Qorong`u internetda online qurollar savdosini tartibga solish. Regulating online arms trade on the dark web. Annotatsiya

Metodlar
Yuqoridagi muammolarni ko`rib chiqish uchun aralash metodlar qo'llanilgan, jumladan:

1. 
   Tegishli adabiyotlarni ko'rib chiqish, jumladan, ko'rib chiqilgan akademik adabiyotlar, rasmiy, hukumat va boshqa tegishli tashkilotlarning kulrang adabiyot manbalari va qorong'u veb hamjamiyatidagi mashhur sharhlovchilar va mustaqil tadqiqotchilarning veb-manbalari.
   
2. 
   "Oddiy veb"dagi qorong'u veb hamjamiyat resurslarini ko'rib chiqish, shu jumladan bozorlarni aniqlash va kriptomarketlar bilan bog'liq so'nggi o'zgarishlar haqida ma'lumot va sharhlarni taqdim etish uchun foydalaniladigan veb-saytlar.
   
3. 
   O'qotar qurol sotuvchilari tomonidan firibgarlik haqidagi savolga oydinlik kiritish uchun qorong'u veb hamjamiyatining muhokama forumlarini ko'rib chiqish.
   
4. 
   O'qotar qurol sotayotganlarni aniqlash uchun kriptomarketlarda dastlabki tergov.
   
5. 
   Bozor operatsiyalari bilan bog'liq holda qoldirilgan "raqamli izlar" ko'rinishidagi kriptomarketlar ma'lumotlarini skanerlash, qirqish va tahlil qilish.
   
6. 
   Ekspert seminari va individual suhbatlar orqali siyosat va huquqni muhofaza qilish ekspertlari bilan maslahatlar.
   

Natijalar (results)
Qorong'u tarmoqdagi onlayn qurollarni tartibga solishga qaratilgan sa'y-harakatlarning natijalari aralash holda. Bir tomondan, qorong'u veb-bozorlarni buzish va to'lov protsessorlarini yo'naltirishda ba'zi muvaffaqiyatlarga erishildi. Misol uchun, 2017-yilda AQSh Adliya vazirligi eng yirik qorong'u veb bozorlaridan biri bo'lgan AlphaBayni yopdi. Bundan tashqari, bir qator mamlakatlarda qorong'u tarmoqdagi jinoyatlarni tergov qilish va ta'qib qilish uchun maxsus huquqni muhofaza qilish bo'linmalari tashkil etilgan. Boshqa tomondan, onlayn qurol savdosi muammo bo'lib qolmoqda va jinoyatchilar doimiy ravishda huquqni muhofaza qilish organlaridan qochishning yangi usullarini ishlab chiqmoqdalar. Misol uchun, qorong'u veb bozorlari yanada murakkab va markazlashmagan bo'lib, ularni kuzatish va buzishni qiyinlashtirmoqda. Shuningdek, jinoyatchilar tranzaktsiyalarni osonlashtirish uchun kriptovalyutadan tobora ko'proq foydalanmoqda, bu esa pul oqimini kuzatishni qiyinlashtiradi.
Qiyinchiliklarga qaramay, qorong'u Internetda onlayn qurollarni tartibga solishga qaratilgan harakatlar o'z ta'sirini ko'rsatayotgani haqida bir qator dalillar mavjud. Masalan, RAND korporatsiyasi tomonidan olib borilgan tadqiqot shuni ko`rsatadili, AlphaBayning yopilishi onlayn qurol savdosi hajmining pasayishiga olib kelganligini aniqlandi. Bundan tashqari, Brukings instituti tomonidan olib borilgan tadqiqot shuni ko'rsatdiki, huquqni muhofaza qilish organlarining qorong'u veb bozorlarini nishonga olish harakatlari onlayn qurol savdosini to'xtatishda samarali bo'lgan.
Qorong'u Internetda onlayn qurollarni tartibga solishga qaratilgan sa'y-harakatlar natijalariga aniq misollarni quyida keltirib o`tamiz:

• 
  2017-yilda AQSh Adliya vazirligi eng yirik qorong'u veb-bozorlaridan biri bo'lgan AlphaBayni yopdi.
  
• 
  2019-yilda Gollandiya milliy politsiyasi yana bir yirik qorong‘u veb-bozori Hansa bozorini yopdi.
  
• 
  2020-yilda FBI tashkiloti Wall Street Market qorong'u veb bozorining gumonda bo`lgan boshqaruvchisini hibsga oldi.
  
• 
  2021-yilda Europol va Eurojust Valhalla Marketplace, DarkMarket va Incognito Market kabi bir nechta qorong'u veb-bozorlarni yopilganini e'lon qildi.
  

Yuqorida sanab o`tilgan say-harakatlar onlayn qurol savdosiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi, ammo ular uni to'liq bartaraf etmadi. Jinoyatchilar doimiy ravishda huquqni muhofaza qilish organlaridan qochishning yangi usullarini ishlab chiqmoqdalar va qorong'u tarmoq doimo rivojlanib borayotgan tahdiddir. Biroq, bu bartaraf etish natijalari shuni ko'rsatadiki, onlayn qurol savdosini yo`qotish va jinoyatchilarning qorong'u tarmoqda ishlashini qiyinlashtirish mumkin. Yo`q qilishdan tashqari, huquqni muhofaza qilish idoralari qorong'u Internetda onlayn qurollarni tartibga solishning boshqa usullaridan ham foydalanmoqda, masalan:

• 
  Qorong'i veb-bozorlarini kuzatish va infiltratsiya qilish.
  
• 
  Qorong'i veb bozorlarida tranzaksiyalarni osonlashtiradigan to'lov protsessorlarini nishonga olish.
  
• 
  Jamiyatni, aholini qorong'u tarmoqning xavf-xatarlari va shubhali faoliyati haqida xabar berish muhimligi haqida ma'lumot berish.
  

Yuqorida sanab o`tilgan say-harakatlar onlayn qurol savdosini nazorat qilishga o`z ta'sirini ko’rsatmay qolmayapti, ammo bu sohada qilinishi kerak bo`lgan ishlar hali ko`p. Qorong'u tarmoq murakkab va dinamik muhit bo'lib, so'nggi ishlanmalardan xabardor bo'lish qiyin. Biroq, huquq-tartibot idoralari onlayn qurol savdosini to'xtatish va qorong'u tarmoqni xavfsizroq joyga aylantirish uchun barcha yo`llardan foydalanib kelmoqda.