Quydagilar: talaba bu fanni o’rganib bozorni boshqarish va tashkil etish asoslarini

Boshqaruv maqsadiga qo’yiladigan asosiy talablar

Maqsad bir ma’noli va aniq bo’lishi kerak.
Maqsad real va bajarilishi mum-kin bo’lishi kerak.
Maqsad miqdoran o’lchovga ega bo’lishi kerak. Maqsad barcha bajaruvchilarga tushunarli bo’lmog’i darkor.
Maqsad bo’limlar va mas’ullar bo’yicha detallash-tirilgan bo’lishi kerak.
Maqsad ko’p qirrali bo’lishi kerak.

• 
  Agar siz qayoqqa borishni bilmasangiz, u holda biror yo’lni tanlashga ham hojat qolmaydi.
  
• 
  Qaysi tomonga suzishni aniq maqsad qilib olmagan elkanli qayiqqa hech qanday shamol ham hamroh bo’la olmaydi.
  
• 
  Maqsad - bu navbatdagi bosqichda “jang”, bilan zabt qilinadigan bamisoli cho’qqidir. Buni zinhor unutmaslik darkor. Shu “jang”da g’olib chiqish uchun bajarilishi mumkin bo’lgan real maqsadni o’z oldimizga qo’yishimiz kerak. Undan ortiqcha ham, kam ham emas, vassalom.
  
• 
  Miqdoran o’lchovga, meyorga ega bo’lmagan maq-sad - bu sarob. Bu talabga rioya qilmaslik rejalashtirilgan maqsadning oldindan bajarilmasligiga zamin tayyorlash demakdir.
  
• 
  Maqsad, uni boshqarish tamoyillari, piro-vard natija barchasi tushunarli va yozma ravishda ularga sodda tilda etkazilishi kerak.
  

• 
  Maqsad har bir faoliyat turi, har bir mas’ul shaxs bo’yicha mayda-chuydasigacha batafsil taqsimlab chiqilgan bo’lishi lozim. Shundagina bu maqsadning ijro qilinish darajasini aniq nazorat qilish mumkin.
  
• 
  Bu - umumiy, bosh maqsadning xususiy va yakka maqsadlarga bo’linishini, “Maqsadlar shajarasi” (derevo tseley)ni tuzishni talab qiladi
  

Boshqarish maqsadlari juda ham xilma-xildir. Bu esa ularni muayyan tarxda turkumlashni toqazo etadi.
Shundagina yakka maqsadlar korxona maqsadining samarali bo’lishiga xizmat

• 
  xodim o’z oldiga qo’yadigan maqsadlarning soni 4 tadan 8 tagacha bo’lishi, undan oshmasligi kerak. Agar ularning soni bundan oshsa, u holda xodim kutgan natijasini ololmaydi, oqibatda korxonaning umumiy maqsadiga putur etkazadi.
  
• 
  yakka maqsadning ham pirovard natijasi va aniq muddati belgilangan bo’lishi kerak. Aks holda u mavhumlikka yuz tutadi.
  
• 
  rejalashtiriladigan maqsad qiyinchilik bilan erishiladigan, shu bilan birga, amalga oshirish mumkin bo’lgan darajada bo’lishi kerak.
  

2.Menejment samaradorligi.Dastlab “samara” va “samaradorlik” tushunchalari to‘g‘risida ikki og‘iz so‘z. £zbek tilining izohli lug‘atida bu iboralar quyidagicha talqin etilgan.“Samara-bu natija, oqibat, meva. Masalan, ijodiy mehnat samarasi”.“Samaradorlik-bu kutilganicha yoki undan ham ortiq samara beradigan.Samarali, sermahsul. Masalan, samarali mehnat” Iqtisodiyotda “samara”-bu yaratilgan:

• 
  yalpi ichki mahsulot (YaIM)
  
• 
  yalpi milliy daromad (YaMD)
  
• 
  yalpi sof daromad (YaSM)
  
• 
  
  
  Ñ
  ÑÄ=
  yalpi sof daromad (YaSD) kabilarda o‘z aksini topadi. Ammo birgina samaraning o‘zi kishi faoliyatini to‘liq ifodalay olmaydi. Eng muhimi shu samaraga qanday xarajatlar evaziga erishilganini aniqlashdir. Zzero bir xil xarajat qilib turli samara olinishi mumkin bo‘lganidek, bir xil samaraga turli xil mehnat sarfi tufayli erishish ham mumkin.Ijtimoiy ishlab chiqarishning maqsadi ham oz mehnat, moddiy va pul mablag‘lari sarflab ko‘proq samaraga erishishdir. Bu degan so‘z erishilgan samarani (S) sarflangan xarajatga (X) bo‘lish kerak. Bunday taqqoslash samaradorlik (SD) nisbiy ko‘rsatkichini beradi.
  

Kasrning maxraji-bu absolyut miqdorlar bo‘lib, ular ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonida sarflangan:

• 
  yalpi mehnat (YaM)
  
• 
  yalpi xomashyo (YaX)
  
• 
  yalpi fondlar (YaF)
  
• 
  yalpi investitsiya (YaI)lardir.
  

