘zini o‘zi baholash sub’yektiv xotirjamlik, farovonlik bilan 
barqaror munosabatga ega. Depressiv holat tazyiqiga uchragan odamlar o‘z xatti- harakatlarini 
salbiy baholaydilar, ko‘pincha o‘z fazilati, xislatini etarli darajada baholay olmaydilar. Butun 
hayoti davomidagi limmo-lim baxtsiz hodisalar natijasida o‘zini o‘zi baholash keskin pasayishi 
kuzatiladi. 
Jismoniy joziba, go‘zallik, qaddi-qomat, umuman, muhim omil bo‘lmasa-da, lekin xotin-
qizlar baxti uchun katta ahamiyatga ega. Tashqi ko‘rinish ijtimoiy mavqeda aks etadi, bunday 
odamlar yuksak muomala maromlarini egallagan bo‘ladilar, xuddi shu bois ijtimoiy muhitga oson 
kira oladilar. Bo‘y-bast erkaklar uchun ham ahamiyat kasb etadi, ayniqsa qarama-qarshi jins uchun 
attraktsiya (lot. Ichdan mahliyolik) tuyg‘usini o‘yg‘otadi, peshqadamlik (liderlik) sersavlat 
bo‘ydor kishilarga xosdir. 
Psixologiya fanining ko‘rsatishicha, hayot va faoliyatning uch sohasi, ya’ni muomala, ish, 
hordiq qoniqish olishning asosiy ko‘rinishlari hisoblanadi. Qoniqish darajasi turmush tarzining 
yaqqol tavsiflariga bog‘liq (nikohdami yoki yo‘q, ish joyi bormi yoki yo‘q, do‘stlarichi? Va 
hokazo). Inson kayfiyatini o‘z vaqtida qo‘llab-quvvatlab turish turmushdan qoniqish hissini 
vujudga keltiradi. Germaniya psixologlari ushbu fenomenni (noyob holatni) aniqlash uchun 
sinaluvchilarda sun’iy ravishda yaxshi kayfiyat uyg‘otish maqsadida hayotida yuz bergan yoqimli 
holatlarni eslash iltimos qilinadi, “osmondan tanga yog‘ish” imkonini yodga tushirish sharoiti 
yaratiladi. Sinov shinam xonada, quyosh charaqlagan kunda o‘tkaziladi. 
Natijalarning ko‘rsatishicha, qisqa muddatli kayfiyat qoniqish to‘g‘risidagi mulohazaga 
muayyan ta’sirini o‘tkaza olgan. Ma’lumotlarga binoan, o‘tmishdagi baxtli daqiqalar to‘g‘risida 
mulohaza yuritish qoniqish hissini kuchaytiradi, noxush kechinmalarni eslash esa ma’naviy 
tuyg‘uni susaytiradi. Da’vogarlik bilan maqsadga erishuv o‘rtasidagi uzilish faol ehtiyojlarni 

---

qondirish samarasiga tuzatish kiritadi, vaholanki, u amaliy jihatdan biologic ehtiyojlarni 
qondirishga ta’sir o‘tkaza olmaydi. 
Yosh ulg‘ayishiga qarab quvonch hissi jadalligi (intensivligi), ya’ni ijobiy his- tuyg‘lar 
ketma- ketligi pasayib boradi. Shuningdek, maroqli mashg‘ulotlarga xavas, mayl jadalligi ham 
tushib ketadi. 
Shunday ma’lumotlar ham mavjudkim, bunda yosh o‘tishi balan erkaklarga baxtni his qilish 
kuchayadi, ayollarda esa susayadi. Ayollar yoshligida, bola tug‘ilguncha o‘zlarini haddan ziyod 
baxtiyor his qiladilar. Keksaygan odamlarda qoniqish hissi baxt tuyg‘usidan yuksakroq, agar 
ularning ma’lumoti past bo‘lsa, bu ko‘rsatkich yanada ko‘tariladi. Keksa odamlar hayotiy 
vaziyatlarga va qurshovdagi odamlarga tez moslashadilar, ular o‘z xatti-harakatlari bilan 
moslanuvchandirlar. Keksalikda da’vogarlik darajasi bilan kutilma pasayadi, xohish imkoniyat 
bilan mos tusha boshlaydi. 
