Qog`oz va elektron kitoblar

Bo'limning asosiy vazifalari:

• 
  Telekommunikasiya ob'yektlarining, shu jumladan, axborot uzatish tarmoqlarining axborot xavfsizligini ta’minlash;
  
• 
  Muhim infratuzilma ob’yektlarining axborot xavfsizligini ta’minlash;
  
• 
  Axborot tizimlari komplekslari va davlat resurslarining axborot xavfsizligini ta’minlash;
  
• 
  "Elektron hukumat" tizimining axborot xavfsizligi talablari bo‘yicha axborot tizimlari komplekslari va ma’lumotlar bazalarini monitoring qilish;
  
• 
  Axborot tizimlari va resurslariga xizmat qiluvchi serverlarda o‘rnatilgan dasturiy ta’minotdagi zaifliklarni aniqlash;
  
• 
  Axborot tizimlari va resurslariga xizmat ko'rsatadigan serverlarda o'rnatilgan dasturiy ta'minotdagi zaifliklarni aniqlash;
  
• 
  Zaifliklar, axborot xavfsizligi tahdidi haqida axborot yig‘ish, tahlil qilish, qayta ishlash va to‘plash;
  
• 
  Axborot xavfsizligining aniqlanmagan hodisalari va tahdidlarga javob qaytarish, tahdidlarni oldini olish va bartaraf etish uchun idoralararo ma’lumotlar uzatish;
  
• 
  Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlariga va mahalliy hokimiyat organlariga kiberxavfsizlik ishlarini tashkil etishda maslahat berish va metodik yordam ko‘rsatish;
  
• 
  Hukumat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, xususiy biznes va O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari o‘rtasida axborot almashinuvi va axborot olish uchun himoyalangan muhit yaratish orqali davlat,tadbirkorlik va fuqarolarning kiberxavfsizlik sohasidagi hamkorlik mexanizmlarini rivojlanishda ishtirok etish;
  
• 
  Muhim axborotlashtirish infratuzilmasi ob’yektlarini ro‘yxatga olishni tashkil etish va uni olib borishda ishtirok etish;
  
• 
  Muhim axborotlashtirish infratuzilmalarini baholash, monitoring va tasniflash mexanizmlari va talablarini ishlab chiqishda ishtirok etish;
  
• 
  Auditda ishtirok etish, kiberxavfsizlikni ta’minlash va muhim axborotlashtirish infratuzilmalari bo‘yicha tavsiyalarni yangilash;
  
• 
  Kiber hujumlardan himoya qilish va kiber tahdidlarning oldini olish bo‘yicha milliy tizimni rivojlantirishda ishtirok etish;
  
• 
  Muhim axborotlashtirish infratuzilmalarning ishonchliligini oshirish mexanizmlarini ishlab chiqish va yangilashda ishtirok etish;
  
• 
  Axborot tizimlariga noqonuniy kirib borishning oldini olishni ta’minlaydigan eng samarali dasturiy-texnik vositalarni qo‘llash bo‘yicha milliy foydalanuvchilarga tavsiyalar ishlab chiqish;
  
• 
  Tizim va resurslardagi axborot xavfsizligi insidentlarni oldini olish usullari va vositalarini rivojlantirishda ishtirok etish;
  
• 
  Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborot tizimlari va resurslaridagi zamonaviy axborot xavfsizligi tahdidi bo‘yicha tegishli ma’lumotlar ba’zalarida axborot tahlilini yuritish va to‘plash. Axborot xavfsizligi sohasida me’yoriy-huquqiy bazani rivojlantirish va takomillashtirishda ishtirok etish;
  

4-ESSE

XXI asrda odam savdosi, kibero'g'rilik kabi jinoyatlar avj oldi.Ommaviy axborot vositalari orqali deyarli har kuni bu kabi jinoyatlarning sodir etilganini eshitamiz. Texnologiyalar davrida insonlarning bu kabi jinoyatlar qurboni bo'lishiga kim yoki nima sabab deb o'ylaysiz. Fikringizni dalillar bilan asoslang.

