Quyash aktivligi hám onın jerge tásiri

Quyashdıń kórinetuǵın jıllıq háreketi. Ekliptika.

Reje:

• 
  Quyashdıń jıllıq háreketi.
  
• 
  Quyashtın kúnlik háreketi.
  
• 
  Ekliptika boyınsha keńirek túsinik.
  

Hátteki áyyemgi dáwirlerde de, Quyashnı baqlawda adamlar onıń peshin bálentligi jıl dawamında ózgerip turıwın hám juldızlı aspandıń kórinisin anıqladilar: joqarıda yarım tunde. qubla bólegi jıldıń túrli waqıtlarında ufqda, túrli zodiaklar juldızları kórinedi - jazda kórinetuǵinler qishda kórinbeydi hám kerisinshe. Bul baqlawlar tiykarında Quyash aspan boylap háreketlenip, bir burjdan ekinshisine ótedi hám bir jıl ishinde tolıq aylanıwdı juwmaqlaydı, degen juwmaqqa keldi. Quyashdıń kórinetuǵın jıllıq háreketi júz bolatuǵın aspan sferasi sheńberi dep ataladı ekliptika.

(Áyyemgi grekshe ἔkelips - " tutılıw") - samoviy sferaning úlken sheńberi bolıp, ol boylap Quyashdıń kórinetuǵın jıllıq háreketi júz boladı.
Ekliptika boylap ótetuǵın juldız gruppaları ataladı zodiacal (grekshe " zoon" - haywan sózinen). Quyash hár bir zodiak gruppaın bir ay ishinde kesip ótedi. XX asirde. olardıń sanına taǵı biri qosıldı - Ophiuchus.

Siz qashannan berli bilgenińiz sıyaqlı, Quyashdıń juldızlar fonında háreketleniwi kórinetuǵın hádiyse bolıp tabıladı. Bul Jerdiń Quyash átirapında jıllıq aylanıwı sebepli júz boladı.
Sol sebepli ekliptika aspan sferasining sheńberi bolıp, ol boylap ol Jer orbitasining tegisligi menen kesiwedi. Kún dawamında Jer óz orbitasining 1/365 bólegin ótedi. Nátiyjede, Quyash aspanda hár kúni shama menen 1° ǵa háreketlenedi. Aspan sferasida tolıq sheńber boylap aylanıp juretuǵın waqıt dáwiri dep ataladı jıl.
Geografiya stuldan ekenin aytıw kerek, Jerdiń aylanıw o'qi óz orbita tegisligine 66°30“ múyesh astında beyim boladı. Sol sebepli Jer ekvatorı tegisligine salıstırǵanda 23°30“ beyimlikke iye. orbita. Bul ekliptikaning aspan ekvatorına beyimligi bolıp, ol eki noqatda kesip ótedi: báhár hám gúzgı teńkunlik.

Sol kúnlerde (ádetde 21 mart hám 23 sentyabr) Quyash samoviy ekvatorda jaylasqan hám 0° ge Iymeyiwge iye. Jerdiń eki yarım sharı da Quyash tárepinen birdey kórsetilgen: kunduz hám tún shegarası polyus arqalı anıq ótedi hám Jerdiń barlıq noqatlarında kunduz tunga teń. Jazǵı kún toqtap qalıwı kúni (22-iyun) Jer Arqa yarım sharı menen Quyash tárep búriladi. Bul erda jaz, Arqa qutbda qutbli kún bar, yarım sharning qalǵan bóleginde kún tunnen uzaǵıraq. Jazǵı kún statsionar kúni Quyash jer (hám samoviy) ekvatorı tegisliginen 23° 30"ga kóteriledi. Arqa yarım shar eń jaman kórsetilgen qısqı kúnniń kúninde (22 dekabr) Quyash aspan ekvatorınıń astında 23° 30" múyesh astında jaylasqan.
♈- báhárgi teńkunlik noqatı. 21 mart (kún menen tún).
Quyash koordinataları : a ¤ = 0 h, d ¤ = 0 o
Belgiler Gipparx dáwirinen berli saqlanıp qalǵan, bul noqat Qoy juldız gruppaında bolǵan → házir ol BALIQ juldız gruppaında, 2602 jılda ol AQUARIUS juldız gruppaına ótedi.
♋ - jazǵı kún tiriliwi kúni. 22 iyun (eń uzın kún hám eń qısqa tún).
Quyash koordinataları : a¤ = 6 h, ¤ = + 23 o26 "
Saraton juldız gruppasınıń belgileniwi Gipparx dáwirinen berli saqlanıp qalǵan, bul noqat Egizler burjida bolǵan, keyin ol Saraton juldız gruppaında bolǵan hám 1988 jıldan baslap Toros juldız gruppaına ótken.
♎ - gúzgı teńkunlik kúni. 23 sentyabr (kún menen tún).
Quyash koordinataları : a ¤ = 12 h, d t kólemi = " 2" ¤ = 0 o
Tárezi juldız gruppasınıń belgisi imperator Avgust dáwirinde (eramızǵa shekemgi 63 - eramızǵa shekemgi 14) ádalat ramzi retinde saqlanıp qalǵan, házirde virgo juldız gruppaında hám 2442 jılda ol Leo juldız gruppaına ótedi.
♑ - qısqı kunduz kúni. 22 dekabr (eń qısqa kún hám eń uzın tún).
Quyash koordinataları : a¤ = 18 h, d¤ = -23 o26 "
Ílaq juldız gruppasınıń belgileniwi Gipparx dáwirinen berli saqlanıp qalǵan, bul noqat Ílaq burjida, házir Sagittarius juldız gruppaında bolǵan hám 2272 jılda Ophiuchus juldız gruppaına ótedi.
Quyashdıń ekliptikadagi jaǵdayına qaray, onıń ufqdan bálentligi peshin waqtında - joqarı háwij noqatında ózgeredi. Quyashdıń kúndizgi bálentligin ólshep, sol kúni onıń iymeyiwin bilip, siz gúzetiw maydanınıń keńligin esaplawıńız múmkin. Bul usıl uzaq waqıttan berli qurǵaqlıqta hám teńizde gúzetshiniń jaylasıwın anıqlaw ushın isletilingen.
Jer polisinde, onıń ekvatorında hám orta keńliklerde teńkunlik hám kún toqtap qalıw kúnlerindegi Quyashdıń kúnlik jolları suwretde kórsetilgen.

