Qo'shma gaplar. Sodda va qo'shma gaplar bilib oling

            KO‘P NUQTA VA UNING QO‘LLANILISHI 

       Ko‘p  nuqta  XIX  asrning  ikkinchi  yarmidan  boshlab  o‘zbekcha  matnlarda  ishlatila  boshlangan. 

1876-yildan e’tiboran «Turkiston viloyatining gazeti» da muntazam qo‘llangan. 

Ko‘p nuqta quyidagi o‘rinlarda ishlatiladi: 

1. Mazmunan tugallanmay qolgan gaplar oxirida. 

To‘ra  biroz  o‘ylab  turgach,  podshoning  devordagi  suratini,  so‘ngra  o‘zining  yelkasidagi  pogonini 

ko‘rsatdi. 

— Mana shu imperiya... . 

Miryoqub hech narsa anglamadi. (A. Cho‘lpon) 

2. So‘zlovchining cheksiz his-hayajonini, beqiyos tabiat manzaralarini ifodalash uchun. 

Do‘xtir ayol og‘iz berkitib piq-piq yig‘ladi. 

— Men... men O‘zbekistonda besh-olti yil ishlab edim, — deya yig‘ladi. — Bechora xalq-a, bechoragina 

xalq-a.. (T. Murod). Qish... Butun atrof oppoq libosda... 

3. Matn (jumla) qisqartirilsa. 

— Anovi kuni menga bir oyat aytib edingiz? 

— Xo‘sh, xo‘sh? 

— Ilkimdin kelguncha... — deb boshlanar edi. 

— Ha-ha, bo‘tam, lekin bu oyat emas, hazrat Navoiyning hikmatlaridur. (X. To‘xtaboev) 

4. Fikr bo‘lib-bo‘lib ifoda qilinsa yoki duduqlanib aytilsa.  

Muhammadyor yolg‘iz: 

— Turkistonda birinchi m...m...m... artaba tia... t... t... tr, — dedi-da, fikrg‘a toldi.  (A. Cho‘lpon) 

5. Suhbatdoshining gapi javobsiz qoldirilsa. 

---

46 

 

— Manavi dub eshiklaringizni yelkamda tashib kelganman. Tushundingizmi? 

— ... 

— Tushundingizmi, deyapman?  (X.Sultonov) 

6. Tushirib qoldirilgan harf, so‘z yoki boshqalar o‘rnida. 

Nuqtalar o‘rniga kerakli harfni qo‘yib ko‘chirib yozing.  

Xayri...x, a...loq, ...abar.