Bugungi kunda yer yuzida odam savdosi, kibero`g`rilik kabi jinoyat turlari tobora ko`payib, undan jabr ckekayotganlar soni ortib bormoqda. Insonni oldi-sotdi obyektiga aylantirish, uninmg huquqlari poymol etilishi yoki kibero`g`rilikning avj olib ketishiga sabab nima? Avvalo, ushbu jinoyat turi bilan shug`ullanuvchilar og`ir va mashaqqatli mehnatsiz, oson daromad topishga intiladi. Qolaversa, jinoyat qurboni bo`layotganlarning ko`pchilik qismida huquqiy savodxonlik yetishmaganligi tufayli osongian “o`lja”ga aylanib qolmoqda. Bu faoliyat turi bilan shug`ullanuvchi shaxslar yaqinlari va tanishlarining tezda ishonchiga kirib olib, ularni daromad manbayiga aylantiradi. Aziyat chekayotgan shaxslar huquqni muhofaza qilivchi organlarga o`z vaqtida ma’lum qilmaganligi tufayli ham tobora ildiz otib bormoqda. Jahon bozorida ishlab chiqarish, fan-texnika va boshqa sohalarda qilingan mehnatga to`lanadigan narxdan ko`ra inson tana a’zolariga beriladigan qiymatning juda yoqoriligi uchun ham bunday ishlar ko`payib boryapti. Kibero`g`rilar va odam savdosi bilan shug`ullanuvchilar uchun belgilangan jazo turlari ham og`ir emas. Shu tufayli ba’zi jinoyatchilar qayta-qayta sodir etishga intiladi. Internet tarmog`idagi jinoyatlarda aksariyat hollarda foydalanuvchilar tomonidan pul mablag`lari yoki axborot xavfsizligi bilan bog`liq ma’lumotlar maxfiyligiga e’tiborsizlik bilan qaraladi yoki oshkor etiladi. Kibero`g`rilarni tutish uchun maxsus dasturlar keng omma orasida tarqalib ketmaganligi sababli oddiy, sodda odamalar bilan bunday holatlar ko`p yuz beradi.
Xulosa qilib aytganda, har inson o`z haq-ququqini bilsa, undan to`g`ri foydalansa, mehnatdan qochmasa, odam savdosi yoki kibero`g`rilik qarmog`iga ilinmaydi. Qolaversa, sodir etilgan jinoyatlar haqida o`z vaqtida huquq-tartibot organlari ogohlantirilsa, bunday jinoyatlar kamaygan bo`lardi.

5-ESSE

Ba'zi ota-onalar farzandlarini xorijiy tilda ta'lim olishini xohlaydilar. Ba'zilar esa buni yoqlamaydilar. Siz buning ijobiy va salbiy jihatlarini misollar bilan tushuntirib bering.

Ta’lim bu yoshlarning kelajagini belgilab beradigan hatoti davomidagfi eng muhim omillardan biridir. Ota-onalardan bu borada juda ehtiyotkorona munosabatda bo`lish talab etiladi. Farzandlarini xorijiy tilde ta’lim olishini xohlovchilar bilan bir qatorda uni inkor qiluvchilar ham bor.

Некоторые родители хотят, чтобы их дети получали образование на иностранном языке. И некоторые не одобряют это. Вы можете объяснить плюсы и минусы этого на примерах.

Yaxshi ta'lim, shubhasiz, ko'pchilik yoshlarning kelajagini belgilaydigan eng muhim investitsiyalardan biridir. Bugungi kunda ko'pchilik chet el universitetlarida o'qishni orzu qiladi, chet elda o'qish katta zavq va chet el diplomini olish bilan, dunyoning istalgan mamlakatida bosh aylanadigan martaba qurishga olib boradigan barcha yo'llar darhol ochiladi. Lekin o'yin shamga arziydimi? Tanganing teskari tomoni nima? Yoki chet elda o'qishning barcha afzalliklari kamchiliklarni to'liq qoplaydimi?

"Tagus Let's Go Study" konsalting kompaniyasi mutaxassislari hamda nufuzli xorijiy universitetlarning bitiruvchilari dunyoning turli mamlakatlarida ta'lim olishning ijobiy va salbiy tomonlarini tushunishimizga yordam berib, qaysi universitetlar Toshkentdagi talabalar orasida eng ommabop ekanligi haqida so'zlab berishdi.

