Qurilmalarni elektr texnologik deb ataladi
Download 1.29 Mb. Pdf ko'rish
|
маърузв2
|
1.2. Elektr texnologiya haqida tushuncha. Elektr energiyadan bevosita texnologik jarayonda foydalanishni elektr texnologiya deb ataladi. Elektr energiyasi issiqlik, mexanik, kimyoviy va boshqa turlarga aylanib o’tadigan qurilmalar, shu bilan birga texnologik jarayon hosil qiladigan qurilmalarni elektr texnologik deb ataladi. Bunday qurilmalar murakkab tuzilishga ega bo’lib, ularning tarkibiga ishchi organ, ya’ni plazmatron, plazmali reaktor, elektron tup, yoy va ion agregatlarining, elektrodlar tizimi va belgilangan ish rejimini avtomatik ta’minlovchi yoki mikrojarayonli texnika yordamida boshqariluvchan maxsus energiya manbalari kiradi. Suv, gaz ta’minlash va vakuum hosil qilish hamda uni saqlash tizimlari esa elektr texnologik qurilmalar tarkibiga yordamchi jihoz sifatida kiradi. Elektr texnologik qurilma qanday texnologik jarayonni bajarish uchun belgilangan ekanligini bilmay, uni talab doirasida montaj qilish, sozlash va ishlatish mumkin emas. Insoniyatning ishlab chiqarish faoliyati va uy ro’zg’or ehtiyojlari elektr texnologik qurilmalar bilan tobora to’yinib bormoqda. Bunday to’yinish faqatgina mazkur qurilmalarga bo’lgan ehtiyojning o’sishi bilangina asoslanib qolmasdan, balki uglevodorodli yoqilg’i tannarxining ma’lum darajada oshishi, tashqi muhitni muhofaza qilish bo’yicha aniq choralar belgilash zaruriyati, chiqindisiz texnologiyalar yaratish kabilar bilan ham bog’liqdir. Elektr texnologik jarayonlarni takomillashib mamlakatimizning rivojlanib borayotgan energetik tizimini, yangi elektr stanstiyalari va yuqori quvvatli elektr tarmoqlarini qurish orqali amalga oshiriladi. Elektr texnologiyaning tobora takomillashib borishi yuqori birlikga ega bo’lgan, katta miqdordagi issiqlikka bardosh beruvchi, kimyoviy reaksiyaning agressiv ta’siriga turg’un bo’lgan va kichik issiqlik o’tkazuvchanlikga hamda yuqori darajadagi izolyatsion xususiyatga ega bo’lish kabi yangi xossalarga ega bo’lgan yangi materiallar ishlab chiqish imkoniyatini beradi. Elektr texnologik jarayonlar yordamida sifatli o’tkazgich va yarim o’tkazgichlar uchun materiallar, shuningdek eski texnologiyalar yordamida ilgari olib bo’lmagan va ishlab chiqish chiqindilari hamda ishlatib bo’lmaydigan xom ashyolardan turli materiallar ishlab chiqish yo’lga qo’yilgan. Ko’plab sanoat tarmoqlari va fanda erishilgan yutuqlar elektr texnologik jarayonlar rivojiga ko’ra erishilmoqda. Elektr texnologik jarayonlarni takomillashtirib borilishi natijalariga ko’ra eng diqqatga sazovor bo’lgan yutuqlar, ayniqsa mikroelektronika sohasida ko’zga tashlanadi. Radiotexnik jihozlar, elektron hisoblash mashinalari hamda sanoatdagi boshqariluvchan komplekslar tarkibida yuz minglab, ayrim hollarda esa o’nlab million elementlarni minglab tutashma bilan birlashtiruvchi tizimlar mavjud. Agarda mazkur tizimlar bundan 40 - 50 yil muqaddam foydalanilgan eski texnologiyalar yordamida yaratilganda edi, bunda yuqoridagi qurilmalar massalari o’nlab tonnani, hajmlari o’nlab kub metrni va iste’mol quvvatlari yuzlab kilovattni tashkil qilgan bo’lar edi. Hozirgi kunda “yuzalarga plazmali ishlov” orqali yuzalarga qoplama yoki qatlam berishini joriy etilishi ionli - nurli legirlash, plazmali travlenie, lazerli payvandlash, fotolitografiya kabi ishlov berish usullaridan foydalanish, hamda elektr texnologik qurilmalar yordamida olingan yangi materiallarni qo’llash oqibatida tarkib jihatidan yangi bo’lgan mikroelektron elementlar va jihozlar yaratilmoqda. Elektron mikrosxemalarni konstruksiyalash va tayyorlashning yangi va sifatli usullari ishlab chiqildi. Bunda birgina texnologik jarayonning o’zida mikronlarda o’lchanuvchan hajmdagi yarim o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan kristall yoki dielektr yuzada barcha aktiv, passiv va tutashtiruvchi elementlar o’zaro birlashtirilishi amalga oshiriladi. Mikrosxema tarkibiga kiruvchi elementlar (tranzistorlar, diodlar, kondensatorlar, rezistorlar va boshqalar) hech qanday tashqi tutashmaga ega bo’lmagan holda, mexanik kuchlar va tashqi muhit ta’siridan saqlovchi umumiy germetik qoplamaga ega va yuzlab mikroelementlarni shunday tartibda o’zida mujassamlashtirgan, yagona korpusga ega bo’lgan mikrosxemalar o’z navbatida komplekslar tarkibiga kiradi. Shu sababli mikrokalkulyator va mikrotelevizorlar bilan ta’minlangan mini – qo’l soatlari, kichik gabaritli rangli televizorlar, katta eslash qobiliyatiga ega va yuqori tezlikda matematik amallarni bajaruvchi EXM lar biz uchun oddiy bir qurilmalar va jihozlarday bo’lib qoldi. Sanoatning samolyotsozlik va avtomobilsozlik sohalarida kontaktli payvandlash usulini joriy etilishi, yig’ish ishlarini yuqori darajada mexanizatsiyalashga va oqibatda transport vositalarini tezkor usulda tayyorlashga olib keldi. Yuqori sifatli metallarni olishda elektroshlakli qayta eritish jarayonining tadbiq etilishi muhim ahamiyat kasb etgan. Elektr texnologik jarayonlar, ayniqsa yangi tavsiya etilayotgan elektr texnologik jarayonlar juda qisqa muddat ichida laboratoriyalar sinovidan fanga, texnikaning turli yo’nalishlariga, uy ro’zg’or va ishlab chiqarishga joriy etilmoqda. Bu ayniqsa elektr energiyasiz amalga oshiriluvchan yoki elektr energiyasidan foydalanish cheksiz katta foyda keltiruvchi jarayonlarga taaluqlidir. Fizika va elektrotexnikaning rivojlanishi, elektr yoki magnit maydonida ishlov berayotgan modda yoki materiallarning shu maydonlar ta’siridagi xossalariga asoslangan texnologik jarayonlarni ishlab chiqarishga tavsiya etish imkonini bermoqda. Masalan, dielektrlar polyarizastiyasi, elektromagnit induksiyasi qonuniyatlari asosida hozirgi kunda tayanch texnologik jarayonlardan hisoblangan, g’ovak va kukun ko’rinishidagi tok o’tkazmaydigan materiallarni yuqori davr tezlikli qurilmalarda quritish, induksion usulda materiallarni qizdirish va eritish kabi texnologik jarayonlar ishlab chiqilgan va keng ko’lamda qo’llanilmoqda. Download 1.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|