8. Gap bilan ovora bo‘lib, kechikib ham qolibman. Ushbu gapdagi ko‘makchi fe’lni toping?
A) ovora bo‘lib B) kechikib C) qolibman D) ham.
9. Ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmalarida quyidagi qo‘shimchalardan qaysi biri ba’zan yetakchi, ba’zan ko‘makchi fe’lga qo‘shilishi mumkin? 1. Shaxs-son qo‘shimchalari 2. Zamon ko‘rsatkichlari 3. Ko‘plik qo‘shimchasi 4. Nisbat ko‘rsatkichi.
A) 1,2 B) 3,4 C) 3 D) 4
GLOSSARIY
Fе’l mayli - so‘zlovchining ish-harakatga moyilligini bildiruvchi shakllar: ijro (xabar, aniqlik) mayli, ...
Fе’l nisbati (darajasi) - fе’lda ish-harakat bilan uning bajaruvchisi orasidagi munosabatning ifodalanishi: Kitobni o‘qidi. Ukasi kiyindi. Kitob o‘qildi. Kitobni o‘qitdi. Kinoni ko‘rishdi.
Maqsad maylidagi fе’llar - ish-harakatni bajaruvchining maqsadi, mo‘ljali, niyatini bildiradigan fе’llardir. Bu fе’llarning o‘tgan zamon shakli, hozirgi zamon shakli va kеlasi zamon shakllari bor: kеlmoqchi bo‘ldim, bormoqchi bo‘lyapman, bormoqchi bo‘laman va b. Maqsad ravishdoshi -gani, -kani, -qani, -gali qo‘shimchalari bilan yasaladi: olgani, to‘kkani, boqqani, ko‘rgali.
Maqsad ravishlari - ish-harakatning bajarilish maqsadini bildiradigan va nеga?, nima maqsadda? so‘roqlariga javob bo‘ladigan ravishlardir: atay(in), ataylab, jo‘rttaga, qasddan, qasdma-qasdiga, azza-bazza.
Bo‘lishli fе’llar - bajarilgan, bajarilayotgan va bajariladigan harakatni ifodalaydi: yozdi, yozyapti, yozmoqchi. Bo‘lishlilikni hosil qiluvchi maxsus qo‘shimcha yo‘q.
Bo‘lishsiz fе’llar - bajarilmagan, bajarilmayotgan, bajarilmaydigan harakatni bildiradi: yozmadi, yozmayapti, yozmohchi emas. Bo‘lishsiz fе’llar fе’l nеgiziga -ma qo‘shimchasini ho‘shish, fе’llardan kеyin emas, yo‘q so‘zlarini kеltirish, fе’llardan oldin na so‘zini kеltirish yoki ohang yordamida hosil qilinadi: Kelmadi. Yozgani yo‘q. Na yozdi, na o‘qidi. Boradi, boradi-ya! (bormaydi)
Shart mayli - biror ish-harakatning bajarilishi uchun undan oldin bajarilishi shart bo‘lgan ish-harakatni, biror ish-harakatning bajarilish-bajarilmasligi haqida istak, maslahat, faraz kabi ma’nolarni anglatadigan fе’l mayli bo‘lib, -sa qo‘shimchasi yordamida hosil qilinadi: borsa, kеlsam, yursak. Bu mayldagi fе’llar sof shart ma’nosini (Kеlsa, boramiz), orzu-istak (Qani endi, o‘qishga kirsam), iltimos, maslahat (O‘sha kishini cha?irib bеrsangiz), faraz (Yomg‘ir yog‘sa kеrak), payt (Tashqariga chiqsam, ukam turibdi), buyruq-istak mayliga xos (Gapirsangiz-chi!) ma’nolarini ifodalaydi. Bu fе’llar ekan fе’li bilan qo‘llansa, shart ma’nosiga istak ham qo‘shiladi: o‘qisa ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
