Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari bob. Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish asoslari

Dehqonchilik tarmog‘i sohalarida yetishtirilgan mahsulotlarning reja va haqiqiy tannarxlari o‘rtasidagi farq

Mahsulot	.Miqdori,	1 hirlik tannarxi,		so'lll	Summa,	Korr. Schotlar
	s.	reja	haqiqat	farq (+,-)	so'in	Dt	Kt
Paxta	1500	38000	37000	-1000	-1500000	9110	2010
Don	2250	15500	14000	-500	-1125000	9110	2010
Don chiqiti sotilgan chorvaga	1000 800 200	7725	8000	+275	+275000 +220000 +55000	9110 2020	2010 2010
Somon sotilgan chorvaga	2300 300 2000	150	155	+5	+ 11500 + 1500 +10000	9110 2020	2010 2010
Pomidor	350	10000	11000	+1000	+350000	9110	2010
Piyoz sotilgan qoldiq	200 150 50	20000	20600	+600	+120000 +90000 +30000	9110 2810	2010 2010
Karam	250	5000	6000	+1000	+250000	9110	2010
Kartoshka sotilgan qoldiq	200 150 50	32000	33500	+ 1500	+300000 +225000 +75000	9110 2810	2010 2010
Sabzi	320	8000	8500	+500	+160000	9110	2010

hisob-kitobi


Ishlab chiqarish xarajatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar maxsus «Ishlab chiqarish xarajatlari to‘g‘risida hisobot»da (18-shakl) jamlanadi.
Buxgalteriya hisobining kombinatsiyalashgan shaklida ishlab chiqarish xarajatlari hisobi quyidagi maxsus reestrlarda yuritiladi:

• 
  «Hisobot davri xarajat (sarf)larini hisobga olish qaydnomasi»;
  
• 
  «Dehqonchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot chiqishini hisobga olish qaydnomasi».
  