Ketish yoki qolish kerakmi? Chet elda o'qishning ijobiy va salbiy tomonlari

Keling, yaxshi bilan boshlaylik – chet el ta'limining afzalliklari:
1. Ta'limning yuqori darajasi

Shubhasiz, bu chet elda o'qishning eng muhim sabablaridan biridir. G'arb davlatlari universitetlari barcha reytinglarning yuqori qismini egallashini hamma biladi. Albatta, Stenford, Garvard, Oksford, Kembrijga kirish juda qiyin, faqat bir nechtasi keladi. Ammo hatto TOP-500 (odatda bizning talabalarimiz qabul qiladigan) universitetlari ham yuqori darajadagi ta'lim bilan ajralib turadi, o'qish uchun zarur bo'lgan barcha resurslarni, eng yangi laboratoriyalarni va kutubxonalarni, jiddiy kompaniyalarda amaliyot o'tashni va katta amaliy tajribaga ega bo'lgan va faqat nazariya (mahalliy universitetlarda odatdagidek).).

2. Kudos va istiqbollar

Hech kimga sir emaski, chet el diplomlari butun dunyoda talabga ega. Ular har qanday rezyumelarga og'irlik beradi va nafaqat o'z mamlakatida, balki chet elda ham yirik kompaniyalarda yaxshi mavqega ega bo'lish imkoniyatini oshiradi. Bundan tashqari, o'qish davomida ko'plab universitetlar taniqli kompaniyalarda amaliyot o'tashni taklif qilishadi, bu erda har bir kishi kelajakdagi ish beruvchilar oldida o'zini namoyon qilishi mumkin. Shubhasiz, o'quv yurtida qolish juda qiyin, hamma ham muhojir talabalarni kutib olmaydi, ammo ochiq immigratsiya siyosatini olib boradigan Avstraliya kabi davlatlar ham bor.

3. Xalqaro muloqot tajribasi, dunyo bo'ylab aloqalar va ufqlarni kengaytirish

"Har doim esda tutingki, malakaning o'zi sizga ish bermaydi. Sizga ega bo'lgan aloqalar tarmog'i sizga ish beradi", — Deyvid Vinzor, Germaniyaning Evropa biznes maktabi biznesni rivojlantirish bo'yicha menejeri. Xalqaro muloqot tajribasi nafaqat yangi madaniyatlar bilan tanishish va yangi do'stlar orttirish, balki zarur xalqaro professional aloqalarni o'rnatish imkonini beradi. Shuningdek, ko'pgina xorijiy universitetlarning talabalar tarkibining ko'p millatli ekanligi tufayli tilni takomillashtirishdan tashqari, kamida bittasini o'zlashtirish imkoniyati mavjud.

Endi bir oz tar – chet elda o'qish kamchiliklari:

1. O'qish narxi

Shuni ta'kidlash kerakki, nufuzli xorijiy universitetlarda o'qish hamma uchun mos emas va agar talaba o'qish narxini qisman qoplagan stipendiya olgan bo'lsa ham, yashash, oziq-ovqat, transport va boshqalar uchun kamida ta'sirchan to'lovlar mavjud. ota-onalar odatda faqat o'qish uchun pul to'lashlari mumkin. Hatto talabaning ota-onasidan "bo'yniga osib qo'ymaslik" va o'qish va yashash uchun pul to'lash istagi katta bo'lsa ham, buni amalga oshirish deyarli mumkin emas. Bundan tashqari, ish va o'qishni birlashtirish juda qiyin, bu ta'lim sifatiga, baholarga va muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin, bu esa muammolarning yanada katta ro'yxatiga (masalan, vizani uzaytirish), shuningdek, ko'proq xarajatlarga olib kelishi mumkin.

2. Hujjatlar bilan qizil lenta

Xorijiy universitetga kirish uchun siz hujjatlar to'plamini diqqat bilan tayyorlashingiz kerak. Qabul komissiyalari taqdim etilgan har bir qog'ozga katta e'tibor berishadi, chunki bu hujjatlar komissiya vakillari talaba haqida hamma narsani bilib oladi. Bundan tashqari, ko'pincha viza bilan bog'liq muammolar mavjud, chunki universitetga qabul qilish hali chiqish uchun ruxsatnoma kafolati emas.

3. Masofa va moslashish

Nargiza Akramovanargiza Akramova

"Tagus Let's Go Study"kompaniyasi maslahatchisi

"Chet elda o'qishning birinchi yili-bu hamma bardosh bera olmaydigan sinov. Ko'pgina talabalar depressiyani rivojlantiradilar, ba'zilari o'qishni tugatmasdan qaytib kelishadi (garchi ko'pchilik odatlanib qolgan bo'lsa ham). Shubhasiz, chet elda, begonalar va boshqa mentalitet bilan o'zingizni topish juda qiyin. Til to'sig'i, mutlaqo boshqa ta'lim tizimi va yuqori talablar ba'zi zarbalarga olib keladi, bu ba'zan engib o'tish qiyin".