Hátte áyyemgi dáwirlerde de, Quyashnı gúzete turıp, adamlar onıń peshin bálentligi jıl dawamında juldızlı aspandıń kórinisi sıyaqlı ózgeriwin anıqladilar: jıldıń túrli waqıtlarında ufqning qubla bóleginen yarım tunda, túrli juldız gruppaları juldızları. kórinetuǵın - jazda kórinetuǵinler qishda kórinbeydi hám kerisinshe. Bul baqlawlar tiykarında Quyash aspan boylap háreketlenip, bir burjdan ekinshisine ótedi hám bir jıl ishinde tolıq aylanıwdı juwmaqlaydı, degen juwmaqqa keldi. Quyashdıń kórinetuǵın jıllıq háreketi júz bolatuǵın samoviy sferaning sheńberi ekliptika dep atalǵan.
Ekliptika ótetuǵın zodiaklar dep ataladı zodiacal (grekshe "zoon"- haywannan). Quyash hár bir zodiak gruppaın bir ay ishinde kesip ótedi. Dástúrge kóre, 12 zodiacal juldız gruppası bar ekenligine ishoniladi, eger tiykarınan ekliptika Ophiuchus juldız gruppaın da kesip ótedi. Siz qashannan berli bilgenińiz sıyaqlı, Quyashdıń juldızlar fonında háreketleniwi kórinetuǵın hádiyse bolıp tabıladı. Bul Jerdiń Quyash átirapında jıllıq aylanıwı sebepli júz boladı. Sol sebepli ekliptika aspan sferasining sheńberi bolıp, ol boylap ol Jer orbitasining tegisligi menen kesiwedi. Kún dawamında Jer óz orbitasining 1/365 bólegin ótedi. Nátiyjede, Quyash aspanda hár kúni shama menen 1° ga háreketlenedi. Aspan sferasida tolıq sheńber boylap aylanıp ótetuǵın waqıt dáwiri jıl dep at berildi.
Siz geografiya stuldan bilesizki, Jerdiń aylanıw o'qi óz orbita tegisligine 66° 34° múyesh astında beyim boladı. Sonlıqtan, Jer ekvatorı orbital tegislikke salıstırǵanda 23°26ʹ beyimlikke iye. Bul ekliptikaning aspan ekvatorına beyimligi bolıp, ol eki noqatda kesip ótedi: báhár hám gúzgı teńkunlik. Sol kúnlerde (ádetde 21 mart hám 23 sentyabr) Quyash samoviy ekvatorda jaylasqan hám 0° ga iymeyiwge iye. Jerdiń eki yarım sharı da Quyash tárepinen birdey kórsetilgen: kunduz hám tún shegarası polyus arqalı anıq ótedi hám Jerdiń barlıq noqatlarında kunduz tunga teń. Jazǵı kún toqtap qalıwı kúni (22-iyun ) Jer Arqa yarım sharı menen Quyash tárep búriladi. Bul erda jaz, Arqa qutbda qutbli kún bar, yarım sharning qalǵan bóleginde kún tundan uzaǵıraq. Jazǵı kún toqtap qalıwı kúni Quyash er (hám samoviy) ekvatorı tegisliginen 23° 26° ga kóteriledi. Arqa yarım shar eń kem kórsetilgen qısqı kún toqtap qalıwında (22-dekabr), Quyash aspan ekvatorınan tómende birdey 23° 26° múyesh astında jaylasqan. Quyashdıń ekliptikadagi jaǵdayına qaray, onıń ufqdan bálentligi peshin waqtında - joqarı háwij noqatında ózgeredi. Quyashdıń kúndizgi bálentligin ólshep, sol kúni onıń iymeyiwin bilip, siz gúzetiw maydanınıń keńligin esaplawıńız múmkin. Bul usıl uzaq waqıttan berli qurǵaqlıqta hám teńizde gúzetshiniń jaylasıwın anıqlaw ushın isletilingen.