Qurilish materiallari va buyumlari cdr

rasm. Magmatik tog‘ jinsi “Granit”.

1-jadval

Tog‘ jinslarining genetik klassifikatsiyasi

Magmatik jinslar	Massiv	Chuqurlikdagi	Granit, sienit, diorit, gabbro
		Toshib chiqqan	Porfir, kvars, diabaz, traxit, porfirit, andezit
	Bo‘laklangan otilib chiqqan)	Sochiluvchan	Vulqon kuli, pemza
		Sementlangan	Vulqon tufi
Cho‘kindi jinslar	Mexanik Cho‘kindilar	Sochiluvchan sementlangan	Giltuproq, qum, shag‘al, qumtosh, konglomerat, brekchiya
	Kimyoviy Cho‘kindilar		Gips, angidrit, magnezit, dolomit, ohak tufi, ohaktosh
	Orgonogen Cho‘kindilar		Chig‘anoqli ohaktosh, mel, diatomit, trepel
Metamorfik jinslar		Gneyslar (granitsimonlar), gil, slanetslar, (giltuproqli), marmarlar (ohaktosh, dolomitlar), kvarsitlar (qumtoshlar)

2. 
   rasm. Struktura turlari (sxemasi)
   

a) notekis donador; b) tekis donador.
Kvars (SiO₂) kristall tuzilishga ega bo‘lib, o‘ta zich, mustahkam va agressiv muxitlarga chidamli. Kvarsning siqilishdagi mustahkamligi 2000 MPa gacha, cho‘zilishdagi mustahkamligi esa 100 MPa gacha bo‘ladi. Qattiqligi jixatidan topaz, korund va olmosdan keyin to‘rtinchi o‘rinda turadi. Erish harorati 1700⁰S. Kvars qum sifatida Cho‘kindi tog‘ jinsini asosini tashkil etadi.
Dala shpati magmatik jinslarning 60-70% tashkil etadi. Dala shpatining Ortoklaz (K₂O^.Al₂O₃^.6SiO₂) va Plagioklaz (Na₂O^.Al₂O₃^.6SiO₂albit, CaO^.Al₂O₃^.2SiO₂- anortit) turlari mavjud. Dala shpatining mustahkamligi (120-170MPa) va chidamliligi kvarsga nisbatan kamroq bo‘ladi. Dala shpati emirilishidan glina kabi Cho‘kindi jinslar hosil bo‘ladi.
Temir-magnezialli silikatlarga olivin, piroksenlar, amfibolalar, magnezialli silikatlarga ikkalamchi minerallar-serpentinlar, xrizotil asbest va boshqalar kiradi.
Alyumosilikatlarga muskavit, flogopit va biotit, gidroslyudalargidromuskovit, gidrobiotit kiradi. Temir magneziallarni va alyumosilikatlarni rangli minerallar (yashil, to‘q yashil, qoramtir va h.k.) deb yuritiladi. Slyudalardan tashqari bu guruh minerallar tog‘ jinslariga yuqori mustahkamlik va nurashga chidamlilikni beradi.
Magmatik jinslar strukturasi va teksturasi bilan farqlanadi. Magmaning chuqurlikda asta-sekin sovushidan to‘la kristalli struktura hosil bo‘ladi. Donalar o‘lchamiga qarab yirik donali (5mm ko‘p), o‘rtacha donali (1-5mm) va mayda donali (0,5-1mm) hamda notekis donador va tekis donador bo‘ladi (3.1-rasm).
Magmatik jinslar asosan massiv teksturaga ega bo‘lib, o‘ta yuqori zichlikka ega bo‘lganligi sababli mustahkam, sovuqqa chidamli, suv shimuvchanligi juda kam bo‘ladi. Ularning siqilishga mustahkamligi 100300 MPa, o‘rtacha zichligi 2600-3000 kg/m³, suv shimuvchanligi 1% kam (hajmiga nisbatan), issiq o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 3 Vt/ (m^.0C) atrofida bo‘ladi.