Xulosa qilib aytish mumkinki, chet elda o'qish, shubhasiz, juda ko'p afzalliklarga ega. Biroq, boshqa mamlakatda o'qish uchun qaror qabul qilishda, gulli ko'zoynakni olib tashlash va juda ko'p qiyinchiliklar va sinovlarga ma'naviy jihatdan tayyor bo'lish kerak. Oila va uydan uzoqda - hech kim sizni kutmagan joyda, boshqa mentalitet qaerda va har kim o'zi uchun juda ko'p narsani o'rganishi kerak bo'lgan joyda (va tez – tez va ishlaydi), hech kim sizga yordam bermaydi-o'zingiz va harakatlaringiz uchun javobgar bo'lishingiz kerak. Lekin o'yin shamga arziydi ... bu qiyinchiliklarni engib, inson nafaqat yuqori darajadagi ta'limni, balki, eng muhimi, talaba o'sib boradi, o'z muammolarini hal qilishni o'rganadi, har qanday vaziyatga va mamlakatga moslashadi. Chet elda talabalar uchun o'qish-bu zamonaviy dunyoda omon qolish va muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan fazilatlar to'plami bilan shaxsni shakllantiradigan hayot maktabi. Shubhasiz, talaba ota-onalarning ta'sirchan moddiy yordamiga ega bo'lganda, u erda o'qish va hayotning ta'siri unchalik katta bo'lmaydi, chunki qiyinchiliklar ancha kam bo'ladi. Shuning uchun, sinov qanchalik qiyin bo'lsa, mukofot shuncha yuqori bo'ladi. Va rezyumedagi ta'lim satridagi tasdiq belgisi chet elda o'qish uchun kamroq bo'ladi.

Toshkentdagi talabalar orasida qaysi davlatlar va universitetlar eng mashhur?

Shunday qilib, chet elda o'qishga qaror qilib, birinchi qadam mamlakatni tanlashdir. Dunyoning eng ilg'or mamlakatlaridagi universitetlarning xilma-xilligini hisobga olgan holda, talabalar uchun tegishli yo'nalishni aniqlash qiyin. Talabalarimiz orasida eng mashhur davlatlar AQSh, Buyuk Britaniya va Avstraliya. Universitetlarga kelsak, aksariyat yoshlar jahon reytingining eng yaxshi 500 universitetlari, ya'ni biznes, iqtisodiyot, moliya va axborot texnologiyalari sohalarida o'rta darajadagi universitetlarni tanlaydilar. Shubhasiz, har bir kishi eng mashhur universitetlarga kirishni xohlaydi, lekin yuqori universitetlar juda qattiq talablarga ega, katta raqobat va yuqori ta'lim xarajatlari, shuning uchun birliklar u erga keladi. Biroq, shuni ta'kidlash kerakki, hatto o'rta darajadagi universitetlar ham yuqori sifatli ta'lim darajasini ta'minlaydi.