12.4. Dexqonchilik mahsulotlari tannarxini aniqlash usullari
Dehqonchilik ishlab chiqarishida asosiy, yondosh va yordamchi mahsulot tushunchalari bir- biridan farqlanadi.
Asosiy mahsulot deganda qishloq xo'jaligining ixtisoslashgan sohasini yuritishda yetishtirilishi bosh maqsad qilib olingan mahsulot turi tushuniladi.
Yondosh mahsulot asosiy ekinlardan asosiy mahsulotlar bilan bir vaqtda olinadi va iste'mol xususiyatlariga ko‘ra asosiy mahsulotga o‘xshash mahsulotdir.
Yordamchi mahsulot - bu asosiy malisulot bilan bir vaqtda olinadigan, ammo xususiyatiga ko‘ra ikkinchi darajali mahsulot.
Dehqonchilikda har bir alohida qishloq xo‘jalik ekinidan olinadigan mahsulot turi kalkulyatsiya obyekti hisoblanadi. Bir ekindan ayni bir vaqtda turli xususiyatdagi mahsulot olinishi tufayli dehqonchilik mahsuloti tannarxini kalkulyatsiya qilishda bevosita va bilvosita usullardan foydalaniladi. Chunonchi, xarajatlarni mahsulot tannarxiga bevosita o‘tkazish usuli bir ekindan faqat bitta mahsulot turi olinadigan hollarda foydalaniladi. Bunda bir birlikning tannarxi mazkur ekinni yetishtirishga sarflangan jami xarajatlar summasini olingan mahsulot miqdoriga bo‘lish orqali topiladi. Ayrim qishloq xo‘jalik ekinlaridan turli mahsulotlar olinganda alohida mahsulot turlari birligi tannarxini aniqlashdajami xarajatlarni umumiy bo‘lgan belgilaridan birining miqdoriy qiymatiga mutanosib taqsimlash usuli qo‘llaniladi.
Dehqonchilik mahsulotlari tannarxini hisoblash xususiyatlarini ularning ayrim turlari bo‘yicha ko‘rib chiqamiz.
Don ekinlari. Don ekinlarini ekish vayig‘ishtirish xarajatlari (donni xirmonda tozalash va quritish xarajatlari qo‘shilib) don, don chiqitlari va somonning tannarxini tashkil qiladi. Don va don chiqitlarning tannarxini aniqlash uchun, avvalambor, unga tegishli jami xarajatlarda somonning belgilangan qiymati chegirib tashlanadi. Qolgan xarajatlar don va don chiqitlarining tannarxini tashkil etadi. Donning tannarxini aniqlash uchun don chiqitlari (laboratoriyada aniqlangan donning miqdoriga qarab) sof donga aylantiriladi. So‘ngra ularga tegishli jami xarajatlar shartli don miqdoriga bo’linib 1 sentner (s) donning tannarxi aniqlanadi. Yuqoridagi tartibga ko‘ra don bo‘yicha bir biriik (1s) mahsulotning haqiqiy tannarxi joriy hisob registrlari ma’lumotlari bo‘yicha quyidagi formula asosida hisob- kitob qilinadi:
(Xj - To) - S rt
Th ,
(D + CHdm)
bu yerda:
Xj -jami xarajatlar (2012 schotning bosh qoldig‘i va debet aylanmasi summalari birgalikda olinganda);
To - yil oxiriga tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari;
Srt - somonning reja qiymati;
D - donning miqdori (s.);
Ch.d.m. - chiqitning donga aylantirilgan miqdori (s.).
0‘z nabatida:
Ch x F
CHilm = ,
100 %
bu yerda: Ch - don chiqiti miqdori (ts.); F-chiqitdan don chiqish foizi.
Misol. Kuzgi bug'doy hosili yig'ishtirib va tozalab olingandan keyin 1000 s don, 200 s don chiqiti va 600 s somon olingan, deylik. Ushbu xosilni yetishtirish va xirmonda tozalash uchun 13600000 so'm sarflangan. Somonning me 'yoriy xarajatlar qiymati 600000 so'mni tashkil etadi. I s somonning tannarxi esa - (600000:600) 1000 so'mni tashkil etdi. U holda don va don chiqitiga tegishli xarajatlar 13000000 (13600000-600000) so 'mga teng.
Don chiqiti (cho’pi)ni donga о‘tkazish foizi-50 % desak, и holda donga aylantirilgan chiqit miqdori 100 ts (200*50 %),jami shartli don miqdori esa 1100 s (1000+100) ga teng.
1 s shartli donning tannarxi 11818 so'mni (13000000 : 1100) tashkil etadi.
Somon kabi jo‘xoripoya bargi, g‘o‘zapoya, kungaboqar tupguli, karam bargi, shox-shabba (tut) va boshqa yordamchi mahsulotlarning tannarxi ushbu mahsulotlarni yig‘ishtirish, presslash, tashish, g‘aramlash va tayyorlashga oid boshqa ishlar xarajatlari asosida belgilangan me’yorlar bo‘yicha ularga sarflangan xarajatlardan kelib chiqib aniqlanadi.
Poliz ekinlari. Poliz ekinlari bo‘yicha xarajatlar umumiy holda olib borilganda ularning ayrim turlari bo‘yicha 1 s. hosilning tannarxi o‘stirish va hosilni yig‘ ishtirishga taalluqli barcha xarajatlarni mahsulot massasiga taqsimlab aniqlanadi. Bunda xarajatlar ayrim ekinlarga mahsulot realizatsiyasidan tushgan daromadga mutanosib taqsimlanadi. Chunonchi,

