Qurg‘oshin tarkibli temir-tersak va chiqindilarni yallig‘-qaytaruvchi va elektropechlarda qayta ishlash

Qurg‘oshin tarkibli temir-tersak va chiqindilarni yallig‘-qaytaruvchi va
elektropechlarda pechlarda qayta ishlash
bajardi: 1bs-21met talabasi Mirzayeva G.K
Qo’rg’oshin
Qurg‘oshin tarkibli temir-tersak va chiqindilarni yallig‘-qaytaruvchi va elektropechlarda pechlarda qayta ishlash
Hozirgi paytda dunyo bo‘yicha 4—7 mln t qo’rg’oshin ishlab chiqariladi.
Ishlab chiqarishning hajmi talablarga bog’liqdir. Hajm bo’yicha qo‘rgo’shin
5-o‘rinda turadi (temir, aluminiy, mis va ruxdan keyin).
Qo’rg’oshin 30—50 foiz
ikkilamchi xomashyodan ishlab chiqariladi.
(a,b)-rasm. Qurg‘oshin va uning qotishmasi
Xomaki qo‗rg‗oshin tarkibida zarra aralashmalari mavjud: mis,surma,
mishyak, rux, qalay, temir, vismut, oltingugurt, kumush, oltin va boshqalar. Undan tashqari unda mexanik aralashib, ajralib chiqmagan shlak komponentlari bor (0,3—0,8% gacha).
Zarra aralashmalarning umumiy yig’indisi 2—10% ni tashkil qiladi.
Qurg‘oshin tarkibli temir-tersak va chiqindilarni qayta ishlashda ikki kamerali Yallig’-qaytaruvchi pechlar keng tarqalgan. Akkumlyator temir-tersak va chiqindilar tarkibida Pb ni oksid hamda sulfid kimyoviy birikmalari uchraydi.
Ushbu birikmalarni eritish yallig’-qaytaruvchi pechda xarorat 900OC dan 1050 OC bo’lishi kerak.
Amaliyotda statsionar yoki buriluvchan yallig’- qaytaruvchi pechlar keng
ishlatiladi. Vannasining chuqurligi 400 mm ni tashkil qiladi. Statsionar yallig’ qaytaruvchi pechda xomashyoni ishchi oynadan yuklanadi, erigan metall kotyoldan, shlak esa to’g‗ri oqimdan oqib utadi.
Yuklangan xom ashyoni eritish jarayoni boshlanganda pechda metall va ularning 184 birikmalarini yuqolishi, oksid va sulfidlarning dissotsiyalanish jarayoni boshlanadi. 900OC xaroratdan past xaroratda surma (III) sulfidi (Sb2S3) va surma (III) oksidi (Sb2O3) gaz xolatda chiqib ketishi kuzatiladi. 500-850OC xaroratdagi oralig‗da Sb2S3 va 873 OC da Sb2O3 bug’ xolatda aylanadi.
1000 OC xaroratda PbS gaz xolatda utib 1100 OC da esa bug’ xolatda bundan tashqari qisman qalay (Sn) va qalay oksidini uchuvchanligi oshadi. Akkumlyator temir-tersak va chiqindilar tarkibidagi metall sulfid va oksidlari, 1100 OC xaroratda Pb ni va Sb ni yuqolishi ko‘p foizni tashkil etadi. Pb ni gaz bilan yuqolishini kamaytirish maqsadida,yuklangan xom ashyoni tez erishi va vannani chuqurligi yuqori bo’lishi kerak.
Yuklangan materialning qizishi natijasida qurg’oshin sulfatini, qurg’oshin va surmaning yuqori oksidlarining dissotsiyalanishi boshlanadi. Qurg’oshin sulfatini 705 OC xaroratda zudlik bilan dissotsiyalanishi boshlanadi ya‘ni
PbSO4 + PbS ↔ 2Pb + 2SO2
Akkumlyator chiqindisini erishi natijasida pechda
2 ta faza: metallik va shlak faza hosil bo’ladi. Metallik fazadaga qurg’oshin va surmadan tashqari metall qushimchalar, mis va qo’rg’oshin sulfidlari utadi. Shlak qatlami qurg’oshin va
surma oksidlari, metall qo’shimchalari oksidlari, metalmas qo’shimchalari
eritmasidan iborat.
