Qurilish moddiy texnika ta'minotini tashkil etish tizimida logistika reja

Boshqaruv ob’ektiv zaruriyat va maqsadga yo‘naltirilgan jarayon sifatida

Jamiyat paydo bo‘lgandan buyon va sivilizatsilashgan darajaga o‘tgandan beri iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot tizimiga, shu jumladan materiallarni va boshqa buyumlarni ishlab chiqarish va qayta ishlashga tayangan holda rivojlangan. Odamlar jamoasidan farqli o‘laroq tabiat ham, texnika ham, ongli jarayonni boshqarish bo‘yicha hech qanday ish olib borolmaydi.
Demak boshqaruv – bu chuqur tahlilni, ishlanmalarni va ma’lum maqsadlarni to‘g’ri qo‘yishga qaratilgan, makon va zamonda to‘xtovsiz amalga oshiriladigan maqsadga yo‘naltirilgan jarayondir. Lekin boshqaruv biror narsa yoki birov tomonidan boshqarilsagina vujudga keladi. Bu asnoda boshqarish haqidagi fan, boshqaruv sub’ekti va ob’ekti tushunchasini kiritadi.
Boshqaruv sub’ekti - bu jismoniy yoki yuridik shaxs bo‘lib, hukumat organlari tomonidan va amaldagi qonunchilik bo‘yicha berilgan vakolatlar bo‘yicha ta’sir o‘tkazish imkonitiga ega bo‘ladi.
Boshqaruv ob’ekti – bu boshqaruv sub’ektining ta’sir o‘tkazish (boshqaruv ta’siri) ob’ekti bo‘lib, huquqiy va jismoniy shaxslar, ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar, ishlab chiqarish va xo‘jalik tizimlari boshqaruv ob’ekti bo‘la oladi.
Ko‘rib turganingizdek, ikkala holatda ham boshqaruv haqida, bir gurux insonlarni boshqaruv vakolatlariga ega bo‘lgan boshqa bir gurux insonlar tomonidan boshqarish to‘g’risida, gap boryapti. Aynan insonlar, ularning ishlab chiqarish xo‘jalik va boshqa jarayonlar bilan bog’liq bo‘lgan harakatlari boshqaruvning predmeti hisoblanadi, ya’ni zamonaviy menejmentning asosidir. Menejment, boshqaruv sub’ekti va ob’ektisiz, ham fan sifatida, ham xo‘jalik amaliyotida o‘zining mazmuni va mohiyatini yo‘qotadi.
Etarlicha katta «armiya» odamlar ishlaydigan qurilish sohasi ham, albatta, bu fikr mulohazalardan mustasno emas. Ayniqsa qurilishda boshqa sohalarga nisbatan boshqaruv sub’ekti va ob’ekti yaqqolroq gavdalanadi: masterlar yoki brigadirlar ishchilarni boshqaradi, prorab yoki katta prorablar brigadirlarni boshqaradi, uchastka boshliqlari prorablarni boshqaradi va h.k. YA’ni qurilish boshqaruvi ham butun ijtimoiy ishlab chiqarishda amal qiladigan barcha qonun va qoidalarga bo‘ysunadi. SHuning uchun qurilish boshqaruvi ijtimoiy ishlab chiqarish boshqaruvining tarkibiy va ajralmas qismi hisoblanadi.
Boshqarish jarayoni, qaysi darajada bo‘lmasin davriy va bir vaqtning o‘zida uzluksiz hisoblanadi. Uzluksizlik bir vaqtning o‘zida va ketma-ket amalga oshiriladigan ko‘plab sikllarni bajarishda vujudga keladi. Boshqarish sikli maqsadlarni ishlab chiqishdan boshlanadi va ularga erishish bilan yakunlanadi. Bunday siklning asosiy bosqichlari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  maqsadlarni rejalashtirish;
  
• 
  qabul qilingan qarorlarni yoki maqsadli funksiyalarni tartibga solish;
  
• 
  erishilgan natijalarni tahlil qilish va baholash;
  
• 
  yangi boshqaruv qarorlarini tanlab olish va belgilab olish.
  

