Qora qalpoq indd

SHÁRTNAMA
Shártnama – eki yamasa onnan artıq táreplerdiń 
puqaralıq huqıqları hám minnetlemelerin belgilew, 
ózgertiw yamasa toqtatıw haqqındaǵı kelisim. Basqasha 
etip aytqanda, shártnama táreplerdiń qanday da bir 

---

62
63
qatnasıqlar ornatıw haqqındaǵı kelisimin (pitimin) bel- 
gilewshi hám qarım-qatnaslardı tártipke salıwshı húj- 
jet. Shártnama haqqındaǵı ulıwma qaǵıydalar Ózbekstan 
Respublikasınıń Puqaralıq kodeksinde (353–385-statyalar) 
bayan etilgen.
Shártnama mámleketlik yamasa mámleketlik emes, 
jámiyetlik shólkemler, kárxanalar, mákemeler, sonday-
aq, puqaralar ortasında dúziliwi múmkin. 
Shártnamalarda tárepler orınlawı tiyis bolǵan 
shártler hám basqa minnetlemeler kórsetiledi. Bazı 
bir shártnamalarda alınǵan minnetlemeni orınlamaw 
nátiyjesinde keltirilgen zıyandı tólew ilajları da 
belgilenedi. Tárepler shártnamanıń barlıq shártleri 
boyınsha bir sheshimge kelgeninen keyin shártnama 
dúzilgen esaplanadı.
Shártnamalar óz mazmunı boyınsha hárqıylı kóriniske 
iye: ónim jetkerip beriw haqqında, awıl xojalıq ónimlerin 
mámleketlik jol menen satıp alıw haqqında, múlklik 
(materiallıq) juwapkershilik haqqında, imaratlar qurılısı 
haqqında, turaq jay ijarası haqqında, turaq jay yamasa 
transport quralların aldı-sattı, sawǵa etiw, almastırıw, 
mal-múlkti ijaraǵa alıw, qarız beriw haqqında hám t.b. 
Mákemeler ortasında keń tarqalǵan shártnama túrleri zat 
(tovar) jetkerip beriw, kesip alıp islew, imaratlar ijarası, 
ásbap-úskenelerdi ornatıw haqqındaǵı shártnamalardı 
kórsetiw múmkin.
Hárqanday shártnama óz mazmunı hám forması 
jaǵınan nızamǵa muwapıq bolıwı kerek. Bul qaǵıydanıń 
buzılıwı shártnamanıń nızamlı kúshin joqqa shıǵaradı 
hám onı sol awhalda dúzgen yamasa dúziwge jol qoyǵan 
lawazımlı shaxslardı juwapkershilikke tartıwǵa alıp keledi.
Shártnamalar awızeki, jazba usılda dúziliwi hám 
de notarial mákemeler tárepinen tastıyıqlanǵan túrde 
de bolıwı múmkin. Shártnamanıń ayırım túrleri, sonıń 
ishinde, imaratlardıń aldı-sattı shártnaması tiyisli 
mámleketlik mákemelerde dizimnen ótiwi zárúr. Keyingi 
halat tek ǵana nızamda belgilengen jaǵdayda qollanıladı. 
Shártnama mákemelerge tiyisli bolǵanda, tárepler 
qol qoyǵanǵa shekem, onda sol mákeme esapshısı hám 
ádillik másláhátshisiniń razılıq belgisi bolıwı maqsetke 
muwapıq. Tárepler usı hújjettiń barlıq bap hám bólimleri 
boyınsha kelisip alıp, onı tiyisli túrde rásmiylestirgennen 
keyin ǵana shártnama dúzilgen esaplanadı.
Shólkemlerde keń qollanatuǵın ápiwayı shártnama-
lardıń zárúrli bólimleri tómendegiler:
1. Shártnamanıń atı (ónim jetkerip beriw shártnaması, 
imaratlardı ijaraǵa alıw shártnaması, kesip alıp islew 
shártnaması kibi).
2. Shártnama dúzilgen sáne.
3. Shártnama dúzilgen orın.
4. Shártnama dúzip atırǵan táreplerdiń anıq hám tolıq 
atı (teksttiń keyingi orınlarında olardı qısqartıp, shártli 
ataw múmkin: «buyırtpashı», «institut», «mákeme», 
«orınlawshı», «atqarıwshı», «direktor», «xızmetker» 
kibi); tárepler wákilleriniń atı hám ákesiniń atları, 
familiyaları, olardıń wákillik sheńberi (olarǵa shártnama 
dúziw huqıqın beriwshi wákillikler haqqında).
5. Shártnama teksti (bul bólim bazı da baplarǵa 
bólinedi, hárbir bap rim sanları menen belgilenedi. Baplar 
bántlerge bólinip, olardıń qatar nomerleri arab sanları 
menen kórsetiledi. Sol jerde tartıslardı kórip shıǵıw 
tártibi, shártnamanıń ulıwma summası, onıń ulıwma ámel 
etiw múddeti de bayan etiledi).
6. Táreplerdiń huqıqıy mánzilleri.
7. Táreplerdiń qolları hám mórleri.
Shártnamalarǵa olardı dúziwge wákillik etken 

---

64
65
shaxslar tárepinen qol qoyıladı, bunda «qol» degen 
zárúrli bólimde qol qoyǵan shaxslardıń lawazımları 
emes, al shártnamalıq qatnasıqlar ornatıp atırǵan huqıqıy 
(yuridikalıq) shaxslardıń (tolıq yamasa qısqarǵan) atı 
kórsetiledi.
Shártnamalar eki nusqadan kem dúzilmewi tiyis, 
sebebi hárbir huqıqıy shaxstıń hújjetler toplamında 
keminde bir nusqası bolıwı kerek. Shártnamanıń barlıq 
nusqaları birdey huqıqıy kúshke iye boladı.
Shártnama teksti bettiń hár eki tárepine kompyuterde 
bir aralıq penen jazıladı, baplardıń bántleri óz ara bir 
yarım aralıq penen ajıratıladı. «SH Á R T N A M A» sózin 
bas háripler menen arasın ashıq etip jazıw usınıs etiledi.