Qishloq xo’jaligidagi bozor va bozor munosabatlari mavzu: 1 Bozor tushunchasi

Bozor iqtisodiyoti qonunlari
Bozor muvozanati qonuni - talab va taklif muvozanatini anglatadi. Ushbu qonunga muvofiq bozorda sotiladigan tovarlar va xizmatlarning pul hajmi samarali talabning tegishli miqdoriga tenglashtirilishi kerak.
Qiymat qonuni - bozor
munosabatlarida ekvivalentlik
tendentsiyasi sifatida namoyon
bo’ladi, ya’ni tovar aylanishi
jarayonida barcha subyektlar
uchun teng o’zaro foyda olish
hisoblanadi. Har bir mahsulotning
ikki tomoni bor: bir tomondan,
bu foydali iste’mol qiymati,
boshqa tomondan ishlab
chiqarish xarajatlarining qiymati.
Shu munosabat bilan bozor
ekvivalenti mahsulotning o’rtacha
narxi uning sifatining o’rtacha
darajasini ham, ushbu mahsulot
uchun sarflangan xarajatlar
darajasini ham aks ettirishi kerakligini
anglatadi. Bozor narxi aslida uning
obyektiv asosi - sifat va xarajatlar
darajasiga nisbatan o’zgarib turadi.
Resurslarni tejash qonuni -
ishlab chiqaruvchilarga
ishlab chiqarish
samaradorligini rag’batlantiruvchi
omil sifatida narxlarning
harakati orqali ta’sir qiladi.
Bu ishlab chiqarilayotgan
mahsulot va xizmatlarning
sifat ko’rsatkichlarini
doimiy ravishda
yaxshilashni va iste’mol
qiymatining birligi
uchun xarajatlarni
kamaytirishni o’z
ichiga oladi.
Bozordagi talab, taklif va narx
Talab - bu bozorda taqdim etiladigan va tegishli naqd pul bilan ta’minlangan ehtiyojni ifodalash shakli. Boshqacha aytganda, talab to’lov qobiliyatiga bo’lgan ehtiyojdir. Ammo agar biror kishi do’konda moda buyumni ko’rsa va uni sotib olishni xohlasa, ammo buning uchun zarur vositasi bo’lmasa, uning ehtiyojini talab deb hisoblash mumkin emas. Talab qonuni bu narx va talab hajmi o’rtasidagi teskari munosabatlardir. Shunday qilib, mahsulot narxining pasayishi talabning mos ravishda o’sishiga olib keladi. Aksincha, tovarlar narxining oshishi talabning pasayishiga olib keladi (rasm).
Talab ko’p omillar ta’sir qiladi. Xususan, ularning asosiylari quyidagilar:
Tegishli mahsulotlar narxining o’zgarishi. Masalan, bug’doy narxining oshishi arpa, makka doni, tariq, no’xat va shu kabilar uchun talabning oshishiga olib keladi.
Aholining pul daromadlari o’zgarishi. Masalan, daromadlarning o’sishi aholining sariyog’, shokolad, go’sht, baliq kabi mahsulotlarga bo’lgan talabini oshiradi va aksincha daromadlarning pasayishi sabzavot, kartoshka, margaringa bo’lgan talabning oshishiga olib keladi.
Xaridorning ta’mini o’zgartirish. Qora mol go’shtidagi yuqori xolesterin parranda go’shtining ko’payishiga olib keladi.
Xaridorlar sonining o’zgarishi. Tug’ilish darajasining qo’payishi bolalar kiyimlariga, maktabgacha ta’lim muassasalariga talabni oshiradi.
Taklif - bu bozorda taklif qilinadigan tovarlar hajmi. Boshqacha aytganda, bu ishlab chiqaruvchilar ushbu mahsulotlarning bozor narxlarini ma’lum darajada ishlab chiqarishga tayyor bo’lgan mahsulotlar miqdori.
Taklif qonunida aytilishicha, agar mahsulot narxi pasaysa, ushbu mahsulotning bozorga chiqishi miqdori kamayadi. Shunday
qilib, mahsulot narxi va taklif o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlik mavjud (rasm).