Qoraqalpoq xalqi etnogenezi va etnik tarixi Tayyorladi: Tulyaganova Gulnoza

Abulxayr o`z tarkibiga o`zbeklar va mang`itlarni birlashtirgan ko`chmanchi davlati mustahkam bo`la olmadi. Xon vafotidan so`ng o`zbek xonligi narchalanih ingiraz tutdi
O`n beshinchi asrning ikkinchi yarmidano`n oltinchi asrning ikkinchi yarmigacha bo`lgan davrda qoraqalpoqlar No`g`ay xonligi tarkibida bo`ldilar. 1556-yilga kelib Rossiya, Astraxan xonligini bosib oladi. Shundan so`ng no`g`y mo`rz(knyaz)lario`rtasida o`zaro nifoq va janjallar boshlanadi. Buning ustiga xonlikda ikki yil davomida ekinlar bitmay qoldi. Oqibatda ocharchilik boshlandi. Bu ofatlar tufayli xonlik xududida istiqomat qilayotgan xalqlarning ko`p qismi boshqa o'lkalarga ko'chib ketdi.
Qoraqalpoqlar ham No`g`ay xonligini tark etib, o`zlarining Amudaryo bo`ylaridagi avvalgi yerlariga qaytish imkonyati bo`lmaganligidan Sirdaryo sohillarifa kelib joylashdilar. O`sh paytda Amudaryo sohillari suvsizlikdan hamon qaqrog edi. Faqat o`n yettinchi asrning boshlariga kelib Amudaryo o`zining eski o`zaniga qaytadi va suvini Orol dengiziga quya boshlaydi.
O`sha davrdan boshlab qoraqalpoglar daryoning ikki sohili bo`ylab yastangan qadimiy joylariga qaytib, yerlarini yana boshqatdan o`zlashtirishga kirishdilar.
Folklor Qoraqalpoqlar o'z to'y ma'rakalarini qo'shiqsiz,dostonsiz, tarixiy hangomalarsiz o'tkazmaydilar. Ularning xalq og'zaki ijodi juda boy. Qoraqalpoqlar folklore namunalari 20 jildligining nashr etilgani fikrimizning dalilidir. Ular o'z so'z ustalari bo'lgan chechanlarni, jirov- baxshilarini sevadilar.El oqsoqollari, rahbarlari yonidan qissaxonlar arimagan. O'zbeklarning afandisi kabi qoraqalpoqlarning O'mirbek laqqisi bor. Qoraqalpoqlarning qahramonlik dostonlari qadimdan mavjud.ulardan "Qirqqiz", "Alpomish", "Qo'blan"."Mastposhsho", "Edigey" dostonlarida ulaming boy tarixikuylanadi.Masalan, "Edigey Dostonida Amir Temur, To'xtamish faoliyati bilan bog'liq voqealar bayon etilsa, "Qirqqiz da qoraqalpoqlar xalqining XVIII asrda jung'or galmoqlariga qarshi kurashi, Xorazm xalqining Eron shohi Nodirshohga qarsgi kurashi o'z badiiy ifodasini topgan. Qoraqalpoqlaming xalq qo'shiqlarida el-yurt yo'l boshchilari,qahramonlari Maman botir, Esangeldi, Oydo'stbiy,Emazarbiylar ulug'lanadi
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. ETNOLOGIYA
ADHAMJON ASHIROV
TOSHKENT
2.Jdanko, S. Kamolov "Karakozaki" Tashkent
1971
3.ARXIV.UZ
4.Istoriya Karakalpakskoy ASR pod redaktsiey-
TjOno Touken 1968 yil
5.S.Kamolov "Xalq so'zi" maqolasi 1993 yil fevral T.Qaitbiro nas Kobe salpoqnoma" Toshkent
1997
6."Qirq qiz" Qurbonboy baxishi Toshkent 1956 yil

E'tiboringiz uchun rahmat!