Samara va samaradorlik tushunchalariga nisbatan bunday yondoshish boshqarish ob’ektiga, ya’ni yaxlit ishlab chiqarishga xosdir. Boshqarish samaradorligini aniqlashda bu tariqa yondoshish, albatta no to‘g‘ri bo‘lardi. Chunki bu erda asosiy urg‘u boshqariluvchi ob’ekt (korxona, firma va h.k.) samaradorligiga emas, balki ko‘proq boshqaruv mehnati samaradorligiga, xususan, boshqaruv funktsiyalarining samaradorligiga beriladi.

Shunday qilib, boshqaruv samaradorligi-bu ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda boshqarishning rolini oshirishdan iboratdir.Mezon (kriteriya)-bu taqqoslash yoki baholash uchun o‘lchov, andoza.Masalan, mehnat-kishi qadr-qiymatining mezonidir. Yoki aniqroq misollar:

Samarador- lik mezoni Inteensiv-lik mezoni Iqtisodiy barqarorlik mezoni	S >1 x ^Jmu >1 ^Jfq ^Jmu >1 ^Jihf	S-samara X-mazkur samara uchun sarflangan xarajat Jmu-mehnat unumdorligining o‘sish sur’ati Jfq-fond bilan qurollanishning o‘sish sur’ati Jmu-mehnat unumdorligining o‘sish sur’ati Jihf-ish haqi fondining o‘sish sur’ati
Davlat byudjetidagi taqchillik mezoni Ehtiyojni qondirish	Bd =0,97yoki Bx 0,965 IF ³1	Bd-byudjetning daromad qismi Bx-byudjetning xarajat qismi Bu taqchillik 3-3,5 foizdan oshmasligi kerak. IFn-oziq-ovqat, kiyim-kechak, oyoq kiyimi va hakozalarning jon boshiga iste’mol qilish

3.Boshqaruv qarorlariga qo'yilgan talablar.

T/r	Talablar	Izoh
1.	Ilmiy asoslangan bo’lishi lozim	Boshqaruv qarorlari muayyan ishlab chiqarish holatini tahlil qilishdan kelib chiqishi, iqtisodiy, texnikaviy va boshqa ijtimoiy qonunlarning amal qilishini hisobga olishi, hozirgi zamon fan-texnika yutuqlari negizida qabul qilinishi lo’nda va aniq bo’lishi lozim.
2.	Bir-biri bilan aloqador va yakdil bo’lishi kerak	Muayyan vazifani hal etishda ko’pincha asosiy masalalardan kelib chiqadigan qo’shimcha vazifalarni hal etishga to’g’ri keladi. Bu vazifalar qaror qabul qilinayotgan bosh vazifaga bo’ysundirilishi lozim. Barcha qaror, ko’rsatma, qoidalar bir-biri bilan bog’lanadi. Shuningdek, ular oldindan qabul qilingan va amaldagi qarorlar bilan muvofiqlashtiriladi.
3.	Huquq va javobgarlik doirasida bo’lishi lozim	Rahbar qarorni o’ziga berilgan huquqlar doirasidagina qabul qilishi mumkin. Bu erda gap boshqarishning barcha bo’g’inlarida huquq va javobgarlik ko’lami nisbati to’g’risida boryapti. huquqlar katta, mas'uliyati esa kam bo’lsa, ma'muriy o’zboshimchalikka, o’ylamasdan qaror qabul qilishga yo’l ochiladi. huquqlar ozu, mas'uliyat katta bo’lsa, bu ham hech qanday naf keltirmaydi.
4.	Aniq va to’g’ri yo’nalishga ega bo’lishi kerak	Har qanday qaror va aniq bajaruvchiga tushunarli bo’lishi lozim. qarordan bir necha ma'no kelib chiqishiga va uni turlicha talqin qilish yoki tushunishga yo’l qo’ymaslik kerak.
5.	Vaqt bo’yicha	Axborotlar bilan ishlash vaqtini tejash maqsadida qisqa

	qisqa bo’lishi kerak	muddatli qarorlar qabul qilinishi lozim.
6.	Vaqt bo’yicha aniq bo’lishi lozim	Har qanday qarorning bajarilish muddati aniq ko’rsatilishi kerak. Aks holda uning bajarilishini ob'ektiv nazorat qilish imkoniyatiga ega bo’linmaydi.
7.	Tezkor bo’lishi kerak	Har qanday qaror o’z vaqtida, ya'ni ishlab chiqarishdagi vaziyat talab qilgan vaqtning o’zida qabul qilinishi zarur. Kechikib yoki shoshqaloqlik bilan qabul qilingan qarorning har ikkisi ham zararlidir.
8.	Samarali bo’lishi lozim	Qabul qilingan qarorning samaraliligi deganda qo’yilgan maqsadga eng kam harajat bilan erishish tushuniladi.