Qiyaliklar turg’unligini aniqlashga oid yechimlar

Shunday qilib, zarralararo bog‘langan grunt massivi, ma’lum balandlikgacha tik holatini saqlar ekan. h900 dan baland bo‘lsa, prizmaning surilishi ro‘y beradi.

• Shunday qilib, zarralararo bog‘langan grunt massivi, ma’lum balandlikgacha tik holatini saqlar ekan. h900 dan baland bo‘lsa, prizmaning surilishi ro‘y beradi.

  
  

• Ta’kidlaymizki, tabiiy gruntlar nafaqat bog‘lanish kuchi, balki ichki ishqalanish kuchi orqali ham surilishga qarshilik ko‘rsatadi.

  
  

Turg‘unlik davri (yoki oddiygina turg‘unlik) deb qabul qilingan mezonga (kriteriya) muvofiq bo‘luvchi o‘tmaslanishi davrigacha (moment) ketma-ket ikkita charxlashlar orasidagi kesuvchi asbobning ishlash davomiyligicha aytiladi. Kesuvchi asbob to‘xtovsiz yoki to‘xtab-to‘xtab ishlashi mumkin. Turg‘unlik davri T ni V kesish tezligiga boғliqligini ko‘rib chiqamiz. O‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, kesish tezligini oshishi bilan turg‘unlik davriko‘p xollarda keskin ravishda kamayadi.

Umumiy ko‘rinishda bu boғliqlikni boshqa doimiy sharoitlarda quyidagi formula bilan ifodalash mumkin.
(114)
bu yerda z > 1
Bu boғliqlikni shuningdek quyidagi ko‘rinishda ham ifodalash mumkin.

(115)
bu yerda

z kattalikni nisbiy kesish tezligining ko‘rsatkichi, m kattalikni esa nisbiy turg‘unlik ko‘rsatkichi deb ataladi.
(1) va (2) formulalardan ko‘rinadiki, agarda V₁ va V₂ kesish tezliklariga T₁ va T₂ turg‘unlik davrlari muvofiq bo‘lsa, u holda

(116, a)

(116, b)

(117)
(118)

(3) formula (turg‘unlik davrining chegaralangan chegara qiymatlarida) berilgan turg‘unlik davriga javob beruvchi kesish tezligini aniqlash imkonini beradi.
Misol uchun qandaydir V₁ kesish tezligida T₁ turg‘unlik davri olingan bo‘lsin: qandaydir berilgan T₂ turg‘unlik davriga javob beruvchi V₂ kesish tezligini topish talab qilinadi. (3 b) formuladan:
(119)
Bu formula kesuvchi asboblarni kesish xususiyatlarini solishtirma tajribalarda va turg‘unlik boғliqliklarini tekshirishda ko‘p qo‘llaniladi.
T-V boғliqlik shuningdek kesuvchi asboblarning turg‘unlik davrini optimal qiymatini aniqlash uchun asosiy bo‘lib hisoblanadi. z ko‘rsatkichning doimiy qiymatida logarifmik koordinatalarda (qo‘sh logarifmik setkada) qurilgan grafikda T-V boғliqlik tik bo‘lgan to‘g‘ri chiziq bilan ifodalanadi (88, a shakl).
T-V to‘g‘ri chiziq va abstsissa o‘qining manfiy yo‘nalishi orasidagi tangens burchak (koordinata o‘qlari bo‘yicha bir xil logarifmik masshtablarda) (1) formulada z miqdoriy ko‘rsatkichga teng bo‘ladi.
(2) formula bilan ifodalangan teskari boғliqlik logarifmik koordi-natalarda =arctgm burchak abstsissa o‘qining manfiy yo‘nalishi bilan hosil bo‘luvchi qiya to‘g‘ri chiziq bilan ifodalanadi. (shakl -88, b).