6-ESSE
Ba’zi ota-onalar farzandlarini xorijiy tilda ta’lim olishini xohlaydilar. Ba’zilar esa buni yoqlamaydilar. Siz buning ijobiy va salbiy jihatlarini misollar bilan tushuntiring.
Ta’lim yoshlarning kelajagini belgilab beradigan hayotida davomidagi eng asosiy bosqich hisoblanadi. Shuning uchun ota-onalardan bu borada juda ehtiyotkorona munosabatda bo`lish talab etiladi. Farzanadlarini xorijiy tilda ta’lim olishlarini xohlovchilar bilan bir qatorda uni inkor qiluvchilar ham bor. Bolani xorijiy tilda o`qitiladigan maktabga qo`yishdan avval uning muloqotga kirishuvchanligi va o`gzaki nutqining rivojlanganligini hisobga olish zarur. Chunki bunday qobiliyatga ega bo`lmagan o`quvchilar , odatda, o`zining ona tili bo`lmaganligidan bir qiynalsa, ikkinchidan, tengdoshlari bilan muloqotga kirishishda qiyinchiliklarga duch keladi. Mana shuning oqibatida ota-ona kutgan natijaning teskarisi bo`lib chiqishi tabiiy hol. Agar farzandning o`zi mustaqil fikrlay oladigan, turli vaziyatlardan chiqib keta oladigan, o`ziga ishonchi mustahkam, og`zaki nutqi rivojlangan bo`lsa, uni bemalol xorijiy tilda o`qitiladigan maktabga berish kerak. Buning bola uchun foydali jihatlari: unda turli dunyoqarashga ega odamlar bilan aloqaga kirishish murakkab jarayon bo`lmaydi, bir vaqtning o`zida bir necha tilda erkin so`zlasha oladi, o`z o`rgangan tili bo`yicha xorijda o`qish va ishlash imkoniyati paydo bo`ladi, do`stlar orttiradi.
Biroq masalaning salbiy jihatlari ham borki, uni alohida ta’kidlash kerak. Farzandini xorijiy maktabda qo`ygan ota-onalar uni doimo nazorat qilib turishlari lozim. Chunki bola darslarni o`zlashtirishda qiyinchiliklarda duch kelsa, unga yordam berilsagina yaxshi natijaga erishish mumkin. O`z holiga tashlab qo`yilsa, o`z milliy urf-odatlari, an’analaridan uzoqlasha boshlaydi, turli mafkuralar tuzog`iga tezda tushib qoladi. O`z ona tilining imkoniyatlari, jilosini his qilmaydi.
Xulosa qilib aytganda, bolani xorijiy tilda o`qitiladigan maktabga berishdan avval uning imkoniyatlari, qobiliyatini hisobga olish kerak. Qolaversa, muntazam ravishda farzandining o`qishi, do`stlari bilan qiziqib, nazorat qilib turish kerak. Shundagina ko`zlangan maqsadga erishish oson bo`ladi.

7-ESSE
Maktab, litsey va kollejlar bugungi kunda o`z formasiga ega. Farma bir xil bo`lishi shartmi?
Bugungi kunda maktab, litsey va kollejlarda o`quvchilarning formasi bir xil bo`lishi talab qilinmoqda. Bu talabning ijobiy tomoni ko`p. Jumladan, o`quvchilar turli iqtisodiy sharoitlarda yashaydi: kimdir o`ziga to`q, kimdir ijtimoiy himoyaga muhtoj. Yagona forma kiyganda bu jihatlar yaqqol ko`zga tashlanmaydi, o`quvchilar orasida tabaqalanish yuz bermaydi. Moliyaviy qiyinchiliklarga ko`p uchraydigan ota-onalarga ham bir xil forma juda qulay. Chunki bir xil forma bo`lmaganda farzandini yaxshi kiyinadigan bolalar bilan tenglashtirib qo`yishi juda qiyin bo`ladi. Ta’lim muassasasi xodimlari uchun ham yagona formaning afzal tomoni shundaki, ayrim o`qituvchilar o`quvchining kiyinishiga qarab muomala qiladi, uning shu jihatiga qarab baho qo`yadi. Qolaversa, maktab hududida ichki tartib-intizomni saqlash uchun ham bir xil forma muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki kim nima istaganini kiysa, asta-sekin o`quvchilar orasida xohlagan ishini bajarishga urinishlar paydo bo`lib, ijtimoiy muammolar kelib chiqa boshlaydi. Bolalar ruhiyatiga ham yagona formaning ta’siri juda katta. Chunki har xil kiyim kiyganda o`ziga to`q oila farzandlari o`z libosi orqali ustunlikka, liderlikka erishishga intiladi. Sharoiti og`ir o`quvchida esa ota-onasidan, jamiyat a’zolaridan norozilik hissi paydo bo`ladi.
Ba`zi xorij filmlarini kuzatganda o`quvchilarda yagona forma bo`lmasa-da dunyoqarashining kengligi, o`qituvchi va o`quvchi orasida samimiy munosabatlarni, mustaqil va ijodiy fikrlashga intilish yuqori ekanligini kuzatish mumkin. Demak, yagona forma yuqoridagi kabi bir necha ijobiy xususiyatlarga ega bo`lsa ham bir tomondan bir xillik o`quvchini cheklab qo`yadi.
Xulosa qilib aytganda, yagona maktab formasi o`quvchilar orasida tabaqalanishni keltirib chiqarmaydi, ruhiyatiga salbiy ta`sir ko`rsatmaydi, ota-onalarga qulaylik yaratadi, sinfda atmosfera buzilishiga olib kelmaydi. Faqat bir xil forma o`quvchini cheklab qo`yishiga, bir xil fikrlab, “qotib qolishiga” yo`l qo`ymaslik kerak.

