Qoplama qoplashda qo'llaniladigan zamonaviy jihozlar

h = 0,5 S ctg
Agrotexnik talablar buyicha bo’lishi kerak. Tuproqqa deformatsiyaning tarkalishi tishning chuqurlashish darajasiga boklik. Uta chuqur botirilgan tishning tuproqqa ta`siri ikki xil bo’ladi. Kritik a<sub>1</sub> chugurlikkacha deformatsiya uchburchak ko’rinishida targalsa, uning pastki a<sub>2</sub> gismida tuproq tilingan tirkishning devorlariga zichlanib, suriladi lekin yumshatilmaydi. Kritik a<sub>1</sub> chuqurlikning migdori maxalliy tuproq sharoitiga bog’liqdir.
Shunday kilib, tirma tishini yerga botishining maksimal miqdorini tayinlashda maxalliy tuproq sharoitida deformatsiyaning tarkalish jarayonini e`tiborga olish kerak. T uproqda deformatsiyaning tarkalishini chizel, kul tivator va chugur yumshatkich ishchi qismlarini tanlashda, ular bilan tuproqqa ishlov berishda va ishlov berish chuqurligini tayinlashda ham e`tiborga olish lozim.
Disksimon qurollar
Tuproqqa ishlov berishning zamonaviy texnologiyalarida disksimon rotatsion ishchi qismga ega bo’lgan tirma, sayoz yumshatkich lushil nik va pluglar muxim urin eg’alla ydi.
Disksimon tirmalar (40- rasm) har bir diskka tushadigan ogirlikka qarab botkokbop (450…600 N), dalabop (180…350 N) va bogbop (180....450 N) turlarga bulinadi. Dalabop tirmalar serildiz, serkesakli shudgor tuproqini 10 sm chuqurlikkacha maydalab, yumshatish, angizli yer yuzasini yumshatish, utlok yerlar tuproq qatlamini deyarli ag’darmasdan yumshatish uchun ishlatiladi. Botkokbop diskli tirma ogir bo’lganligi tufayli tuproqqa kuchli ta`sir etadi. U shudgorlangan kurik yerlardagi serildiz tuproq palaxsalarini maydalash, angizdagi o’simlik qoldiqlari hamda sochilgan gungni tuproqqa 20 sm chuqurlikkacha kumish uchun ishlatiladi.
Dalabop tirmaning ishchi qismi sferik disk shakliga (diametri 450…510 mm) ega. Botkokbop tirma sferik diskining (diametri 600 mm) chetida uyiklari bo’ladi. Bu uyiklar tufayli dala yuzasidagi yugon poyalarni disk gisib oladi va tula-tukis kesib ketadi.
Kundalang kesimi kvadrat shakliga ega bo’lgan ug 5 ga bir nechta disk 6 lar kiydirilib, yagona batareya tuziladi. Disklarni kerakli oralikda ushlab turish uchun ularning orasiga kergich 7 lar o’rnatiladi.

40-rasm Disli boronalar.
Batareyalar tirma ramasiga ikki kator kilib o’rnatiladi. Birinchi katordagi disklar tuproqni chet tomonga sursa, ikkinchi katordagilari, aksincha, urtaga suradi. Birinchi va ikkinchi katordagi disklar aloxida-aloxida iz koldiradilar. Disk, agregatning harakat yunalishi V ga nisbatan xujum burchagi ostida kuyiladi. Uujum burchagini 10°...25° oraligida o’zgartirib, disklarning yerga botish chuqurligini, tuproqni yon tomonga surish darajasini o’zgartirish mumkin. Nam va yengil tuproqqa ishlov berishda kamrok, kurug’ va ogir tuproqda kuprok kuyiladi.
Oldinga sudralayotgan tirmaning disklari, tuproq bilan tishlashishi xisobiga, aylanma harakatga keladi. Disk tuproq palaxsasini kesib olib, ichki sferik sirti bo’ylab ko’taradi. Ko’tarilgan tuproq muayyan balandlikdan yon tomonga irgitiladi. Natijada, tuproq maydalanadi, qisman ag’dariladi va aralashtiriladi. Uujum burchagi kuprok kuyilsa, disklar chuqurrok botib, tuproqni kuchlirok maydalaydi. Disklarning tuproqqa botishini ko’paytirish uchun tirma ramasiga ballast yuk kuyish ham mumkin. Shunda, disklar oraligiga tishli tirmaga nisbatan, kesak va o’simlik qoldiqlari kamrok tikilib koladi. Yirik va kurug’ kesaklarni tula-tukis maydalaydi, yugon ildizlar ustidan dumalab utib, ingichkalarini esa oson kesib ketadi.
