Qoraqalpoq davlat universiteti huzuridagi

Muammoning o’rganilganlik darajasi. Tadqiqot doirasidagi adabiyotlarni mazmun-mohiyati, xarakteriga ko’ra 4 guruhga ajratib tahlil etish maqsadga muvofiqdir: 1) Rossiya imperiyasi davrida nashr etilgan asarlar. 2) Sovet davri adabiyotlari. 3) Mustaqillik yillarida nashr etilgan asarlar va tadqiqotlar. 4) Xorij tarixshunosligi.
Birinchi guruh adabiyotlarida XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Rossiya imperiyasining Turkistonda olib borgan mustamlakachilik siyosati, uning o’lka xalqlari ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga ta’siri atroflicha tahlil qilingan. Mazkur mualliflar hukumat rahbarlarini metropoliyaning Turkiston o’lkasi bilan savdo-sotiq aloqalaridagi ustunligini saqlab qolishga, siyosiy va harbiy ta’sirini kuchaytirishga chaqirganlar. Ular orasida N.I.Masalskiy, A.I.Dmitriev-Mamonov, M.A.Terentev, A.I.Shaxnazarov, I.I.Geyer, N.P.Verxovskiy, S.R.Konopko va boshqalarning asarlari alohida o’rin tutadi.
Ikkinchi guruhga kiruvchi sovet davri adabiyotlarida Rossiya imperiyasining o’lkada olib borgan siyosati tegishlicha “mustamlakachilik” sifatida baholanib, ushbu jarayon bilan bog’liq masalalar nisbatan haqqoniy tarzda ifodalangan. Mavzuga bevosita daxldor va shu nuqtai nazarni ilgari surgan adabiyotlar A.Asatkin, I.Sevostyanov, A.P.Demidov, Ye.Fedorov, P.G.Galuzo, V.Lavrentev, A.V.Shestakov kabi mualliflar tomonidan yaratilgan.
Mustaqillik davri tarixshunosligi Orol va Amudaryo flotiliyasi faoliyatiga ham e’tibor qarata boshladi. Mualliflar asosan sovet davrida qishloq xo’jaligi bo’yicha olib borilgan siyosat, paxtachilikni rivojlanishining Orol dengizi havzasiga ta’siri, mintaqada yashaydigan aholining ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o’zgarishlar, yuzaga kelgan murakkab ekologik holat hamda uni bartaraf etish borasida O’zbekiston Respublikasining mustaqillik yillaridagi sa’y-harakatlari va boshqa mamlakatlar, xalqaro tashkilotlar bilan o’zaro aloqalar tarixi masalalarini obyektiv yoritib berganlar. Ularda masalaning qisman tarixiy, asosan, iqtisodiy, geografik va ekologik jihatlarga ham e’tibor qaratilgan.
Dissertatsiya mavzusi doirasida xorijiy adabiyotlarda asosan Orol inqirozi va uning Orolbo’yi aholisining ijtimoiy-iqtisodiy hayoti ekologik holatiga ta’siri nuqtai-nazaridan ko’rib chiqilgan. Shuningdek, ushbu masalalar tadqiqotlarda Markaziy Osiyo mintaqasidagi holatga ta’siridan kelib chiqib yondashilganligini ham ta’kidlab o’tish joiz.
Umuman olganda, XIX asrning 70-yillari – XX asrning 80-yillarning birinchi yarmida Orol dengizi va Amudaryo suv yo’llari tarixi bilan bog’liq masalalarga qisman e’tibor qaratilgan. Ammo XIX asrning 70-yillari – XX asrning 80-yillarning birinchi yarmida Orol dengizi va Amudaryo suv yo’llaridagi sohaviy o’zgarishlar, suv yo’llarining xalq xo’jaligini rivojlantirishdagi o’rni, Xorazm vohasi va Qoraqalpog’istonning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida suv yo’llarining ahamiyati bilan bog’liq jihatlar tarix nuqtai nazaridan kompleks tadqiq qilinmagan.