Qozog'iston iqtisodiyoti va uning rivojlanish bosqichlari reja

Yil	Yalpi ichki mahsulot (million ₸)	AQSh dollari kursi	Inflyatsiya indeksi (2000=100)
Aholi jon boshiga daromad (sifatida AQShning foizi)
1995 yil	78 014 200	T 61.11	64	3.81
2000	102 599 902	T 142.26	100	3.53
2005 yil	147 453 000	T 132.88	140	9.01
2017 yil	159 406 930	₸344,18

Quyidagi jadvalda 1980—2017-yillardagi asosiy iqtisodiy koʻrsatkichlar koʻrsatilgan. 5% dan past inflyatsiya yashil rangda^[35].

Year	GDP (in Bil. US$ PPP)	GDP per capita (in US$ PPP)	GDP growth (real)	Inflation rate (in Percent)	Unemployment (in Percent)	Government debt (in % of GDP)
1992	122.7	7,196	n/a	n/a	n/a	n/a
1993	114.0	6,748	−9.2%	▲1,662.3%	n/a	n/a
1994	101.8	6,444	−12.6%	▲1,402.0%	10.1%	n/a
1995	95.4	6,087	−8.2%	▲176.3%	▲11.0%	n/a
1996	97.7	6,308	0.5%	▲39.1%	▲13.0%	n/a
1997	101.0	6,651	1.7%	▲17.4%	▬13.0%	n/a
1998	100.2	6,698	−1.9%	▲7.3%	▲13.1%	n/a
1999	104.4	7,009	2.7%	▲8.4%	▲13.5%	n/a
2000	117.3	7,890	9.8%	▲13.3%	▲12.8%	n/a
2001	136.2	9,168	13.5%	▲8.4%	▼10.4%	n/a
2002	151.8	10,211	9.8%	▲5.9%	▼9.3%	17.6%
2003	169.2	11,318	9.3%	▲6.5%	▼8.8%	▼15.0%
2004	190.6	12,642	9.6%	▲6.9%	▼8.4%	▼11.4%
2005	215.8	14,178	9.7%	▲7.5%	▼8.1%	▼8.1%
2006	246.2	15,991	10.7%	▲8.6%	▼7.8%	▼6.7%
2007	275.3	17,677	8.9%	▲10.8%	▼7.3%	▼5.9%
2008	289.9	18,140	3.3%	▲17.1%	▼6.6%	▲6.8%
2009	295.6	18,245	1.2%	▲7.3%	▬6.6%	▲10.2%
2010	321.1	19,530	7.3%	▲7.1%	▼5.8%	▲10.7%
2011	352.3	21,129	7.5%	▲8.3%	▼5.4%	▼10.1%
2012	376.7	22,278	5.0%	▲5.1%	▼5.3%	▲12.1%
2013	405.8	23,644	6.0%	▲5.8%	▼5.2%	▲12.6%
2014	430.8	24,734	4.3%	▲6.7%	▼5.0%	▲14.5%
2015	440.7	24,940	1.2%	▲6.7%	▬5.0%	▲21.9%
2016	451.2	25,167	1.1%	▲14.6%	▬5.0%	▼21.0%
2017	477.6	26,252	4.0%	▲7.4%	▬5.0%	▲21.2%

