Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligi Reja


Download 425.54 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/6
Sana25.02.2023
Hajmi425.54 Kb.
#1227723
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligi

UFF = AFF + MFD  MFX  
Bunda: UFF – umumxo’jalik faoliyatdan olingan foyda; MFD – moliyaviy 
faoliyat daromadlari;
MFX – moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlar.
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlarga quyidagilar kiradi:

olingan royaltilar va sarmoya transferi;

O’zbekiston Respublikasi hududida yoki uning tashqarisida boshqa xo’jalik 
yurituvchi subyektlar faoliyatida ulush qo’shgan holda qatnashishdan olingan 
daromad, aksiyalar bo’yicha olingan dividendlar hamda obligatsiyalar va 
xo’jalikka tegishli qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromadlar;

mol-mulkni uzoq muddatga ijaraga berishdan olingan daromadlar;

chet el valyutasi bilan operatsiyalar bo’yicha ijobiy kurs tafovuti;



qimmatli qog’ozlarga, sho’ba korxonalarga va boshqalarga sarflangan 
mablag’larni qayta baholashdan olingan daromadlar; - moliyaviy faoliyatdan 
boshqa daromadlar.
Moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlarga quyidagilar kiradi:

olingan kreditlar bo’yicha to’lovlar;

mol-mulkni uzoq muddatga ijaraga olish (lizing) bo’yicha foizlarni to’lash 
xarajatlari;

chet el valyutasi bilan operatsiyalar bo’yicha salbiy kurs tafovutlari va 
zararlar;

qimmatli qog’ozlarga, sho’ba korxonalarga va boshqalarga
sarflangan mablag’larni qayta baholashdan ko’rilgan zararlar;

o’z qimmatli qog’ozlarini chiqarish va tarqatish bilan bog’liq xarajatlar;

moliyaviy faoliyatdan boshqa xarajatlar.
4) soliq to’langungacha bo’lgan foyda. Ushbu ko’rsatkichni aniqlash uchun 
umumxo’jalik faoliyatidan olingan foydaga tasodifiy (ko’zda tutilmagan) 
daromadlarni qo’shish va tasodifiy zararlarni ayirish orqali aniqlanadi. Bunda 
quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
STF = UFF + TD – TZ  
  
Bunda: STF – soliq to’langungacha bo’lgan foyda;  TD – tasodifiy (ko’zda 
tutilmagan) daromadlar;  TZ – tasodifiy zararlar.
Tasodifiy foyda - bu ko’zda tutilmagan, tasodifiy tusga ega bo’lgan, xo’jalik 
yurituvchi subyektning odatdagi faoliyati doirasidan chetga chiqadigan tusdagi 
operatsiyalar natijasida paydo bo’ladigan va olinishi kutilmagan foydadir.
Tasodifiy zararlar - bu xo’jalik yurituvchi subyektlarning odatdagi 
faoliyatidan chetga chiquvchi hodisalar yoki operatsiyalar natijasida vujudga 
keladigan va ro’y berishi kutilmagan odatdan tashqari xarajatlar moddalaridir. U 


yoki bu xarajat moddasining favqulodda zararlar moddasi sifatida aks ettirilishi 
uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:

korxonaning odatdagi xo’jalik faoliyatiga mos emaslik;

bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak;

boshqaruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bog’liq emasligi.
Tegishli xarajat moddalarini favqulodda zararlar moddasiga kiritish yoki 
kiritmaslik to’g’risida qaror qabul qilishda ishlar amalga oshiriladigan sharoitlarni 
ham hisobga olish lozim. Masalan, agar xo’jalik yurituvchi subyekt alohida iqlim 
sharoitlarida joylashgan bo’lsa, u holda iqlim sharoitlariga bog’liq holdagi 
ishlamasdan turib qolishlar favqulodda deb baholanishi mumkin emas, chunki 
ushbu modda bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerakligi to’g’risidagi 
mezonga mos kelmaydi.
5) sof foyda. Ushbu ko’rsatkichni aniqlash uchun soliq to’langungacha 
bo’lgan foydadan to’lanadigan soliqlar summasini ayirish lozim. Bunda quyidagi 
formuladan foydalaniladi:
SF = STF  ST  
Bunda: SF – sof foyda;
ST – to’lanadigan soliqlar va boshqa to’lovlar summasi. Sof foyda 
xo’jalik yurituvchi subyekt ixtiyorida qoluvchi foyda bo’lib, u muhim ahamiyatga 
ega. Iqtisodiy samaradorlikka baho berishda asosan sof foyda summasiga e’tibor 
berish kerak.
Iqtisodiy samaradorlikka baho berishda mutlaq ko’rsatkichlar bilan bir 
qatorda nisbiy ko’rsatkichlardan ham foydalaniladi. Ulardan biri rentabelluk 
darajasidir.
Rentabellik darajasi korxonalar faoliyatining iqtisodiy samaradorligiga baho 
berishda qo’llaniladigan asosiy mezon ko’rsatkich hisoblanadi. Rentabellik 
darajasi qilingan xarajatlarning samaradorligini tavsiflaydi, ya’ni qilingan har bir 
birlik xarajat evaziga qancha sof foyda olinganligini ko’rsatadi. Uning darajasini 


aniqlash uchun sof foydani tannarxga kiritilga xarajatlarga taqsimlab, natija 100 ga 
ko’paytiriladi. Bunda quyidagi tenglikdan foydalaniladi:
 
Bunda: Rd – rentabellik darajasi, foizda.
Bu ko’rsatkich yordamida korxona, tarmoq miqyosida yoki alohida 
mahsulotlar turlari bo’yicha xarajatlarning iqtisodiy samaradorlik darajasi 
aniqlanadi. Bu ko’rsatkichlar darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, bu iqtisodiy 
samaradorlik darajasi ham shunchalik yuqori ekanligidan dalolat beradi. Masalan, 
rentabellik darajasi 20 foiz bo’lsa, bu korxonada sarflangan har 1000 so’m xarajat 
evaziga 200 so’m sof foyda olinganligini anglatadi.
Korxona faoliyatining iqtisodiy samaradorligiga baho berishda rentabellik 
me’yori ko’rsatkichidan ham foydalaniladi. Ushbu ko’rsatkichni aniqlash uchun 
sof foyda summasi xo’jalikda foydalanilayotgan barcha ishlab chiqarish fondlari 
umumiy qiymatiga taqsimlanadi va natija 100 ga ko’paytiriladi. Bunda quyidagi 
tenglikdan foydalaniladi:
Bunda: Rm – rentabellik me’yori, foizda;
OFq – aylanma fondlarning o’rtacha yillik qiymati, ming so’mda;
AFq – asosiy fondarning o’rtacha yillik qiymati, ming so’mda;
 Bu ko’rsatkich korxonada sarflangan barcha ishlab chiqarish fondlarining bir 
birligi evaziga qancha sof foyda olinganligini anglatadi.
Hukumatimiz tomonidan barcha tarmoqlarda bo’lgani singari qishloq 
xo’jaligida ham iqtisodiy samaradorlikni oshirish bo’yicha islohotlar izchil amalga 


oshirilmoqda va bu o’zining ijobiy natijalarini bermoqda. Jumladan, ishlab 
chiqarish resurslaridan to’liq foydalanish natijasida tarmoqning yalpi mahsuloti 
hajmi oshmoqda va samaradorlik darajasi ham yaxshilanib bormoqda.

Download 425.54 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling