Qurilish mashinalarining rivojlanish tarixi

Otis transport vositalari

XIX asming 50-yillarida Rossiyada yo‘llarni tekislash uchun ot bilan tortiladigan yog‘och (mola)lar qo‘llanilar edi. XIX asming 70-yillarida esa AQSH da aravaga osilgan pichoq-ag'dargichli, tuproqni kesadigan va yon tomonga suradigan hamda pichog'i planda buriladigan birinchi greyderlar paydo bo‘ldi. Tez orada arava temir g‘ildirakli rama bilan almashtirilib, pichoqni ko‘tarib tushiradigan mexanizm yaratildi, so'ngra gmntni pichoq- ag‘dargichga ta’siri natijasida greydeming surilib ketishining oldini olish uchun g‘ildirakli qiyalatkich mexanizmi qo'llanila boshlandi.

Bug’ bilan ishlovchi katog

Greyder-elevator

XIX asming ikkinchi yarmida yo‘l ishlarida toshlami maydalash uchun birinchi marta jag‘li tosh maydalagichlar ishlatila boshlandi. XX asming boshlarida esa birinchi bo‘lib Rossiyada bir xil maydalaydigan murakkab harakatlanuvchi jag‘li tosh maydalagich paydo bo‘ldi.

Birinchi qorishma tayyorlagich mashinalar 60- yillarda yog‘ochdan tayyorlangan bo‘lib, ishchilar yordamida qo‘l bilan harakatga keltirilgan (1.9- rasm). Bunday mashinalar qo‘l bilan tayyorlanganga nisbatan harajatlami 1 ,5 -2 marta kamaytiradi. Otlar bilan yuritmani ta’minlash va temir barabanlarga o‘tish bu ishlaming narxini yana 1,5 marta arzonlashtirdi, bug‘li yuritmaga o'tilganda esa yana 3 martaga arzonlashdi.

1856- yilda rus polkovnigi I.K. Konstantinov aralashtirishni osonlashtirish uchun beton qorgichning barabani o‘qini biroz qiyalatishni taklif etdi, natijada ushbu taklif keng ommalashdi. Betonni ziclilash qo‘l bilan yog‘och va metallar yordamida shib- balanar edi, XIX asming oxirlarida siqilgan havoni kompressor bilan shlanglardan uzatish natijasida pnevmatik sliibbalash qo‘llanila boshlandi.

O’rmalovchi yurish uskunalarini traktorlarda qo‘llash qurilish mashinalarida 1910-1912- yillardan boslilandi. O‘zining murak- kabligiga qaramasdan, o ‘rmalovchi yurish jihozi qurilish mashi- nalarini keyingi rivojlanishidagi quvvatni oshirishda va qo‘llanilish sohasini kengaytirishdagi asosiy omil bo‘lib qoldi. Shunday qilib, ko‘pgina mashinalarning ishlash jarayonida qo‘l bilan ishlash jarayoniga o‘xshash prinsiplardan foydalamlar va ko‘p hollardabu mashinalar tirkamalar bo'lgan edi.

Qurilishda o ‘n minglarcha turli-tuman mashinalardan foydalaniladi. Ishlab chiqarish (texnologik) alomatlariga qarab, ulam i quyidagicha tasniflash mumkin: yuk ko‘tarish, tashish, yuk ortishtushirish, yer qazish, burg‘ulash, ustun qoziq qoqish, maydalash, saralash va aralashtirish mashinalari; armatura ishlari uchun stanoklar; beton aralashma va qorishmalarini quvurlar orqali tashish mashinalari, beton aralashmasini yotqizish va zichlash, pardozlash ► uskunalari, mexanikaviy qurilish qurollari. Har qaysi mashinalarning guruhlarini guruhchalarga bo'lish m um kin. M asalan, yer qazish mashinalari guruhlariga: a) ekskavatorlar (bir ch o‘m ichli va ko‘p ch o ‘m ichli); b) yer qazish-tashish mashinalati (buldozerlar, skreperlar va avtogreyderlar); ► d) gidromexanizatsiya uskunalari (gidromonitorlar, zemlesoslar va zem lesos snaryadlari) kiradi. Qurilish mashinalarining statsionar va ko‘chm a, o ‘ziyurar va tirkama xillari bor. * K uch uskunalari jihatidan qurilish mashinalari elektr yuritmali, ichki yonuv dvigatelli, pnevmatik yuritmali, aralash yuritmali, dizelelektrik, elektr-gidravlik, dizel-gidravlik xillarga b o ‘linadi. Qurilish mashinalari konstruktiv xususiyatlari, yurish jihozlari, boshqaiish tizimlari va boshqa alomatlari bo£yicha ham tasniflanadi. Bir necha m ing mashina indeksini tartibga solish uchun yagona tizim kiritilgan. Unga ko‘ra vazifasiga va m uhim konstruktiv xususiyatlariga qarab, barcha m ashina va uskunalar guruhlarga bo‘lingan. Indeks harf va raqamlardan iborat. Indeksdagi harflar mashina qaysi guruhga tegishli ekanligini bildiradi. Masalan: D P — y o ‘l qurilishidagi tayyorgarlik ishlari uchun m o ‘ljallangan mashinalar; D Z — yer ishlari uchun m o ‘ljallangan mashinalar; SP — ustunqoziq qoqish uskunasi; SB — beton aralashmasi va qorishma tayyorlaydigan mashina va uskunalar; SM D — maydaiash-saralash uskunasi; SMJ — tem ir-beton konstruksiyalar va detallam i ishlab chiqarish uskunasi; EO — bir ch o‘m ichli ekskavator; ETR — zovur (handaq) qaziydigan rotorli ekskavator; ETS — zovur (handaq) qaziydigan zanjirli ekskavator; KS — strela (hartum)li kran; KB — minorali kran va boshqalar. Ekskavator va kranlardan boshqa barcha mashinalar uchun indekslardagi raqamlar mashinalar ro'yxatining tartib raqamini bildiradi. Ekskavator va kranlar indeksidagi raqamlar qism an ulam ing parametrlarini ko‘rsatadi. S h im o l va tropik joylarda ishlatiladigan m ashinalarning indekslariga qo'shim cha S yoki T harflari qo‘yiladi; m ashinalam i m odem izatsiyalashtirilganda indekslariga alfavitning navbatdagi harfi q o ‘yiladi. Masalan: SM D -204B - m odemizatsiyaiashtirilgan tosh maydalagich; D Z -77S — shimol sharoitiga moslangan skreper; D P -5S - shim ol sharoitiga m oslangan yumshatgich; K S-3561S — shim ol sharoitiga moslangan teleskopik strelali, avtom obil tipidagi m axsus shassiga o ‘m atilgan, o ‘n tonnagacha yuk k o ‘taradigan birinchi modeШ strela (hartum)li kran; EO -3332- kovshining hajmi 0,4 m 3, pnevm atik g ‘ildirakli, ikkinchi m odelli, teleskopik ish jihozlari b o ‘lgan bir ch o‘m ichli ekskavator