Xozirgi vaqtda «Toshkent rangli metall parchalari va chiqindilarini qayta ishlash zavodi»da akkumlyator chiqindisini eritib qurg’oshin olishda, barabanli rotorli (og‗uvchan) eritish pechi ishlatilmoqda. Ushbu pech ikkilamchi rangli metallurgiya sanoatida: alyuminiy,rux, qurg‗oshin, mis va qirindilardan, mayda
skrap, shlam va shlak tarkibidan xam boshqa qotishmalar olinmoqda. Bundan tashqari qora metallurgiya soxasida xam chuyan va uni qotishmalarini olishda ishlatiladi. Boshqa pechlardan avzalligi foydali ish koeffisientini 50-55 % yuqori ligidadir
Rotorli og’uvchan eritish pechi jami metallurgik (tiklanish, oksidlanish,
chiqindilarni suyuq xolga keltirish, eritmani chiqindilardan tozalash) kabi jarayonlarni faol olib boriladi. Bundan tashqari xar xil shixtalarni, aralashgan metall chiqindilarini (skrap) va tuliq tozalanmagan qirindilarni qayta ishlaydi. Bu pechni texnik ekonomik tomondan boshqa statsionar eritish pechlariga solishtirganda quyidagi yuqori kursatkichlarga ega: yoqilg’i sarfi tejamkorligi 25%, ish unumdorlgi 50% yuqoriligi, shlak ajralishining tejamkorlik vaqti 30 %, flyuslarni ishlatilishi 50% kam, yuklash, eritish, metal quyilishi va shlakni ajratish kabi ish jarayonlarining avtomatizatsiyalashganligi va og’ir mexnatni engillash-ganligidadir. Rotorli og’uvchan eritish pechida chiqindilar yuklangandan keyin og’zini zich qilib berkitishadi, og’zini urtasidan gaz olov berilib chiqindilar eritiladi va erigan oquvchan kurg’oshin metalini pechni pastga og’ib turib kerakli formali quymalarga solinadi Rotorli og’uvchan pechi xozirgi vaqtda eng xajmi kichik zamonaviy pech xisoblanadi. Yiliga 2000 tn. qurgoshinni topshiradi
Ikkilamchi qurg‘oshinni elektropechlarda
eritish Elektropechlarda ikkilamchi akkumlyator chiqindisini qayta ishlashda progressiv jarayon xisoblanadi bu pechda xam shixta ma‘lum miqdorda flyuslar bilan birgalikda solinib toki chiqindilar tarkibidan qurg’oshinni tiklash jarayonigacha olib boriladi. Qushiladigan flyuslar (pirit kuyindisi kvars va oxaktosh) eritilgan chiqindilarni kovushqoqligini xamda suyuq oquvchanligini
oshiradi. Elektro pechlar xam tug’ri burchakli yoki aylana shaklida bo‘ladi. Grafitli elektrodlar 200-600 mm likda bulib bu elektrodlar pechni quvvatini oshirishga yordam beradi. Elektropechlarda shixta, akkumlyator chiqindisi -100%, koks – 4%, oxaktosh
– 4%, temir qirindisi – 8% olinadigan xomaki qurg’oshin – 88 - 95 mis – 0,5% dan 3%, surma - 3% dan 6 % va 0,01% dan 0,25% qalay, shteynda esa 9% dan 20% qurg’oshin, 1% dan 3% surma va 5% dan 10% mis utadi. Chang tarkibida esa 60% qurg’oshin va 6% gacha surma bo‘ladi