Psixologiya fanida bir qator ham milliy, ham umumbashariy xususiyat kasb etuvchi 
tushunchalar, terminlar, atamalar, kategoriyalar, so‘z birikmalari mavjud, odatda, ular o‘zlarining 
xislat va vazifalari bilan muayyan darajada nazariy hamda metodologik ahamiyatga ega. Ana 
shunday muhim ilmiy tushunchalar qatoriga qariyb o‘rganilmagan psixologiyaning tadqiqot 
predmetiga aylangan armonni kiritish mumkin. Armonning psixologik mohiyati yuzasidan biz 
tomonimizdan ayrim mulohazalar bildirilgan, mushohadalar esa amalga oshirilgan bo‘lsada, lekin 
uning tuzilishi, insonning hayoti va faoliyatidagi roli, kamolotdagi ahamiyati to‘g‘risida 
fundamental, fenomenologik fikrlar, g‘oyalar ilgari surilmagan edi. 
Oldingi gipotetik xususiyatga molik fikrlarimizda “Armon” tushunchasining 
tarkiblari quyidagicha ekanligi bo‘yicha mulohazani muhokama qilish uchun insonshunoslik 
sohalarining mutaxassislari e’tiboriga havola etgan edik: 
1. Ehtiyojiy (biologik turtkisidan ma’naviy xususiyatga o‘sib o‘tuvchi). 
2. Motivasion (uzluksiz, uzviylik uyg‘unligi, chambarchas bog‘liqligi munosabatlarining 
ichki va turtkisi, harakatlantiruvchisi sifatida). 
3. Emotsional- hissiy (inson emotsional holatlaridan qoniqish yoki qoniqmaslik, yuksak 
tuyg‘ulari, hislar kechinmalar ushalganligi, ezgu niyat tariqasida behalovatlik, yangi intilishlarga 
shaxsni safarbar etuvchi bezovtalanish, hadiksirash tuyg‘ularida gavdalanadi ). 
4. Irodaviy (xavotirga solayotgan muammoni amalda ro‘yobga chiqarish uchun irodaviy 
holatlarni idrok qilish,tasavvur etish ob’ektiga yo‘naltiruvchi, harakatlantiruvchi). 
5. Kognitiv (o‘tmishdagi bilish jarayonidan qoniqmaslik, o‘z izlanishi, imkoniyati voqelikka 
aylanishi qiyin kechishi tufayli kelajakda ro‘yobga chiquvchi tushunish, anglash darajasini 
ko‘tarishga yo‘naltiruvchi mobilizasion funksiya ). 
6. Regulyativ (borliqni aks ettiruvchi, shaxslararo munosabatlarni omilkirona, odilona, 
oqilona tarzda uzluksiz boshqarish imkoniyati). 
7. Xulqiy (fe’l atvordagi hatti harakat, muomalani maqsadga muvofiq kechishi, ijobiy yoki 
salbiy tomonlaridan qoniqish yoki qoniqmaslik, shaxsni tekshirish orqali bartaraf etishga, 
takomillashtirishga yo‘naltiruvchi hatti harakat majmuasi). 
8. Ijtimoiy psixologik (muayyan davrni iliq eslash jarayoni, shaxslararo munosabatdagi birlik, 
o‘xshashlik, ta’sirlanish, ta’sir o‘tkazish kabilarni ro‘yobga chiqishning ijtimoiy psixologik 
mexanizmlari, unda muomalaning individual tipologik o‘ziga xosligi harakatga chorlovchi 
ekanligi). 
9. Milliy (ham milliy, ham etnik xususiyatlar voqelikda sodir bo‘lishining o‘ziga xosligini 
hisobga olib turishdan iborat qiyoslashga takomillashtirishga undovchi tariqasida).