sabzavotchilik sohasida alohida mahsulot turiga to‘g‘ri keladigan haqiqiy xarajatlar (Mx) har bir mahsulot sotish qiymatini jami sabzavotlarni sotishdan olingan sof tushumdagi hissasiga (Sx) qarab quyidagicha aniqlanadi:
Xj x Sx
Mx = ,
100%
o‘z navbatida:
C iri
Sx = x 100 %
Sjm
bu yerda:
Xj -jami xarajatlar;
Cm - har bir mahsulot bo‘yicha sotish hajmi;
Sjm-jami mahsulotlar bo‘yicha sotish xajmi.
Sabzavotchilik sohasiga sarflangan xaraj atlarni yyetishtirilgan mahsulotlar o‘rtasida taqsimlash tartibi misol tariqasida 12.4-jadvalda keltirilgan.
12.4-jadval
Sabzavotchilik sohasi xarajatlarini mahsulotlar o‘rtasida

taqsimoti

Mahsulot turi	Ilosil, s	1 s. sotish bahosi, so'm	Sotish qiymati, so'm	Ilissasi, %	Xarajat summasi, so'm	1 birlik mahsulot tannarxi, so'm
1	2	3	4	5	6	7
Pomidor	100	15000	1500000	9,1	1228550	12285
Pivoz	150	20000	3000000	18,3	2470610	16470
Karam	120	8000	960000	5,8	783035	6525
Kartoslika	200	45000	9000000	54.7	7384830	36924
Sabzi	110	18000	1980000	12.1	1633575	14850
Jami			16440000	100,0	13500600

Izoh: a) 6-ustunda har bir mahsulot turlariga to‘g‘ri keladigan xarajatlar ularning sotish hajmini jami mahsulot sotishdagi hissasini (5-ustun) barcha mahsulot turlariga qilingan jami xarajatlar summasiga (6-ustunning jami summasiga) ko'paytirish va 100 foizga bo‘lish orqali topiladi; b) 7-ustunq 6-ustun / 2-ustun.
Makkajo‘xori. 1 se. makkajo‘xori donining tannarxini hisoblashda don qabul qilish punktlarida sutkalik o‘rtacha namunalarni sutkadagi donning bazis namligini (makkajo‘xori sutkasidagi donning bazis namligi 22 foiz koiamida qabul qilingan) hisobga olib yanchish natijasida aniqlangan so‘talardan quruq donga o‘tkazish xo‘jalikning davlatga sotgan makkajo‘xori so‘talaridan bazis namlikdagi don chiqishining o‘rtacha foizidan aniqlanadi. Bu foiz qabul qilingan don nakladnoylari registrlarining



ma’lumotlaridan olinadi. 1 s makkajo‘xori donining tannarxi ishlab chiqarish xarajatlarini jo‘xoripoyalarini yig'ishlirish sarllari va qiymatini istisno qilib, don massasiga taqsimlab aniqlanadi.
Paxta. 1 s paxtaning tannarxi uni yetishtirish va yig‘ ishtirish (g‘o‘zapoya bundan mustasno) xarajatlari summasini uning hisobga olingan (konditsiya) miqdoriga taqsimlab aniqlanadi. Paxtaning tannarxi alohida navlar bo‘yicha aniqlanganda xarajatlarning umumiy summasi uning xarid narxlarining qiymatiga mutanosib taqsimlanadi.
Lavlagi. 1 slavlagi ildiz mevasining ishlab chiqarish tannarxi (fabrikada ishlatiladigan va tug‘anagi) ularni qand lavlagining (foydalaniladigan bargining qiymati xarajatlardan chegirib tashlangach) fizik massasiga bo‘lib aniqlanadi.
Tamaki. Tamaki va moxorka xomashyosining tannarxi ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy summasi va xomashyoning hisobga olingan massasidan kelib chiqib, xarajatlarni mahsulotning alohida turlariga ularning xarid baholaridagi qiymatiga mutanosib taqsimlab aniqlanadi. Urug‘chilikda 1 s tamaki, moxorka xomashyosi, urug‘ning tannarxi muayyan mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlarining tegishli summasi va xomashyo, urug‘ning hisobga olingan massasidan kelib chiqib aniqlanadi.
Kartoshka. 1 s kartoshkaning tannarxi kartoshkani yetishtirishga taalluqli barcha xarajatlarni palak qiymatini chegirib, kartoshka hosiliga taqsimlab aniqlanadi.