Bogbop disksimon tirma mevali daraxtlar kator oraligini 15 sm chugurlikkacha yumshatish va begona utlarni qirqib tashlash uchun ishlatiladi. Bogbop tirma ramasiga batareyalarni nosimmetrik joylashtirilishi va traktorning ung tomoniga surib tirkalishi bilan dalabop tirmadan fark kiladi.
Diksimon sayoz yumshatkichlar (lushchil nik) yerni 4...10 sm chugurlikda sayoz yumshatish uchun ishlatiladi. Natijada, tuproqdagi namlik saglanib, ekin qoldiqlari maydalanib tuproqqa kumiladi, begona utlarning unib chigishiga sharoit yaratilib, provokatsiya gilinadi. Usib chikkan begona utlar, keyinchalik yerni plug bilan shudgorlashda to’liqrok yo’qotiladi va sayoz yumshatilgan yerni shudgorlashda plugning sudrashga qarshiligi kamayadi.
Sayoz yumshatkichlarda disksimon yoki lemexli ishchi qismlar ishlatiladi. Uning disksimon ishchi qismi sifatida diametri 450 mm bo’lgan sferik disklar, lemexli qism sifatida gamrov kengligi 25 sm bo’lgan ag’dargichli plug korpusi ishlatiladi. Sferik disklar 30...35° li xujum burchagi ostida guyilib ishlatiladi.
Ildi poyali begona utlar ko’p tarkalgan, g’alla dan bushagan dalalarga disksimon sayoz yumshatkich bilan ishlov berish yaxshi natija beradi. Disksimon ishchi qismlar uta keng tarkalgan bo’lib, ular pluglar, sayoz yumshatkichlar, tirmalar, kul tivatorlar, seyalka va boshga kurollarda ishlatiladi.
Disksimon ishchi qismlarning afzalliklari ko’p bo’lganligi tufayli ular keng tarkalgan. Lemex va kul tivator tishlariga nisbatan diskning tigi uzunrok bo’lib, tez yeyilmaydi va chidamlidir. Disk sodda tuzilgan bo’lib, tuproqqa botish chuqurligini oson sozlash mumkin.

41-rasm. Borona disklari.
Disklar oraligi o’simlik qoldiqlari bilan tikilib kolmaydi. Disksimon ishchi qism tuproq bilan tishlashishi xisobiga uz-uzidan aylanma harakatga keladi. Aylanayotgan diskka ilashib yuqorika ko’tarilayotgan tuproq zarrachalari har xil tezlikka ega bo’lishi natijasida, turli traektoriya bo’ylab harakatlanib o’zaro yaxshi aralashadilar. Eng muximi, disklar tuprog tubini zichlamaydi. Angizli va o’simlik qoldiqlari ko’p bo’lgan yerlarga disk bilan ishlov berilsa, ularni kesib maydalab ketish sifatli bo’ladi.
Oddiy diskka uchragan A poya (o’simlik koldigi) uning tigi bilan yer yuzasi orasida sikilib tuxtamasa, kesilib maydalanmaydi (41- a rasm). Bu shartni bajarish uchun burchagini miqdori bo’lishi (bu yerda, poyaning disk tigi bilan ishgalanish burchagi; poyaning yer yuzasi bilan ishgalanish burchagi) kerak. Ammo, diskning tuproqqa botish chuqurligi a kancha ko’p bo’lsa burchagi shuncha katta bo’ladi va, kupincha, sharti bajarilmay goladi. Natijada, diskning poyaga ta`sir kuchi R ning yunalishi poyani ilgari tomonga surishga, ya`ni uni kesishni giyinlashtirishga olib keladi. Disk chetlarining uyig joyidagi tigning R kuchi ta`sirida, A poyasi pastga, tuproqqa garab suriladi (40- rasm). Natijada, poya sikilib tuxtaydi va poyani kesish uchun sharoit tugiladi.
