Qoraqalpog`iston ulkasida qadimgi joylashish tosh davriga to`g`ri keladi. Qadimgi Xorazm davlati Amudaryoning quyar joyida bizning eramizgacha VII-VI asrlarda joylashgan

Mizdakxan
Qoraqalpog`iston ulkasida qadimgi joylashish tosh davriga to`g`ri keladi. Qadimgi Xorazm davlati Amudaryoning quyar joyida bizning eramizgacha VII-Vi asrlarda joylashgan. Qoraqalpog`istonning eski poytaxti – Xujaylidan uch kilometr joyda ajoyib tarixiy- arxeologik kompleks Mizdakxan joylashgan bo`lib, u uch xolmax turadi. Olimlar bizning eramizgacha IV- asrda qurilib, XII – asrda tatar-mongollar tamonidan qirg`inga uchragan, ularning eng qadimgisi xisoblangan Gaur – qa`la eli ko`plagan zaraostrizm qabristonlar Mizdakxanning ichgi bo`lagida joylashgan. Qa`la Xorazm davlatining yirik savdo- xunarmandchilik markazi bo`lib, u orqali Buyul Ipak yo`lining janubiy tarmoqlarining biri o`tgan, bularga qazib topilgan qushlarning rasmi , oltin ipli gazlamalarning qoldiqlari, Xind okeani tosh idishlar , koraldan yasalgan kiyimlarning qoldiqlari dalil bo`la oladi.
Mizdakxandan uncha olisda joylashmagan qadimgi, bizning davrimizgacha kelgan zoraostrizmning diniy qurilishi Shilpiq joylashgan. So`ngi tadqiqotlarga qaraganda zaroastrizm talimoti qadimgi Xorazmda paudo bo`lgan va uning payg`ambari Zardushtra muqaddas kitob “Avesto” ning qadimgi qatorlarin yozgan.
Ellikqalada qadimgi qo`rg`onlar Qirqqiz qa`la, Ayoz qa`la, Ishan qa`la mavzoleyi joylashgan. Ulardan Tuproq qa`la II-IV asrda Xorazm xonligining markazi bo`lgan. Ajoyib saroylar, faqat xom loy skulpturalar, zallar, arxeologik tadqiqotlar natijasida topiladi. Ularda podsholar, qora tanli askarlar, o`yinchilar suratlangan.
Davlat 712- yili arablar tamonidan bosib olingan. Mizdakxan qa`lasidagi ajoyib estalik- Nazlimxansulu yer osti mavzoleyi uch davrga to`g`ri keladi, uning eng birinchi qurilishlari XII asrda boshlangan. Uning atrofida madrasa va Erejep xalifi mavzoleyining qoldiqlari topilgan bo`lib, ular IX-XI asrlarga to`g`ri keladi. Qadimgi Xorazm yo`llari orqali uning butun tarixi davomida XVI asr o`rtalariga kelib sharqdan g`arbga qaray karvonlar o`tib turgan. Bularda Usturt tekisligidan Buyuk Ipak yo`lida joylashgan karvon-saroylar, quduqlar va boshqada suv saqlagich qurilishlar dalillaydi.
Adamlarning qadimgi turar joylari Xorazm davlatida ochilgan bo`lib va cho`llarga yaqin bo`lib, ular neolit davriga (bizning eramizgacha VI-III asr) to`g`ri keladi. Bu joylarda ovchi va baliqchi qavmlari joylashgan. Janub bilan aloqa oqibatida Amudaryoning quyarlarida bizning eramizgacha II asrda yerni suvg`arib ekish paydo bo`lgan. Xorazm tsivilizatsiyasining boshlanishi arxiak madaniyat (bizning eramizgacha VII-V asr) davriga to`g`ri keladi. Bu davrda Kuzali-qir qa`lachasi va Jing`illi qo`rg`on qurilgan. Shundan qa`la yashovchilari va qishloq yashovchilari kelib chiqqan. Bizning eramizgacha Vi asrning o`rtalarida Xorazm Axamanidlar tarafidan bosib olinadi. Elda jadal madaniy olmashiniuvlar yuz beradi.
Bizning eramizgacha V-IV asrlatda Xorazm mustaqil ravshda rivojlangan. Xorazmliklar bizning eramizgacha IV-III asrlarda aholidan va tashqaridan olib kelingan elementlarni qarishtirib va rivojlantirib o`zining madaniyatini rivojlantiradi.
XII-XIII asrlarda tuzilgan, Indiyadan kavkazgacha cho`zilgan katta davlat Xorazmshoxlar davrida madaniyat va xunarmandchilik rivojlangan. Bu saltanati, saroylari va diniy imoratlari ko`zga tashlanib, ular ganch o`ymalari, yozilgan plitalar bilan bezatilgan. Shundan keyin xunarmandchilik rivojlanadi.
Mongollar bosib olgandan keyin Xorazm XIII asrda Oltin o`rda quramiga kiradi va unga katta ta`sir ko`rsatadi. Xorazm poytaxti – Urganch Markaziy Osiyo qa`lalarini bog`lovchi karvon yo`llari buylarida joylashgan. U Markaziy Osiyoning yirik xunarmandchilik markaziga aylangan. Bu davr keramikasida xar xil sa`nat usullaridan foydalangan, oyli va betlik naqshlar, grelirovka, shtamp, bezash mativlari o`simlikka o`xshash naqshlar, chinnidan ishlangan naqshlar keng foydalanilgan.
Qoraqalpog`iston yerida o`rta asr olimlari Al-Beruniy, Al- Xorazmiy, Najmiddin Kubrolar yetishib chiqqan. XIX asr XX asr boshlaridagi buyuk shoyir Ajiniyoz, Berdax yashab ijodiyot bilan shug`ullangan.