Bu hamma sikllar uchun asosiy bo‘lib boshqarish ta’siri hisoblanadi. Aynan ta’sir qilish - boshqaruvning asosidir. Ta’sir qilish, ya’ni boshqaruv ta’sirini o‘tkazish samarali bo‘lishi uchun quyidagi asosiy shartlarga rioya qilish lozim:

1. 
   Boshqaruvchi yoki boshqariluvchi tizimlar singari boshqaruv ob’ekti va sub’ekti o‘zaro bir-biriga sabab-oqibat munosabatlari orqali bog’liq bo‘lishi kerak.
   
2. 
   Boshqarayotgan tizimda boshqarish maqsadi aniq bo‘lish kerak. Boshqarayotgan tizim boshqarish ob’ektining holati haqidagi axborotlarni - faoliyat natijalari, muhitning o‘zgarishi kabilarni o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.
   
3. 
   Boshqarish ob’ekti boshqarish ta’sirlarni qabul qila olish, o‘zlashtirish va qo‘yilgan vazifani mazmuniga mos ravishda bajara olish qobiliyatiga ega bo‘lish kerak.
   

Bu shartlarni rioya qilish imkoniyatlarini ko‘proq boshqaruvchanlik ta’minlaydi, ya’ni boshqarish tizimining ishonchliligi. Boshqarish ob’ekti qancha murakkab bo‘lsa, boshqarish organining qobiliyati shuncha yuqori bo‘lish kerak. Agar bog’liqlik buzilsa boshqaruvchanlik ham pasayadi, ishlab chiqarish tizimi boshqarilmaydigan yoki zaif boshqarish bo‘lib qoladi, natijada ishlab chiqarishning foydasi ham kamayadi.
Boshqaruvchanlikni normalash mumkin. Boshqarish normasida, odatda, boshqarish samaradorligini ta’minlash sharti bilan bitta rahbar yoki boshqaruv organiga bo‘ysunadigan ishlovchilar yoki bo‘linmalar soni belgilanadi.
Bu qonuniyatlardan bir qator oqibatlar kelib chiqadi.

1. 
   Oddiy boshqaruv organlari yordamida murakkab ob’ektlarni boshqarish mumkin emas.
   
2. 
   Boshqaruv samaradorligi boshqarish apparati xodimlari miqdoriga bog’liq bo‘lar ekan, boshqaruv xizmatining optimal miqdoriga erirish lozim.
   
3. 
   Ishlab chiqarishni boshqarishning tashkiliy tuzilmasida boshqaruv darajalarining ratsional tabaqalashuviga erishishi kerak.
   

Qurilish boshqa moddiy ishlab chiqarish sohalar kabi dinamik (o‘zgaruvchan) va ochiq tizim bo‘lib, tashqi muhit bilan, ya’ni har xil sohadagi korxonalar va tashkilotlar bilan yakuniy qurilish tovarlari yaratilishida to‘g’ridan-to‘g’ri yoki bilvosita aloqaga kirishuvchi tizimdir. O‘zgaruvchanlik qurilishda bir paytning o‘zida funksional va rivojlanish jarayonlarinig borishida namoyon bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida bir qator qonuniyatlarga rioya etishni talab qiladi. Bular qatoriga qo‘yidagilarni kiritsa bo‘ladi:
a) boshqaruvning ob’ektivligi ya’ni boshqaruv ta’siri insonlarning irodasi va tafakkuridan qat’iy nazar namoyon bo‘ladi.
b) boshqaruvning zaruriyligi – sabab-oqibat munosabatlarining vujudga kelishi. Bunda bir hodisaning o‘zgarishi boshqa bir hodisaning o‘zgarishini kelirib chiqarishi mumkin yoki keltirib chiqaradi.
v) Boshqarish jarayonida boshqarish ta’sirining vazifasi.
g) Boshqarish qonuni, tabiat, jamiyat va ong rivojlanish qonuni bilan mosligi.
Boshqarishning ob’ektiv zarurligi mavqe teoriyasi kabi va xo‘jalik amaliyotida ham albatta belgilangan qonuniyatlarni, shartlarni, sub’ekt bilan oyu’ekt boshqarishning o‘zaro nisbatlari ramkalar bilan chegaralab qo‘yish mumkin emas.