Disklarning asosiy parametrlari. Sferik diskning asosiy parametrlariga uning diametri D, egrilik radiusi r, qalinligi va tigning o’tkirlanish burchagi i lar kiradi (73- rasm). Yassi diskning egrilik radiusi r ni cheksiz katta deb gabul qilinadi.
Bunda disk radiusi R = 0,5D ishlov beriladigan maksimal a chugurlikdan katta bo’lishi kerak:
bu yerda, k — proportsionallik koeffitsienti; disksimon plug uchun
sayoz yumshatkichlar uchun k = 2,5…3,0; disksimon tirma uchun k = 2,0…3,0.
Diskning egrilik radiusi r gancha kichik bo’lsa, uning tuproqni maydalash, ag’darish va aralashtirish xususiyati shuncha kuchlirok bo’ladi.
Disk diametri D bilan uning egrilik radiusi r orasida guyidagi uzviy bog’liqlik bor:
Disk tigi tashgi tomonidan i burchagi ostida o’tkirlanadi. Plug uchun tirma va sayoz yumshatkich uchun ga teng bo’ladi. yengil va urta tuproq uchun diskning qalinligi: ogir tuproq uchun qabul qilinadi.
Disksimon kurolning texnologik jarayoni. Disk aylanayotgan tekislik bilan uni harakat yunalishi orasidagi xujum burchagi hamda diskning tik tekislikdan ogish burchagi texnologik jarayonga bevosita ta`sir etadigan parametrlar xisoblanadi. Uujum burchagini usishi diskning tuproqqa chuqurrok botib, uni yanada kuprok maydalashga, utlarning qoldiqlarini tula-tukis kumishga olib keladi. Batareyadagi disklar tuproqda ellips shaklida iz koldirib ularning orasida esa h balandlikdagi yumshatilmagan dungchalar bo’ladi (40- rasm).
Dungchalar balandligi h tuprogga ishlov berish sifatini belgilovchi asosiy ko’rsatkichlardan bo’lib a dan oshmagani ma`gul. Dungchaning h balandligi disk diametri D, batareyadagi disklar oraligi v va xujum burchagi migdorlariga boklikdir, uchburchak OAV dan:
(DG’2)<sup>2</sup> q (DG’2 — h)<sup>2</sup> Q (cG’2)<sup>2</sup>,
aniglanadi. Kuyilgan shartni ikkinchi ildiz koniktirishini va S q v ctg ekanligi e`tib orga olinsa:
bo’ladi. (35)
(35) formuladan xujum burchagining usishi yumshatilmagan dungcha balandligi h ni kamayishiga olib keladi. Demak, D diametrli disk bilan ishlov berishda tayinlangan h balandlikdagi dungchani hosil gilish uchun xujum burchagini to’g’ri o’rnatish talab qilinadi. Shu magsadda, 75- rasmdagi nomogrammadan foydalanish tavsiya etiladi. Ishlayotgan disk diametri D q 500, dungchaning joiz bo’lgan balandligi h q 25 mm bo’lsa, rasmdagi A yunalish buyicha 25 mm ga tegishli kiya chizigdagi V nugtasi topiladi. Batareyadagi disklar oraligi v q 185 mm bo’lsa, rasmdagi S nugtadan o’tkaz ilgan vertikal chizikning V nuktadan o’tkaz ilgan gorizontal chizik bilan kesishgan joyi ye yordamida kerakli xujum burchagi topiladi.
Sferik diskka ta`sir etuvchi kuchlar (42- rasm). Ishlayotgan diskka tuproqning ko’rsatadigan elementar qarshilik kuchlarini ikkita, bir-biriga ayqash bo’lgan, R va R kuchlariga ajratish mumkin. R kuchi vertikal tekislikda, pastdan yuqorika q arab, disk ugidan utadigan yunalishda ta`sir etadi. kuchi esa gorizontal tekislikda, disk aylanadigan ugga parallel, taxminan yarim chuqurlik a balandlikda ta`sir etadi.
Bu kuchlarning OX, OU va 0Z uglariga proektsiyalari R_x, R_y va R_z larni aniglash osonrok bo’lganligi sababli, ulardan kuprok foydalaniladi. R_x kuchini dinamometrlab o’lchash yoki xisoblab aniglash mumkin: