Qo’l va gavda skeleti oyoq va bosh skeleti. Gavda skeleti

Tana skeleti. 
Tana skeleti umurtqa pog‘onasi, qovurg‘alar va to ‘sh 
suyagidan iborat (7-rasm).

U m urtqa p o g ‘onasi 
(Columna vertebralis) odam skeletining asosi 
b o iib , uning o ‘rtacha uzunligi erkaklarda 73-75 sm, ayollarda esa
69-71 sm.


54

U m urtqa pog‘onasi b o ‘yin, ko ‘krak, bel, dum g‘aza va dum 

qismlarga bo ‘linadi.
Um urtqa pog‘onasi 33-34 ta umurtqadan tuzilgan. Har qaysi 
qismdagi umurtqalar bir-biridan bir oz farq qiladi.
Har qaysi umurtqada tana, teshik, ravoq va uch xil o ‘siq bo‘ladi. 
Umurtqa ravog‘idan bitta orqa yoki o ‘tkir o ‘siq, ikkita yuqori va 
ikkita pastki bo‘g‘im o‘siqlari chiqadi. Umurtqalar teshigi umurtqa 
pog‘onasi kanalini hosil qiladi. Bu kanalda orqa miya joylashadi.
B o‘yin qism ida 7 ta um urtqa bor. U larning tanasi yaxshi 
rivojlanmagan, o ‘tkir o‘siqlarning uchi ayri hosil qiladi. K o‘ndalang 
o ‘siqlarda teshiklar b o ‘ladi. Birinchi b o ‘yin um urtqasi A tlant, 
ikkinchi buyin umurtqasi esa 


epistrofey
deb ataladi. Bular boshqa 
bo‘yin umurtqalaridan ajralib turadi. Atlantda tana va o ‘tkir o ‘siq 
yo‘q. U faqat ikkita ravoqning birikishidan hosil bo‘ladi. Epistrofey 
tanasining yuqori qismidan tishsimon o‘siq bor. Atlant kalla suyagi 
bilan birga shu o ‘siq atrofida aylanadi.
K o‘krak qismida 12 ta umurtqa, 12 juft qovurg‘a va to ‘sh suyagi 
joylashadi. K o ‘krak um urtqalari b o ‘yi um urtqalariga nisbatan 
yirikroq, tanasi balandroq va enliroq, um urtqa teshigi yurnaloq 
bo‘ladi. K o‘ndalang o ‘siqlari anchagina uzun, yo‘g‘on va orqaga 
q arab egilgan, o ‘tk ir o ‘siqlar esa pastga q arag an . K o ‘krak 
umurtqalarining tanasi va k o ‘ndalang o ‘sig‘i uchida qovurg‘alar 
boshi kelib birikadigan yuza bor.
Umurtqa pog‘onasining bel qismida ancha yaxshi rivojlangan, 
tanasi yo‘g‘on, o ‘siqlari qalin va juda mustahkam 5 ta bel umurtqasi 
joylashgan.
Dumg‘aza umurtqalari 5 ta bo‘lib, 17-25 yoshlarda o‘zaro qo‘shilib 
bitta butun dumg‘aza suyagi (os sacrum)ni hosil qiladi. Bu suyakning 
kengayib ketgan yuqori tomoni dumg‘azaning asosi, pastki tor tomoni 
uchi deyiladi. Dumg‘azaning yon yuzlarida, asosi yaqinida quloqsimon 
bo‘g‘im bor. Dumg‘aza suyagi chanoq suyaklari bilan shu yuzalar 
yordamida birikadi. Dumg‘azaning orqa (dorsal) yuzasida keng g‘adir- 
budur joy, o ‘rta qirra va ikki juft yon qirra bo ‘ladi. Bu qirralar 
um urtqalarning o ‘tkir o ‘siqlari, b o ‘g ‘im va yon o ‘siqlarining 
birikishidan vujudga keladi. Dumg‘azani yonbosh suyagi biriktiruvchi 
boylam keng g‘adir-budurlikka yopishadi. Dumg'azaning asosidan 
uchigacha boradigan dumg‘aza yo‘li bor. Bu yo‘l umurtqa yo‘lining 
davomi bo‘lib, pastda dumg‘aza teshigi bilan tugaydi. Dumg‘azaning 
chanoq bo‘shlig‘iga qaragan va orqa (dorsal) yuzlarida to ‘rt juftdan 
teshik bor. Bu teshiklardan tomirlar va nervlar o ‘tadi. Ayollarning 
dumg‘aza suyagi erkaklaming dumg‘aza suyagiga nisbatan keng va 
kaltaroq, oldinga kamroq egilgan bo'ladi.
Dum qismi rivojlanmagan 4-5 ta umurtqadan iborat. Voyaga 
yetgan odamda dum umurtqalari qo‘shilib ketib, bitta dum suyagi 
(os coccigis)ni hosil qiladi.

55

U m urtqa pog‘onasi yangi tug‘ilgan bolalarda deyarli to ‘g‘ri 

b oiadi. Bola yura boshlagach, umurtqa pog'onasining bo‘yi va bel 
qismi oldinga (lordoz), k o‘krak va dumg‘aza qismi orqaga (kifoz) 
egiladi. B a’zi o d am larda u m u rtq a p o g ‘onasi yon tom onga 
qiyshayadi. Bu bolalik va o ‘smirlik davrida n o to ‘g ‘ri o ‘tirish 
natijasida paydo boiadi.
U m urtqa pog‘onasining b o ‘yin, k o ‘krak va bel um urtqalari 
umurtqalararo tog‘ay boylamlar va bo‘g‘imlar yordamida o‘zaro 
birikadi. Dumg‘aza bilan bel suyagi o‘rtasida ham boylamlar bor. V 
dumg‘aza umurtqasi bilan I dum umurtqasi tanalari o ‘rtasidagi fibroz 
tog‘ay dumg‘aza va dum umurtqalarini birlashtirib turadi.