Qiruvchi samolyot

Urushlararo davr[tahrir | manbasini tahrirlash]
Urushlararo davrda fanera biplanlaridan aviatsiya yopiq kokpitli toʻliq metall monoplanlarga aylantirildi. Birinchi toʻliq metall qiruvchi Germaniyaning Junkers DI qiruvchisi edi.
1930-yillarning oxiridagi jangchilar soatiga 450 km tezlikka teng turni ishlab chiqdilar va bir nechta pulemyotlar bilan qurollangan edi.
Ikkinchi jahon urushi jangchilari[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Supermarine Spitfire“, Ikkinchi Jahon urushi jangchisi
Ikkinchi jahon urushi boshida qiruvchi aviatsiya harbiy texnikaning yaxshi shakllangan sinfi edi. Qoidaga koʻra, oʻsha davr dunyosining asosiy kuchlari bir necha asosiy turdagi jangchilarga ega boʻlib, ular bir-biridan parvoz xususiyatlarida ham, foydalanish taktikasida ham farqlanar edi. Shunday qilib, Germaniyada turli xil modifikatsiyadagi Bf-109 va Me-110 qiruvchi samolyotlari, Sovet Ittifoqida — I-16 va I-153, Buyuk Britaniyada — Spitfire va Hurricane qiruvchi samolyotlari mavjud edi. Baʼzi boshqa davlatlar, xususan, AQSh, Yaponiya va Frantsiya ham jangchilarni yaratishda sezilarli yutuqlarga erishdilar. Hali mashhurlikka erishmagan, ammo urush paytida jiddiy ishlab chiqilgan zamonaviy modifikatsiyalar va jangchilar turlari ham mavjud edi. Shunday qilib, Sharqiy frontda harbiy harakatlar boshlanishi bilan Sovet Ittifoqi yangi Yak-1, MiG-3, LaGG-3 qiruvchi samolyotlarini sotib oldi va urush yillarida Germaniya Focke-Wulf FW-190 qiruvchi samolyotlarini yaratdi va ishlab chiqdi.
Yevropa amaliyot teatrida jangovar harakatlar boshlanganda, qiruvchining asosiy parametrlaridan qaysi biri — tezlik yoki manyovr — uning uchun muhimroq ekanligi aniq taʼrifi yoʻq edi^[3]. Bu urushdan oldingi askarlarning planerlari qurilgan sxemalardagi sezilarli farq bilan bogʻliq edi. Shunday qilib, Sovet I-153 Chayka biplan va undan oldingi I-16 monoplan edi. Nemis Me-109 va Me-110 dvigatellar soni boʻyicha farq qildi — mos ravishda birdan ikkitaga. Biroq, qiruvchi samolyotlar yordamida faol jangovar operatsiyalarni oʻtkazish tajribasi juda tez tarozilarni bitta dvigatelli monoplan sxemasi yoʻnalishiga aylantirdi. Shunday qilib, Ulugʻ Vatan urushi davrida yirik sanoat kuchlari biplan qiruvchi samolyotlarning bitta yangi modifikatsiyasini chiqarmadi va faqat bitta egizak dvigatelli qiruvchi samolyot American Light-dan nisbiy rivojlanishni oldi, bu koʻp jihatdan Tinch okeani operatsiyalaridagi oʻziga xos xususiyatlari bilan bogʻliq edi.
Ulugʻ Vatan urushi yillarida qiruvchi samolyotlarga boʻlgan yuqori talab bombardimonchi va hujumchi samolyotlarning ommaviy qoʻllanilishi, shuningdek, qiruvchilarning yerdagi nishonlarni yoʻq qilish va quruqlikdagi boʻlinmalarni qoʻllab-quvvatlash qobiliyati bilan bogʻliq edi. Aynan oʻsha paytda qiruvchi samolyotlarning yerdagi muhim nishonlarga — aerodromlar, koʻpriklar, omborlar, temir yoʻl kesishmalari, transportga zarba berish taktikasi takomillashtirildi. Qiruvchi samolyotlarning yangi modifikatsiyalarini ishlab chiqishda dizaynerlar koʻpincha samolyotning zarba kuchini maksimal darajada oshirish vazifasini qoʻyadilar. Masalan, sovet dizaynerlari Yak-Yak-9B qiruvchi samolyotining modifikatsiyasini yaratdilar, u bomba qurollarini tashqi slingda emas, balki maxsus bomba boshpanalarida olib yurish qobiliyati bilan ajralib turardi. Shunday qilib, urushdan keyingi yillarda katta rivojlanishga erishgan yangi qiruvchi-bombardimonchilar sinfining paydo boʻlishiga qadam qoʻyildi. Biroq, Ulugʻ Vatan urushi davrida jangchilarning asosiy vazifalari oʻz qoʻshinlarini dushman samolyotlaridan himoya qilish, dushman samolyotlarini yoʻq qilish, havodan razvedka oʻtkazish, bombardimonchilar va hujum samolyotlarini kuzatish boʻlib qoldi.
Urush aviatsiya texnologiyasining jadal rivojlanishiga olib keldi va pistonli aviatsiyani amaliy mukammallikka olib keldi. Biroq, porshenli dvigatelli parvona bilan boshqariladigan samolyotlarda tezlik chegarasi mavjud, chunki ular tovush toʻsigʻini buzmadi. Tezlikni oshirish uchun butunlay yangi haydovchi kerak edi. Urush oxirida Germaniya birinchi boʻlib reaktiv qiruvchi (Me-262, He-162) va Me-163 raketa qiruvchilarini ishlab chiqardi. Ushbu samolyotlar Gitlerga qarshi koalitsiya mamlakatlarining pistonli samolyotlariga qaraganda yuqori tezlikka ega edi, manevr qobiliyati maqbul edi va dushman bombardimonchi va qiruvchi samolyotlariga nisbatan juda istiqbolli hisoblangan. Biroq, kichik partiyalarda ishlab chiqarilgan bu samolyotlar janglarga sezilarli taʼsir koʻrsatmadi.