Armon psixologik voqelik sifatida insonning hayoti va faoliyatida uning faollikka yetaklovchi 
barqaror sub’ektiv ichki turtki tariqasida muhim o‘rin egallaydi. Insoniyatning ijtimoiy tarixiy 
taraqqiyotida yakka shaxsni goh anglanilgan, goh anglanilmagan tarzda muayyan sa’y 
harakatlarga undovchi, sub’ektiv omillar tarkibidan ajralib chiquvchi, uning halovatini uzluksiz 
ravishda buzuvchi, hamisha intilishlarga chorlovchi murakkab ierarxik tuzilishga ega bo‘lgan, vaqt 
va fazo mezonlarini o‘zaro uyg‘unlashtiruvchi o‘chmas, ezgu niyatlar ushalishini ta’minlovchi 
hissiy tuyg‘ular(afsus, g‘urur, faxr, o‘kinch tushunchalarida mujassamlanuvchi) xulq atvor 

---

kechishini ijobiy yoki salbiy baholovchi, nuqson va orttirma ko‘rinishlarini muvofiqlashtiruvchi, 
bilish jarayonlarining yuksak va zaif unsurlariga (elementlariga) nisbatan munosabat bildiruvchi, 
o‘rnatuvchi omixta psixologik hodisa armon deb ataladi. 
Ayrim xalqlar, elatlar va etnoslar leksikonida qo‘llanuvchi “armon” atamasi o‘zining 
kelib chiqishi jihatidan ushalmagan orzular, ezgu niyatlar, o‘tmishning kemtik, noto‘kis tomonlari 
to‘g‘risida yaxlit obrazlar, tasavvurlar, achinish tuyg‘usi, pessimistik shakldagi hislarning 
majmuasi tarzida gavdalanadi. Bu ma’noda armon insonda murakkab kechinmalar tarzida vujudga 
kelishi, kechishi, rivojlanishi, takomillashuvi yoki so‘nib borishi(o‘kinch xis sifatida), umidsizlik 
tuyg‘usining kuchayishi ko‘rinishida mujassamlashuvi mumkin. Chunki ezgu niyat ushalishi bilan 
realiya o‘zaro birlik xususiyatiga ega emasligi, ularning ro‘yobga chiqishini ta’minlovchi 
mexanizm funksiyasini bajarishga nisbatan to‘la ishonch yoki versiya ham yo‘q ekanligi tufayli 
armonni keltirib chikarishi shak shubhasiz. Shaxsning imkoniyati bilan izzattalabligini bosqichma 
bosqich ro‘yobga chiqishi mobaynida uzluksiz bilan uzviylikning mutanosibligi buzilishi 
oqibatida unda (insonda) qoniqmaslik (umumiy ko‘rinishda) tuyg‘usi tug‘iladi va bu xodisaning 
takrorlanishi natijasida u armonga aylanadi. Munosabatlar, voqeliklar va hodisalar baholanishi 
bilan shaxsning intilishi, talabchanligi o‘rtasidagi nomutanosiblik hissini pasaytiradi, shuningdek, 
jismoniy harakatlar, aqliy operatsiyalar sustlashishini yuzaga keltiradi. 
Shu narsani ta’kidlash joizki, armon xotira kategoriyasidagi eydetik obrazlar 
(eydetizm) ga o‘xshash o‘chmas iz qoldiruvchi, hodisalarni eslashga, unga erishishga shaxsni 
undovchi omil sifatida ham ma’naviy, ham jismoniy harakatni amalga oshirishga uni yetaklaydi. 
Uzluksiz o‘chib yonib turuvchi svetoforga uni qiyos qilsak, aslo mubolag‘a bo‘lmaydi, albatta. 
Eydetik obrazlar ham, odatda, ikki xil kechinmani o‘zida mujassamlashtirishi bilan boshqa 
psixologik vositalar (qurollar) dan ajralib turadi. Bu esa inson uchun eng ahamiyatli sanalar 
to‘g‘risidagi tasavvur obrazlari uning xotirasidan sira o‘chmaydi, o‘qtin o‘qtin ixtiyoriy yoki 
ixtiyorsiz, goho assotsiativ tarzda namoyon bo‘lishga odatlangan. Birinchi kitob bilan tanishash, 
sirk tomoshalarini kuzatish, zooparkga tashrif buyurish, tug‘ilgan kunni dastlabki nishonlashuvi 
boshqa quvonchli daqiqalar tiklanib turishi bilan o‘ziga xoslikni kasb etadi. Shu bilan birga noxush 
holatlar, kechinmalar, ushalmagan tilaklar, jazo choralari, aldanishning alamli lahzalari chorasizlik 
tuyg‘ulari ham tiklanuvchi obrazlar, jonlanuvchi tasavvurlar tarzida tiklanishi yoki o‘chib borishi 
mumkin. Bu psixologik voqelik assotsiatsiyasi yordami bilan analitik tahlil natijasida. 
