"qurilish materiallari va buyumlari"

«QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYASI TEXNOLOGIYASI» kafedrasi

15.3. Temir ishlab chiqarish texnologiyasi.
12

Po‘lat turi	Po‘lat markasi	Cho‘zilishdagi mustahkamlik, 9,8·105N/m2	Oqish chegarasi 9,8·105N/m2, qalinligi, mm
			20 gacha	20-40	40-100	100 dan >
1	2	3	4	5	4	5
Uglerodli oddiy	St3kp	37-47	24	23	22	20
	St3ps	38-49	25	24	23	21
	St3Gps	38-50	25	24	23	21
Ko‘prikbop uglerodli qizdirib ezilgan	M16s	38	23	—	—	—
	St3most	38	24
Konstruksiyabop kam legirlangan	146 19g	46 48	21 32	—	—	—
	09G2	45	31	—	—	—
	18G2	52	36	—	—	—
	12GS	47	32	—	—
	17GS	50-52	34-35	—	—	—
	09G2S	44-50	33-35	29-30	29-28	27
	15GS	48-52	36-38	34-36	—	—
	15XSND	50	35	—	—	—

Qurilish po‘latlarining mexanik xossalari

«QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYASI TEXNOLOGIYASI» kafedrasi

15.3. Temir ishlab chiqarish texnologiyasi.
13
Po‘latnavlari: a—dumaloq;
6— kvadrat; v—tasmasimon;
g—takroriy uzun; d—taram-taram; e—to‘lqinli; yo— teng burchakli; j—teng bo‘lmagan burchakli; z—shveller; i—qo‘shtavr; y—payvandlangan qo‘shtavr; k—tsmir yo‘l izi (relsi); l—devorbop shpunt. 

«QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYASI TEXNOLOGIYASI» kafedrasi

15.3. Temir ishlab chiqarish texnologiyasi.
14
Alyumin va uning qotishmalari. Alyumin — engil, kumush oq rangli temir. Uning afzalligi zichligining kichikligida, mustahkamligining etarli darajada yuqoriligidadir. Alyuminning zichligi po‘latga qaraganda uch barobar kichik, cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi toza alyuminniki 10 MPa, qo‘shilmali konstruksiyabop alyuminniki 62 MPa gacha bo‘lishi mumkin. Cho‘zilish darajasi 20—30 %ga teng. Alyumin bilan po‘latga bir xil yuk qo‘yilsa, alyuminning deformatsiyasi katta bo‘ladi. Alyumin boksid, nefelin, alyumin kabi tog‘ jinslaridan olinadi. Xom ashyolarni kompleks ravishda qayta ishlaganda alyumindan soda, potash, sement, sulfat kislotasi, o‘g‘it va boshqa mahsulotlar ham olish mumkin. Toza alyumin mashina qismlari, alyumin kukuni, beton uchun (bo‘yoq, gaz hosil qiluvchi) ko‘p kavakli alyumin qog‘ozi (folga), elektr simlari olishda ishlatiladi. Tarkibida Cu, Mn, Mg, 51 bo‘lgan alyumin qotishmalarning mustahkamligi 50 MPa ga teng. Alyumin, mis, magniy va marganeidan tashkil topgan qotishmalarni dyuralyumin deb ataladi.

«QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYASI TEXNOLOGIYASI» kafedrasi

15.3. Temir ishlab chiqarish texnologiyasi.
15
Qo‘rg‘oshin — yumshoq, plastik og‘ir temir. Zichligi 11400 kg/m3, erish harorati 327°S ga teng. Suyuq qo‘rg‘oshin suv singari quyilib yoyiladi. Cho‘zilishdagi mustahkamligi 2,1 MPa. Rentgen nurlarini o‘tkazmaydi. Gamma nurlari qisman o‘tadi. Qurilishda qo‘rgoshin maxsus quvurlarni zanglashdan saklovchi qatlam sifatida hamda tovush va suvdan muhofaza qilishda ishlatiladi. tor jinsli sulfid rudasidan olinadi.
Qalay — yumshoq, zanglashga chidamli temir. Zichligi 7230 kg/m3, erish harorati 232°S. Oson eruvchan qotishmalar olishda, po‘latni mis bilan yopishtirishda ishlatiladi. Cho‘zilishdagi mustaxkamlik chegarasi 3,5—4,5 MPa. Cho‘zilish darajasi 40 %, qattikutigi 12 ga teng. Sanoatda tog‘ jinsi qalay toshi rudasidan olinadi.

«QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYASI TEXNOLOGIYASI» kafedrasi

15.3. Temir ishlab chiqarish texnologiyasi.
16
Mis-qizil rangli, zichligi 8800 kg/m3, erish harorati 1083°S ga teng temir. Cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi 2,0 MPa, cho‘ziluvchanlik darajasi 30—60 %ga teng. Yumshoq va plastik temir bo‘lib, elektr va issiqlikni o‘zidan tez o‘tkazadi. Misli, sulfidli va oksidlangan rudalardan olinadi. Asosan elektr simlari va har xil qotishmalar olishda qo‘shimcha temir sifatida ishlatiladi.
Mis bilan ruxni qo‘shib olingan qotishma jez deb ataladi. Jezning mustahkamligi va zanglash chidamliligi yuqori, shuningdek uni sovuq yoki qizigan holatda bolg‘alash mumkin. Ayrim hollarda unga qo‘rg‘oshin, qalay, alyumin, kremniy singari temirlar qo‘shib qotishmalar olinadi. Jezdan jez taxtasi, sim, quvurlar, shuningdek arxitektura qismlari ishlanadi. Agar misga 10 %gacha qalay qo‘shilsa qalay bronzasi deb atapadi.