Pul-bu narx o'lchovi sifatida xizmat qiladigan va taklif etilayotgan tovarlar yoki xizmatlar uchun to'g'ridan-to'g'ri almashinishga qodir bo'lgan universal ekvivalent[1][2][3]. Uning shaklida pul maxsus mahsulot, xavfsizlik, qiymat belgisi, turli xil tovarlar yoki qadriyatlar, hisobdagi yozuvlar bo'lishi mumkin[4]. Pulning asosiy funktsiyalarini ajratib ko'rsatish: almashinuv vositasi, hisob-kitob birligi, tejash vositasi. Bir qator mualliflar qiymat standartining funktsiyasini (kechiktirilgan to'lov standarti) ajratadilar[5][6].

Tarixan birinchi tovar pul edi, lekin deyarli barcha zamonaviy pul tizimlari pul asoslangan, jismoniy tovarlar sifatida bevosita iste'mol uchun qo'llaniladigan — qog'oz pul, cheklar yoki qarz tushumlari[5], elektron shaklda, shu jumladan,. Bunday pul o'z qiymatini oladi, huquqiy tender deb e'lon qilingan; ya'ni, ularning jismoniy shakli va davolash usullari qonun bilan tartibga solinadi va ular emitent davlat chegaralarida barcha majburiyatlarni to'lash uchun qabul qilinishi shart[7].

Mamlakatning pul massasi naqd puldan (banknotalar va tangalar) va ishlatilgan aniq ta'rifga qarab, bir yoki bir nechta naqd pulsiz pullardan (joriy hisobvaraqlardagi qoldiqlar, omonat hisobvaraqlari va boshqa bank hisobvaraqlari) iborat. Naqd pulsiz pullar rivojlangan mamlakatlarda keng pul massasining eng katta qismini tashkil etadi[8][9][10][11].

Pul-tovarlar va xizmatlar uchun to'lov vositasi, qiymatni o'lchash vositasi, shuningdek qiymatni saqlash vositasi.

Zamonaviy iqtisodiy fan pulning beshta funktsiyasini ajratib turadi.

1. Qiymat o'lchovi. Pul sizga narxlarni belgilash orqali tovarlarning qiymatini baholashga imkon beradi.

2. Davolash vositasi. Pul almashish jarayonida vositachi rolini o'ynaydi.

3. To'lov vositasi. To'lov vaqtini to'lov vaqtiga mos kelmaslikka imkon beradigan pul funktsiyasi, ya'ni tovarlar kreditga sotilganda.

4. Jamg'arma va jamg'arma vositasi. Pulning milliy daromadni shakllantirish, taqsimlash, qayta taqsimlash, aholi jamg'armalarini shakllantirish jarayonida ishtirok etish qobiliyati.

5. Jahon pullarining vazifasi. Bu iqtisodiy sub'ektlar: davlatlar, yuridik va jismoniy shaxslar o'rtasidagi munosabatlarda namoyon bo'ladi.

Pul o'z vazifasini faqat pul imkoniyatlaridan foydalanadigan odamlar ishtirokida amalga oshiradi, deb ishoniladi. Odamlar tovarlar narxini aniqlashlari, sotish va to'lovlar jarayonida pul ishlatishlari, shuningdek ularni to'plash vositasi sifatida ishlatishlari mumkin. Shunday qilib, nazariy jihatdan, ushbu funktsiyalarni bajaradigan har qanday ob'ekt pul deb hisoblanishi mumkin.

Tarix davomida insoniyat turli xil to'lov vositalaridan foydalangan. Ulardan eng oddiylari egalari boshqa tovarlarga almashtirgan mahsulotlar edi. Tovar pullari tushunchasining paydo bo'lishi iqtisodiy tizimning rivojlanish davri bilan bog'liq. Moliyachilarning kundalik hayotida ko'pincha Fiat, kredit, xavfsiz, to'liq va kam pul kabi tushunchalar mavjud. Ularning barchasi xizmatlarni to'lash, mahsulot sotib olish va qarzlarni to'lash uchun ishlatiladigan to'lov vositalarining turlari.