Xayolparishonlik, xukmdorlik, ustvorlik qilganida ularning negizida vujudga keladi. Armon 
kategoriyasi ham shunga o‘xshash omillar, mexanizmlar ko‘rinishida namoyon bo‘lishi kuzatiladi. 
Armon ommaviy xususiyat kasb etib, individual,guruhiy, milliy, umumbashariy, jamoaviy hatti 
harakatlardan qoniqish yoki qoniqmaslik his tuyg‘ularini o‘zida gavdalantiradi. 
Armon muammosini ushalmagan orzu sifatida emotsional hissiy xush yoki noxush 
kechinmalar orqali ifodalanishi turlicha ko‘rinishga ega bo‘lishini faraz qilgan holda uni muayyan 
tarkiblarga, turlarga ajratish maqsadga muvofiq: 
1. 
O‘tmishni o‘zida aks ettiruvchi armon. 
2. 
Hozirgi kecha kunduzni o‘zida mujassamlashtiruvchi armon. 
3. 
O‘tmishni bo‘lg‘usi zamonga,kelajakka ko‘chiruvchi armon. 
4. 
Ideal va komfort hissiga yondosh armon. 
5. 
Uzluksiz harakatga undovchi, dinamik xususiyat kasb etuvchi, shaxsni 
ma’naviy, jismoniy hatti harakatga yetaklovchi armon.
Armon inson ehtiyojini qondirishga qaratilgan, yo‘naltirilgan sa’y harakatlarning 
yig‘indisi, majmuasi sifatida ro‘yobga chiqishi mumkin. Ehtiyojlarning qaysi ko‘rinishi yoki turi 
bo‘lishidan qat’iy nazar (xoh biologik, xoh ma’naviy) ularni qondirishga nisbatan jismoniy, aqliy 
harakatlarni yo‘naltirishning real yoki xayoliy (fikriy) rejalarni tuzish jarayoni yuzaga keladi. 
Shaxsning xulq atvorini amalga oshirish jarayondagi nuqsonlar, ularni 
tuzatish(korreksiyalash) imkoniyati bo‘lmaganligidan afsuslanish tuyg‘usi negizida armon 
tug‘ilishi mumkin. Favqulotda xulqni boshqarish imkoniyatining zaifligi, o‘ng‘aysiz, qo‘pol 
xulqiy kamchiliklar, shaxsning mavqeiga, obro‘siga xalal berganligi tufayli uning halovatini 
buzishda, bezovtalanishni yuzaga keltirishda davom etaveradi. Xulq atvordagi oldingi nuqson 

---

armonga aylanadi, inson undan afsuslanadi, kelajakda bunday noxushlikning oldini olish intilishini 
uyg‘otadi. Shuningdek, nafaqat o‘zga, balki o‘zgalarga sodir etilgan voqelikdan o‘z vaqtida ogoh 
etmaganlikning oqibati ham afsuslanish hissiga aylanib, armonni shakllantiradi. Yiqilgan inson 
kulish emas, balki hamdardlik bildirish (empatiya) lozim ekanligini, o‘rinsiz, ortiqcha 
harakatlarning mavrudi emasligini o‘z vaqtida baholay olmaganligini afsus, nadomat bilan 
eslash(esga tushirish) armondan dalolat beradi. 
Armon muammosining psixologik tuzilishi motivasion, irodaviy, hissiy, kognitiv, 
regulyativ kabi tarkiblardan iborat bo‘lganligi uchun o‘tmishga, hozirgi zamonda, kelajakka 
taaluqli turtkilar, irodaviy zo‘r berishlik, ijodiy fikrlash, o‘zini o‘zi boshqarish (nazorat qilish, 
baholash, rejalashtirish) ni amalga oshirishni, ro‘yobga chiqarishni taqozo etadi. Talabalarda fan 
asoslarini egallashdagi qiyinchiliklar, kasbiy tayyorgarlikdagi murakkab jarayonlar, ta’lim 
tizimidagi ob’ektiv va sub’ektiv to‘siqlar o‘zlashtirmaslikni keltirib chiqaradi. O‘qituvchi bilan 
talabalar hamda talabalararo munosabatlardagi o‘zaro tushunish va o‘zaro yordamining zaifligi, 
hamkorlikning bo‘shlig‘i o‘quv faoliyati samaradorligini pasaytiradi. Bunday noxush 
hodisalarning uzluksiz takrorlanishi armonni vujudga keltiradi. Bu odatiy holatning oldini olish 
uchun, uni kamaytirish uchun o‘tkazilgan tajriba natijalari bo‘yicha qilingan tavsiyalardan 
namunalar keltiramiz. 
Talabalarni ijodiy fikrlash, mustaqil ravishda bilimlarni egallash imkoniyatlarini 
ro‘yobga chiqarish to‘g‘risidagi hozirgi zamon psixologik ilmiy nazariyalar qonun xususiyatiga 
ega bo‘lgan uch omilni yoki uch manba (shart sharoit) ni ta’kidlab o‘tishni taqozo etadi. Mazkur 
shart sharoitlarni izchillikda (uzluksiz va uzviylik prinsiplariga asoslangan holda) bajarish 
talabalarda o‘zlashtirishning yuqori ko‘rsatkichini taminlaydi. Endi ularning har birini psixologik 
tavsiyalashga harakat qilamiz, chunki noan’anaviy vositalar, usullar yordami bilan ma’lumotlarni 
o‘zlashtirish ijodiy, samarali fikr yuritishni talabalarda shakllantiradi. Talabalar tomonidan 
o‘tilgan mavzular bo‘yicha kasbiy ko‘nikmalarni, mutaxassislikka oid bilimlarni anglagan holda 
mantiqiy jihatdan mustahkam (puxta ) egallash birinchi shartni o‘zida mujassamlashtiradi. Bu omil 
shaxsni fikr yuritish yo‘nalishining mantiqiyligi, izchilligi, uyg‘unligi, teranligi prinsiplari bilan 
mos tushishi mumkin. Biroq talabalar bundan keyin ham muvaffaqiyatli mustaqil o‘qishlari uchun 
yuqoridagi mulohazalar yetarli emas, albatta. Bundan tashqari, kasbiy ko‘nikmalar va bilimlarni 
puxta va mantiqiy ketma ketlikda o‘zlashtirish bilan qanoat hosil qilish bilan cheklanib qolmasdan, 
balki ularning mazmunan to‘la, shaklan invariant ko‘rinishlarini egallashga intilishi bilan ajralib 
turadi. Talabalikning dastlabki yillarida fanga, muhitga motivatsiyasining zaifligi, oliy ta’lim 
tizimi talab va sharoitlariga moslashuvning qiyin kechishi kasbiy tayyorgarlikka salbiy ta’sirini 
o‘tkazadi, keyinchalik shaxslararo munosabatlar ijobiylashuvi natijasida hamkorlik faoliyatidagi 
nuqsonlar kamayib boradi. 
Shuni ta’kidlash joizki, o‘rtacha o‘zlashtirish darajalari bilan keyingi kursga 
ko‘chirilgan talabalar o‘qituvchilarni homiylik qilish, g‘amxo‘rlik ko‘rsatish predmetiga aylanib 
qolishi ehtimoli mavjud, hatto ularning orasidan o‘zlashtirmovchilar guruhi vujudga kelishi ham 
mumkin. Agarda ularda o‘quv motivatsiyalari shakllanmasa, faoliyatni mustaqil tashkil eta 
olmasa, shaxslararo hamkorlikka erishmasa, u holda bu omil yanada murakkablashib boradi, 
natijada ob’ektiv va sub’ektiv xususiyatga ega bo‘lgan nizolar (nizoli vaziyatlar) ko‘lami 
kengayadi. O‘z o‘zini boshqarish, o‘z o‘zini nazorat qilish, o‘z o‘zini baholash o‘quv faoliyatining 
tarkibiy qismiga o‘sib o‘tmagunga qadar o‘qituvchi bilan talabalar va talabalararo munosabatlarda 
negativ(salbiy) holatlar yuzaga kelishi davom etaveradi. 
Talabalarni mustaqil ta’lim olishga uquvchanligi (qobiliyati) rivojlanishining (tarkib 
topishining) ikkinchi omili ta’lim qonuni sifatida quyidagi vositalar yordami bilan amalga 
oshirilishi mumkin:
A. O‘qishga nisbatan uquvchanligining talabalarda shakllanishi ularda mas’uliyat, javobgarlik 
tuyg‘ulari barqarorlashuvi bilan bir davrning o‘zida kechadi; 
B. Bo‘lg‘usi mutaxassis kasbiy tayyorgarlikni chuqur his qilgan holda shaxsiy hamda ijtimoiy 
burch, vatanparvarlik, mehnatsevarlik hislarini o‘zida mujassamlashtirishga intilishni anglab 
yondashish tufayli egasining o‘rni, mavqei, taraqqiyot uchun ahamiyatini tushuna boshlaydi. 

---

Talabalarda o‘quv motivatsiyasining vujudga kelishi, rivojlanishi, takomillashuvi, 
ma’ruza, seminar, amaliy mashg‘ulotlar va laboratoriya ishlariga kasbiy tayyorgarlik 
(kamolot,maxorat) yuzasidan yondashuv, auditoriya (laboratoriya)ga ongli munosabat ularda
diqqatni, ijodiy, sermahsul fikrlashni, irodaviy xislatlarni, kognitiv imkoniyatlarni, yuksak his 
tuyg‘ularni, o‘z o‘zini boshqarishni, hamkorlikni muayyan ob’ektga to‘planishni ro‘yobga 
chiqaradi. Talabalar tomonidan kognitiv jarayonlarni to‘g‘ri tashkil etish, oqilona reja tuzish, aqliy 
hatti harakat va usullardan unumli foydalanish, o‘zini kasbiy faoliyatga dahldor mashg‘ulotlarga 
ongli yo‘naltirish (majbur etish, ya’ni irodaviy zo‘r berish), muammo yechimini modifikatsiyalari, 
invariantlari yuzasidan mulohaza yuritishga o‘z shaxsini ruhan tayyorlab borish muvaffaqiyatlar 
negiz bo‘lib xizmat qiladi. 
O‘quv faoliyatini to‘g‘ri tashkil qilish natijasida (ya’ni o‘qituvchi bilan talaba 
hamkorligi) talabalarda o‘quv motivatsiyasi tarkib topadi, uquvchanlik qobiliyati rivojlanadi, 
mustaqil ijodiy fikr yuritishga odatlana boradi. Buning uchun auditoriya hamkorlik faoliyati 
negiziga aylangandagina ta’lim sub’ektlarida empatiya, simpatiya, attraksiya, refleksiya singari 
yuksak xislatlar, his tuyg‘ular, umumlashgan fikrlash vositalari asta sekin, bosqichma bosqich 
shakllanadi. Hamkorlik tuzilmasi, tarkib topishi bosqichlari, hatti harakat turlari, o‘zaro ta’sir 
o‘tkazish me’yori, shaxslararo munosabat maromlari to‘g‘risidagi psixologik texnologiya bilan 
tanishish(egallash) orqaligina o‘zini boshqarishga erishish mumkin. 
Oldingi ta’lim qonunlaridan qolishmaydigan sharoitlardan, manbalardan biri bu 
mustaqil bilim olish ko‘nikmalarini talabalar tomonidan egallashdir. Talabalar maktabda, kasb 
hunar kollejida, akademik litseylarda mustaqil faoliyatni tashkil etish ko‘nikmasiga muayyan 
darajada o‘rgatilsada, lekin oliy ta’lim tizimi ularning oldiga murakkab vazifalarni yuklaydi. 
Odatda, ta’lim taraqqiyotni yetaklaydi degan tezisga (tendensiyaga) talabalarni kasbiy 
materiallarni va malakalarni egallashning yo‘l hamda vositalariga ta’lim jarayonida o‘rgatish 
orqali armon tuyg‘usi tonusini pasaytirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Lekin armon muammosi o‘zining psixologik tuzilishi jihatidan murakkabligi 
uchun uni motivasion, emotsional hissiy, kognitiv, irodaviy, regulyativ nuqtai nazardan tadqiq 
etish shaxsning faolligini oshirishga, ijodiy, yangicha fikrlash qobiliyatini shakllantirishga xizmat 
qiladi.