Qora qalpoq indd

«Shańaraq – salamat áwlad besigi»
atamasındaǵı dóńgelek stol sáwbetine mirát etemiz.
Ilaj baǵdarlaması
1. Kiris sóz. Salamat ortalıq – salamat áwlad.
Nókis qalası hákimi orınbasarı, hayal-qızlar komiteti 
baslıǵı, p.i.k.M.A.Saǵındıqova. 
2. Mehir bulaǵı – shańaraq.
«Máhálle hám shańaraq» ilimiy-izertlew institutı 
úlken ilimiy xızmetkeri, f-m.i.k. M.Ismayılova.
Mánzil: Nókis qalası, Qaraqalpaqstannıń 60 jıllıǵı 
kóshesi, 27-mektep
TELEGRAMMA, TELEFONOGRAMMA
Telegramma 
Áhmiyetli xabardıń telegraf arqalı berilgen júdá qısqa 
forması. Ol bir mákemeden (yamasa shaxstan) ekinshisine 
jiberilgen rásmiy hújjet esaplanadı. Xızmet xatlarınıń 
basqa túrleri belgilengen mánzilge xabardı óz waqtında 
jetkeriliwin támiyinley almasa, onı tezlik penen jetkeriw 
ushın telegraftan paydalanıladı.
Telegraf xatları tek ǵana túrli qala yamasa xalıq 
jasaytuǵın orınlarda mákeme, sonday-aq, shaxslar 
arasında boladı. 
Telegrammanıń basqa is qaǵazlarınan parqı onıń ózine 
tán ıqshamlıǵı hám qısqalıǵı. Xızmet telegrammaları eki 
nusqada tayarlanadı. Birinshi nusqa jiberiw ushın baylanıs 
bólimine tapsırıladı, ekinshi nusqa bolsa kárxananıń 
ózinde saqlaw ushın qaldırıladı.
Telegramma qaǵıyda boyınsha arnawlı blankalarda 
rásmiylestiriledi. Xızmet telegrammalarınıń teksti 
kóbinese ádettegi qaǵazǵa bas háripler menen eki 
intervalda jazıladı. Telegramma jiberiwshiniń mánzili, 

---

250
251
lawazımlı shaxstıń qolı hám sáne kishi háripler menen 
jazıladı. Qolda jazılǵanda háripler iri-iri, sózlerdiń arası 
bolsa anıq hám tolıq bolıwı kerek. Telegramma blankanıń 
yamasa aq qaǵazdıń tek ǵana bir tárepine jazıladı.
Telegramma teksti «telegraf stili» dep atalıwshı qısqa 
hám qısılǵan stilde jazıladı. Onda tolıq emes gáplerden 
keń paydalanıladı, kelbetlikler, ráwishler, kómekshi 
sózler, irkilis belgileri tek zárúr bolǵanda ǵana, yaǵnıy 
olar qatnaspaǵanda gáptiń mazmunı ózgerip ketse yamasa 
eki túrli mánide qabıl etilse ǵana qollanıladı, basqa barlıq 
jaǵdaylarda olar túsirilip qaldırıladı. Xabardı bayan 
etiwde ıqsham sózlerdi tańlaw, qısqartpalardan ónimli 
paydalanıw tiyis. Til birliklerin únemlew telegraf stiliniń 
eń tiykarǵı talaplarınan biri.
Telegrammada bir qatardan ekinshi qatarǵa sóz 
ótkerme islenbeydi. Abzacsız barlıq qatarlar toltırıp 
jazıladı. Kúnler hám sanlardı sózler (hárip) menen jazıw 
usınıs etiledi. Bir neshe sanlardan ibarat bolǵan quramalı 
sanlardı ózinshe jazıw múmkin. 
Telegrammanıń tiykarǵı zárúrli bólimleri:
1. Hújjettiń atı (Telegramma).
2. Túri haqqında belgi (húkimet telegrammaları, 
xalıqaralıq telegrammalar, asıǵıs hám ápiwayı 
telegrammalar).
3. Telegramma jetip barıw zárúr bolǵan orın mánzili, 
onı alatuǵın shaxstıń atı hám familiyası.
4. Tekst.
5. Jiberiwshi mákemeniń qısqasha atı hám tekstke qol 
qoyǵan lawazımlı shaxstıń familiyası (qolı emes).
6. Xabar jiberiwshiniń mánzili.
7. Tekst kimniń atınan jiberilip atırǵan bolsa, sol shaxs 
qolı.
8. Mór.
9. Sáne.
Telegrammanıń teksti mánzilden ajıralıp turıwı kerek. 
Eger telegramma juwap túrinde jiberilgen bolsa, tekst 
aldınan juwap qaytarılıp atırǵan hújjettiń shártli sanı 
(indeksi), tekst aqırında bolsa jónetpeniń shártli nomeri 
jazıladı.