Jamiyatning taraqqiyoti to'xtamaydi. Bir davr boshqasiga almashtiriladi va iqtisodiy tizimlarda vaqti-vaqti bilan yangi to'lov vositalari joriy etiladi. Agar siz bankdan bizning zamonamizda qanday pul mavjudligi haqida so'rasangiz, mutaxassis metall, qog'oz va kredit to'lov vositalari haqida xabar beradi. Ular nafaqat ishlab chiqarish shaklida, balki qiymat kontsentratsiyasida ham farqlanadi.

8-ESSE
Pulni ishlab topganingizda undan zavqlanish yaxshiroqmi yoki kelajakda pulingizni bir muddat tejash yaxshimi?
Pul bu narx o`lchovi sifatida xizmat qiladigan va taklif etilayotgan tovarlar yoki xizmatlar uchun to`g`ridan to`g`ri almashishga qodir bo`lgan universal ekvivalent hisoblanadi. Ishlab topilgan puldan zavqlanish, albatta, yaxshi. Chunki pul, avvalo, inson ehtiyojini qondirishga, unng kamchiliklarini to`ldirishga xizmat qilishi lozim. Ba’zi tadbirkorlarning fikricha, pul tanadagi qonga o`xshar ekan. Ya’ni pulning saqlangani emas, aylangani ko`payishiga olib keladi. Pul bugun topilib, ertaga ishlatilsa, indinga unga ehtiyoj paydo bo`ladi. Bu esa insonni harakatga, yashash uchun kurashga undaydi. Pul almashinish jarayonida vositachi rolini bajaradi. Vositachi bo`lmasa, tovar almashish jarayonlari ham amalga oshmaydi.
Ishlab topilgan pullarni kelajakda bir muddat tejash ham foydali. Chunki inson pulga muhtojlik sezganda ba’zan unga oila a’zolari ham, yaqin qarindoshlar va do`stlar ham yordam berolmasligi mumkin. O`zida tejalgan pullar bo`lsa, xohlagan paytda ishlatish imkoni bor. Saqlab qo`yilgan pullar vaqtdan yutishga ham asos bo`ladi. O`ylamasdan sarflangan mablag`ni qayta joyiga qo`yish uchun ancha vaqt ketishi mumkin.
Lekin pulni haddan tashqari isrof qilish, turli ziyofatlar-u qing`ir ishlarga sarflashning oxiri yaxshilik bilan tugamaydi. Mablag`ni tejab, doimo yig`ib yurishning ham hech qanday nafi yo`q. Zero, pulning asosiy funksiyalaridan biri ham uning almashuv vositasi ekanligidir.
Xulosa qilib aytganda, pulni ishlab topganda undan zavqlanish, o’z ehtiyojlari uchun me`yorda foydalanish yaxshi. Biroq uni haddan tashqari tejash, yig`ish vositasiga aylantirishning ahamiyati yo`q. Shunday ekan, mablag`lar faqat insonga xizmat qilishi, kelajagi uchun nafi tegishi va aylanma harakatda bo’lishi zarur. Shundagina pul o`z funksiyasini bajargan bo`ladi.


