“Qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti” fanidan 20-115 guruh talabasi Yusupov Umidjoning mustaqil ishi

Республика 
вилоятларидаги 
қишлоқ 
хўжалик 
корхоналарида 
сут 
ва 
гўшт етиштириш ҳажмининг 
ўзгариши*(минг тонна) 
Вилоятлар 
1996 йил 
1997 йил 
1998 йил 
1999 йил 
2000 йил 
сут 
гўшт 
сут 
гўшт 
сут 
гўшт 
сут 
гўшт 
сут 
гўшт 
Қорақалпо- 
ғистон Р. 
27,5 
8,6 
24,8 
5 
19,1 
3,8 
19,1 
3,8 
17,9 
3,5 
Андижон 
32,9 
6,7 
27,9 
5,3 
23,9 
5,4 
23,9 
5,4 
22,9 
4,9 
Бухоро 
25,7 
7,6 
29,2 
5,4 
16,5 
4,9 
16,5 
5,1 
15,3 
4,5 
Жиззах 
6,5 
5,7 
4,2 
4,1 
3,5 
3,3 
3,5 
3,4 
2,8 
3,2 
Қашқадарѐ 36,8 
14,1 
33,4 
10,8 
33,3 
10,1 
33,3 
1,1 
25,5 
10,6 
Навоий 
9,3 
9 
7 
7,5 
7 
8,2 
7 
8,2 
6,9 
8,7 
Наманган 
30,3 
7,4 
25,1 
5,9 
23,8 
4,6 
23,8 
4,5 
24,2 
3,5 
Самарқанд 29,4 
9,8 
24,6 
6,8 
25,2 
7,2 
25,2 
7 
19,3 
6,3 
Сурхондар 
ѐ 
21,6 
10 
17 
7,3 
14,7 
6,4 
14,7 
6,5 
13,4 
6,2 
Сирдарѐ 
9,7 
3 
5,4 
1,6 
4,3 
1,1 
4,3 
1,1 
4,7 
0,8 
Тошкент 
53,1 
11,2 
43,5 
8,7 
40,8 
8,1 
40,8 
8,1 
40,8 
9,4 
Фарғона 
34,8 
11,4 
28,3 
9,3 
24,1 
8,5 
24,1 
8,5 
19,8 
7,6 
Хоразм 
38,1 
7,1 
27,2 
4,5 
24,2 
5 
24,2 
5 
19,5 
5,1 
Жами 
355,7 
111,6 
297,6 
82,2 
260, 
4 
76,6 
260,4 
76,7 
233 
74,3 
*Республика Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги маълумотлари асосида тузилган. 
35-жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, барча вилоятларнинг қишлоқ хўжалик 
корхоналарида сут ва гўшт етиштириш ҳажми қисқарган. Жиззах, Сирдарѐ, Хоразм 
вилоятлари хўжаликларида сут етиштириш 2-2,3 мартага, гўшт етиштириш Наманган 

---

вилояти хўжаликларида 2,1 мартага, Сирдарѐ вилоятида эса 3,7 мартага камайган. 
Республика қишлоқ хўжалиги корхоналарида чорвачиликнинг бу ҳолати унинг 
иқтисодий самарадорлигига ҳам таъсир этган. Республика Қишлоқ ва сув хўжалиги
вазирлиги тизимидаги қишлоқ хўжалик корхоналарида етиштирилаѐтган аксарият 
чорвачилик маҳсулотларининг таннархлари йил сайин ошиб бормоқда. Жумладан, 
сутнинг 1 центнери таннархи 1997 йилда 2047 сўм бўлган бўлса, 1998 йилда қарийб 40
фоизга, 1999 йилда эса 85,3 фоизга ортиб, 3794 сўмни ташкил этган. Етиштирилаѐтган 
тирик вазндаги 1 центнери гўштнинг таннархи шу йилларда 7186 сўмдан 15441 сўмга 
етган ѐки 114,9 фоизга ортган, 1 центнер жуннинг таннархи эса 51,5 фоизга ортиб, 5252
сўмни ташкил этган (37-жадвал). 
37-жадвал 
Республика Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тизимида етиштирилган 
чорвачилик маҳсулотларининг турлари бўйича самарадорлик даражаси* 
 
Маҳсулот 
турлари 
1997 йил 
1998 йил 
1999 йил 
1ц.та 
ннарх 
и 
фойда, 
зарар 
ренҒд 
аража 
. 
1ц.та 
ннарх 
и 
фойда 
, 
зарар 
ренҒд 
аража 
. 
1ц.та 
ннарх 
и 
фойда 
зарар 
ренҒд 
аража 
. 
Сут 
2047 
-628 
-30,6 
2865 
-981 
-34,2 
3794 
-1103 
-29 
Гўшт 
(тирик 
вазнда) 
7186 
-777 
-10,8 
11015 -755 
-6,8 
15441 -59 
-0,4 
Тухум 
(минг 
дона) 
7607 
3619 
47,6 
8935 
4481 
50,1 
13378 5671 
42,4 
Жун 
3466 
-1246 
-35,9 
3526 
-984 
-27.9 
5252 
-659 
-12,5 
Пилла 
10363 -3246 
-31,3 
18252 -3543 
-11,4 
10765 -2008 
-18,6 
*Республика Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги маълумотлари асосида тузилган. 
Чорвачилик маҳсулотлари таннархининг ошишига юқорида кўрсатилганлардан 
бошқа омиллар ҳам таъсир этган. Масалан, қорамолчилик фермаларининг, қўйчилик 
отарларининг моддий-техника базаси талабга нисбатан заифлиги. Бу ҳол қўл меҳнати 
сарфи кўпайишига олиб келади. Қайта ишлаш корхоналарида ишлаб чиқариладиган озуқа, 
маҳсулотлар баҳоларининг тез суръатлар билан ошиб бориши ва бошқалар. 
Хўжаликлар 
аксарият 
чорвачилик 
маҳсулотлари 
етиштиришдан 
зарар 
кўрмоқдалар. Жумладан улар 1997 йилда 1 центнер сут етиштириб, сотиш натижасида 628 
сўм зарар кўрган бўлса, 1998 йилда 981 сўм, 1999 йилда эса 1103 сўм зарар кўрган. Ҳар 
центнер сут етиштиришдан кўрилаѐтган зарар миқдори йил сайин ортиб борган. 
Бундай ҳол сутнинг сотиш баҳолари ўсиши натижасида таннархи юқори 
суръатларда ошиши сабабли юзага келган. 
Хўжаликлар гўшт ва жун етиштиришдан ҳам зарар кўрмоқдалар. Лекин 
курилаѐтган зарарлар миқдори йил сайин камайиб бормоқда. Чунки 1 центнер гўштнинг 
(тирик вазнда) сотиш баҳоси шу йилларда 140 фоизга, таннархи эса 114,9 фоизга ошган.
Демак, гўштнинг сотиш баҳоси унинг таннархига нисбатан юқори даражада ўсган. Бу 
фикр жуннинг сотиш баҳоси ва таннархига ҳам тегишли. 
Хўжаликларда етиштирилаѐтган чорвачилик маҳсулотларини сотиш бозори ҳали 
унчалик ривожланмаган. Чунки хўжаликлар етиштираѐтган маҳсулотларини туманларда
ягона ҳисобланган гўшт комбинатларига, сут заводларига улар белгилаган баҳоларда 
сотмоқдалар. 
Ҳозирги даврда қишлоқ хўжалик корхоналарида етиштирилаѐтган аксарият 
чорвачилик маҳсулотларининг самараси йўқ. Улар сут етиштиришдан 29 фоиз, гўшт 
етиштиришдан 0,4 фоиз, жун етиштиришдан эса 12,5 фоиз зарар кўрмоқдалар. 
Фермер, деҳқон хўжаликларида эса бунинг акси: чорвачилик юқорироқ 
суръатларда ривожланмоқда. Уларда чорва ҳайвонларининг бош сони 1999-2000 
йилларда 13,5 фоизга кўпайган. Ҳар бош сигирдан 370 кг. дан сут соғиб олинган. 

---

Фермер ва деҳқон хўжаликларида ишлаб чиқариш асосан шахсий мулкка 
асосланганлиги учун улар харажатларни имконият даражасида тежашга, сифатли 
маҳсулот етиштириб, юқори баҳоларда сотишга интилмоқдалар. Шунинг учун ҳам бу
хўжаликларда чорвачилик тармоқларининг рентабеллик даражаси тобора ошмоқда.