Iqtisodiy oʻsish va YaIM[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qozogʻistonning yalpi ichki mahsuloti 2011-yilning yanvardan sentyabr oylarigacha real koʻrinishda 4,1 foizga oʻsdi^[36].
Qozogʻistonning yalpi ichki mahsulotining real oʻsishi 2014-yilda 4,3 foizni tashkil etishi pragnoz qilingan, 2014-yilda Qozogʻiston iqtisodiyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchi iste’mol sektori hisoblanadi. Hozirda Qozogʻistonda isteʼmol asosan chakana kreditlash hisobiga koʻpaymoqda^[37].
Qozogʻiston Respublikasi Statistika agentligi maʼlumotlariga koʻra, 2014-yilning birinchi choragida mamlakat yalpi ichki mahsulotining oʻsish hajmi 3,8 foizni tashkil etdi^[38].
2014-yil fevral oyida mamlakat oʻz valyutasini 19 foizga devalvatsiya qildi^[39]. Mamlakatda 2014-yildan beri iqtisodiy oʻsish sekinlashdi, bu neft narxining tushishi va 2014-yilgi Rossiya-Ukraina urushining oqibatlari tufayli yuzaga keldi^[24].
Qozogʻiston hukumati 2014-yil 1-mayda XTTB, XMK, MIGA lar bilan hamkorlik toʻgʻrisidagi doiraviy bitimni imzoladi; ushbu bitimga koʻra, Jahon banki Qozogʻistonga iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish va barqaror rivojlanishga erishish uchun 2,5 trillion AQSH dollari ajratadi^[40].
Jahon banki hisoboti shuni koʻrsatadiki, Qozogʻiston 2015-yil holatiga koʻra, yalpi ichki mahsuloti 170 trillion AQSh dollari boʻlgan, oʻrtacha koʻrsatkichdan yuqori daromadli mamlakat darajasiga yetgan^[41].
Yana 22% devalvatsiya 2015-yilning avgustida roʻy bergan^[42].
2015-yilda Qozogʻistonning qishloq xoʻjaligi sanoatida toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar 30 foizga, neft mahsulotlari sektorida esa 80 foizga oshdi^[43].
2016-yilda Qozogʻiston mamlakatining iqtisodiyoti neft narxlarning pastligi va tanga devalvatsiyasi tufayli yuzaga kelgan inqirozdan qutula boshlagan. Qozogʻiston Milliy iqtisodiyot vazirining soʻzlariga koʻra, 2016-yilning dastlabki toʻqqiz oyida yalpi ichki mahsulot oʻsishi 0,4 foizga yetgan. Iqtisodiyotning eng yuqori oʻsish sur'atlariga qurilish (6,9%), qishloq xoʻjaligi (4,9%) va transport sektori (4,0%) koʻrsatkichlar koʻrsatilgan^[44].
Qozogʻistonda joriy AQSH dollarida aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan yalpi ichki mahsulot 2013-yil va 2017-yilga nisbatan qariyb 40 foizga kamaydi^[45].
Qozogʻiston Jahon bankining “Biznes yuritish 2020” hisobotida 190 ta mamlakat ichida 25-oʻrinni egalladi. Mamlakat 2020-yilgi reytingida oʻtgan yilgiga nisbatan oʻz oʻrnini 3 pogʻonaga, ya’ni 28-oʻrindan 25-oʻringa koʻtardi. Bu koʻrsatkich Qozogʻistonni Islandiya (26-oʻrin), Avstriya (27-oʻrin), Rossiya (28-oʻrin), Yaponiya (29-oʻrin) va boshqalar kabi davlatlardan oldinga olib chiqdi^[46].
Qozogʻiston mamlakati 2019-yilda mamlakat iqtisodiy oʻsishining 85% foizini tashkil etgan iqtisodiyotning noneft tarmoqlarini rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berdi^[47].
2020-yilning dastlabki yetti oyi davomida Qozogʻiston davlati oʻtgan yilga nisbatan sezilarli darajada koʻproq mahsulot eksport qildi, shu jumladan, avtomobil eksporti yetti barobarga oshdi. COVID-19 pandemiyasi tufayli xizmat koʻrsatish sohasining pasayishi tufayli mamlakat YaIMi 3 foizga kamaydi, biroq iqtisodiyotning real sektoridagi sohalari sezilarli darajada oʻsdi. Qishloq xoʻjaligi, qurilish va ishlab chiqarishda 2020-yilning birinchi sakkiz oyligi davomida ishlab chiqarish hajmi oʻsdi^[48].
2020-yilda eng katta oʻsish avtomobilsozlik sohasida (+53,6%), farmatsevtika (+39,7%), qayta ishlangan metall buyumlari (+19,5%), mashinasozlik (+16,5%), shuningdek, yengil sanoatda (+16,4%) kuzatildi^[49]. Xizmat koʻrsatish sohasidagi oʻsish sur’atlariga qurilish (+10,7%), axborot va aloqa (+8,2%) kiradi^[49].
Iqtisodiyot tarmoqlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy[tahrir | manbasini tahrirlash]
Energiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qozogʻiston jahon ishlab chiqarishida 35% hajmdagi uran qazib olish hajmi boʻyicha dunyodagi yetakchi davlatdir^[50] va mavjud uran zaxiralari boʻyicha Avstraliyadan keyin dunyoda ikkinchi oʻrinda turadi^[51].
Neft va gaz[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mamlakatda neft va gaz iqtisodiyotning yetakchi sektoridir. 2000-yilda Qozogʻistonda 35 252 000 metrik tonna neft (kuniga 700 000 barrel) qazib olinardi, bu 1999-yildagi 30 025 000 tonna neftga nisbatan 17,4% ga koʻpdir. 2000-yilda 28 883 000 tonna neft eksport qildi, bu 1999-yildagi 20 813 000 tonnadan 38,8% ga koʻp. 2001-yilda ishlab chiqarish hukumatning 40 100 000 tonna neft (kuniga 800 000 barrel) prognozini bajarish maqsadiga koʻra, taxminan 20% ga oʻsdi. 2000-yilda ishlab chiqarish hajmi 11,5 km³, tabiiy gaz 8,2 km³ ga oʻsdi1999-yildagiga nisbatan.
Qozogʻiston davlati oʻrta muddatli istiqbolda jahon darajasidagi neft eksportchisi boʻlish imkoniyatiga ega va bunga kata yoʻl ochiq. Qozogʻistondagi eng muhim xorijiy investitsiyalar bu TengizChevroil qoʻshma korxonasi boʻlib, uning 50% ChevronTexaco, 25% ExxonMobil, 20% KazMunaiGaz Qozogʻiston va 5% Rossiya LukArco^[52]. Qorachagʻanoq tabiiy gaz va gaz kondensati koni BG, Agip, ChevronTexaco va Lukoyl tomonidan oʻzlashtirilmoqda. Agip boshchiligidagi Offshor Qozogʻiston konsorsiumi Shimoliy Kasbiyda potensial ulkan Qashagan neft konini topdi. Qozogʻiston davlatinining iqtisodiy kelajagi neft va gazni rivojlantirish sohasi bilan bogʻliq. Mamlakat YaIMining oʻsishi neft narxiga, shuningdek, yangi konlarni oʻzlashtirish qobiliyatiga bogʻliq boʻladi.
2022-yilning yanvar oyi Qozogʻiston koʻchalari uchun minglab odamlarning gaz narxining oshishiga qarshilik bildirish bilan boshlandi, toʻrt kun davom etgan norozichiklar neftga boy mamlakatda soʻnggi oʻn yilliklarda boʻlib oʻtgan eng yirik norozilik namoyishlari boʻldi. Norozi odamlar hukumat binolariga bostirib kirib bordi, shtat tomonidan olib borilayotgan siyosiy favqulodda vaziyatga qaramay, politsiya mashinalarini egallab olishdi^[53].