9-ESSE
Siz nima deb o`ylaysiz, nega chet elda o`qiyotgan talabalar uchun ko`chirish imtihonlarida maksimal ball oldindan belgilanadi va e’lon qilinadi, ammo o`zimizdagi kirish imtihonlarida maksimal ball oldindan belgilanmaydi. Sizningcha, davlat o`z fuqarolarini o`zidagi universitetlarda qaytarishdan faqat moddiy manfaatdormi?
Har qanday davlat hukumati, avvalo, o`z hududida tug`ilib, istiqomat qilayotgan fuqarolarning manfaatini himoya qiladi. Ayniqsa, ta’lim sohasidagi islohotlardan ko`zlangan maqsad yoshlarning kelajakda o`z o`rnini topishi, mustaqil hayotda tanlagan sohasi bo`yicha yetuk mutaxassis bo`lib yetishishlaridir. Bugungi kunda mamlakatimiz abituriyentlari uchun OTMlarga kirish imtihonlarida maksimal ball oldindan belgilanmasligining sababi da’vogarlar sonining ko`pligidir. Sababi ishtirokchilar soni qancha ko`p bo`lsa, raqobat ham shuncha kuchli bo`ladi. Qolaversa, o`z hududidagi OTM ga kirolmagan taqdirda ham texnikum yoki monomarkazlarda o`qish, tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanish, kredit olish, chet elda ishlash kabi bir qancha imkoniyatlar bor. Xorijiy davlarda ta’lim olayotgan talabalar esa O`zbekiston Respublikasi fuqarosi. To`g`ri, belgilangan maksimal ball bilan ular kontrakt asosida yurtimizda o`qish imkoniyatiga ega bo`ladi. Davlat ham undan moddiy manfaatdor bo`ladi, lekin chet eldagi OTM “Top-1000” talikka kirmagan yoki xususiy universitet yoxud institut bo`lishi mumkin. Uni 4-5 yil o`qib, tugatib, diplom olgan talaba iqtidorli bo`lsa, mamlakatimizga kelib, ishsiz qolib ketishi mumkin. Chet davlat OTM larini bitirgan ba’zi iqtidorli talabalar xorijda qolib, o`sha davlat manfaatlari yo`lida xizmat qilishi mumkin. Holbuki, shu talaba o`zimizda o`qisa, Vatanimiz ravnaqi, o`z kelajagi uchun katta muvaffaqiyatlarni egallaydi. Bundan tashqari, xorijda ta’lim olayotgan talabaning sog`ligi, xavfsizligi, kelajagi to`liq kafolatlanmagan. 2022-yilda Rossiya Federatsiyasi va Ukraina o`rtasidagi urush tufayli barcha talabalar O`zbekistonga qaytarildi.
Xulosa qilib aytganda, davlat xorijda ta’lim olayotgan talabalar uchun maksimalni belgilashdan faqat moddiy manfaatni ko`zda tutmagan. Aksincha, yoshlarning kelajakda mustaqil hayotga o`z o`rnini egallashi, ma’lum bir kasb-hunar, ilm-fanni o`zlashtirib, hayot yo`lini qurishini nazarda tutadi. Shuningdek, chet elda yashovchi fuqarolarning sog`ligi, xavfsizligi va manfaatini ham ko`zda tutib, bu kabi ishlar amalga oshiriladi.
10-ESSE
COVID-19 pandemiyasi bizning dunyomizga juda kutilmaganda kirib keldi va o`z-o`zini izolyatsiya qilish bizning hayotimiz va kundalik tartibimizga qanday ta`sir qildi?
COVID-19 pandemiyasi so`nggi yuz yillikda insoniyat boshiga tushgan eng og`ir kulfat hisoblanadi. Ushbu kasallik insoniyatga qanday saboq berdi: nima yo`qotildi va nimalar qo`lga kiritildi? Avvalo, bir xil ritmda davom etib kelayotgan hayotni izdan chiqaruvchi kuch mavjudligiga insoniyat amin bo`ldi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida hamma narsani kapital hal qiladi, degan fikrlar bir yoqlama bo`lib qoldi. Chunki kasallik tufayli turli iqtisodiy sharoitlarda yashovchi kishlar hayotdan ko`z yumdi. Shifokorlar uchun kasallikni davolsh usullari haqida yangi bilimlarni izlashga ehtiyoj paydo bo`ldi. Insoniyat qo`l-yuzlarni tez-tez yuvish, uy-joylarni doimiy ravishda tozalab turish kabi oddiy gigiyenik usullar kasallikning oldini olish vositasi ekanligini anglab yetdi. Cheklovlar davrida odam odamga g`animat, bir-birining qadriga yetish, maktab o`qituvchilari va tibbiyot xodimlarini e`zozlash kabi tuyg`ularni his qila boshladi. Vaqtning qadriga yetish lozimligini tushunib yetdi.
COVID-19 pandemiyasi tufayli qanchalab begunoh insonlar hayotdan bevaqt ko`z yumdi. Butun dunyoda shu davrda iqtisodiy inqiroz yuz berdi. Tarbiyalanuvchilar, o`quvchilar va talabalar ta’lim muassasasidan ajralib qoldi. Dori-darmon va oziq-ovqat mahsulotlari savdosi bilan shug`ullanuvchi ayrim kompaniya va firmalar uchun bu davr daromad manbayiga aylandi. Ko`pchilik o`z oldiga qo`ygan maqsad va rejalarini amalga oshira olmadi.
Xulosa qilib aytganda, COVID-19 pandemiyasi davridagi izolyatsiya insoniyatga bir ritmda davom etib kelayotgan hayotni izdan chiqaruvchi kuch mavjudligini, bir-biri uchun g`animat ekanligini, ba`zan kapitalning o`zi uchun hech qanday ahamiyat kasb etmasligini, oddiy gigiyenaga rioya qilish orqali bunday kasallikka chalinmasligini tushunib yetdi.