Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Kolloidatsiya davrida eritmadagi gidratli yangi xosilalar tuyinishi ortib boradi, 
ularni suvda erishi juda kamdir. Xosil bo‘lgan eritma yangi xosilalar uta tuyingan 
xolatda bo‘ladi. Gidratli yangi xosilalar mayda kolloid zarrachalar – 

---

123 
submikrokristallar – eritmadan ajralib sement gelini xosil qiladi. Gellarning kup 
miqdorda xosil boʻlishi sement xamirini quyuqlanishiga olib keladi. Bu sement bilan 
suvni aralashtirgandan taxminan 3...5 soatdan sung ruy beradi. Gel elimsimon 
yopishkoklik xususiyatiga ega boʻlib, u sement zarrachalarini yoki toʻldirgichlar 
bo‘lgan takdirda ularni xam oʻzaro yopishtiradi. Natijada sement xamiri quyuqlashadi 
va uz plastikligini yoʻqotib, asta-sekin kota boshlaydi. 
Sement qanchalik mayda tuyilsa va qotish jarayonidagi harorat yuqori boʻlsa, uning 
qotishi shuncha tezlashadi. 
Kristallanish davrida  sementni suv bilan birikishi ( gidratatsiya) davom etadi, xosil 
bo‘lgan gel kristall usimtalarga aylanadi. Kristallarni miqdori va xosilalar bilan 
yuzasi ortib boradi, bu esa sement toshini mustaxkamligini ortishiga olib keladi. 
Sement aniq miqdordagi suv (sement massasidan 25-30%) bilan kimyoviy birikish 
xususiyatiga ega. Xamma qolgan suv suyuk xolatda qoladi, betonni kurishi bilan suv 
parlanadi, natijada sement toshi tarkibida mayda-mayda govaklar xosil bo‘ladi, bu 
esa sement toshini mustaxkamligini va chidamligini pasayishiga olib keladi. 
Portlandsementni qotish jarayoni, uni tashkil etuvchilarni suvda erishi kiyin 
bo‘lganligi uchun, uzok muddat davom etadi (oylar va yillar). 
Birok vaqt utishi jarayonida mustaxkamlikni ortishi sekinlashadi. SHuning uchun 
sementni sifatini, 28 sutka qotishi natijasida olgan mustaxkamligi bo‘yicha 
baxolanadi. 
 
6.2 Portlandsement klinkerining kimyoviy – minerologik tarkibi 
 
Portlandsement klinkeri ishlab chiqarishda xomashyo sifatida tarkibida kalsiy 
karbonat ko‘p bo‘lgan karbonat jinslar va tarkibida kremniy oksid, alyuminiy oksid 
hamda temir oksid bo‘lgan gillar, shuningdek, gil va kalsiy karbonatning tabiiy 
aralashmalari (mergellar) ishlatiladi. Keyingi yillarda portlandsement ishlab 
chiqarishda gilni butunlay ishlatmaslik yoki qisman ishlatish maqsadida, nordon va 
asosli domna shlaklari, shuningdek, nefelin chiqindilaridan foydalanilmoqda. 

---

124 
Shuningdek, gips yoki angidritni gil bilan aralashtirib, portlandsement va SO
2
gazi 
olishning kompleks texnologiyasi ishlab chiqilgan. Bu texnologiya sulfat kislota kam 
ishlab chiqariladigan mamlakatlarda yo‘lga qo‘yilgan.
Nefelin shlami chiqindi sifatida alyuminiy oksid ishlab chiqaruvchi sanoatda 
hosil bo‘ladi. Uning tarkibida 25...30% SiO